Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

 

Το 12ο αιώνα, όταν στο θρόνο του Βυζαντίου ανέβηκαν οι Κομνηνοί, οι σχέσεις με την πρω­τεύουσα έγιναν στενότερες, ώσπου στα τέλη περίπου του ίδιου αιώνα βίαια γεγονότα συγκλό­νισαν τη βυζαντινή αυτοκρατορική Αυλή:

Ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Α" Κομνηνός εκ­θρονίστηκε και θανατώθηκε, οπότε τα δυο εγγόνια του, ο Αλέξιος και ο Δαβίδ, βρήκαν κατα­φύγιο κοντά στη θεία τους, τη Γεωργιανή βασίλισσα θάμαρ.

Όταν, λοιπόν, οι εγγονοί του τε­λευταίου Κομνηνού κατόρθωσαν να καταλάβουν την περιοχή της Τραπεζούντας το 1204, ίδρυσαν ανεξάρτητο κράτος. Στη δυναστεία τους έδωσαν, όχι τυχαία, την επωνυμία «Μεγά­λοι Κομνηνοί»· ήταν ακριβώς η παράδοση των Κομνηνών της Κωνσταντινούπολης την οποία ήθελαν να συνεχίσουν.

Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας άκμασε επί 257 χρόνια. Αυτοκράτορας έγινε ο Αλέ­ξιος Α' , που ονομάστηκε Μεγάλος Κομνηνός συνεχίζοντας την παράδοση των Κομνηνών της Κωνσταντινούπολης.

Ο αδερφός του Δαβίδ, από την πλευρά του, κατάφερε να προσαρτήσει στην Τραπεζούντα την περιοχή της Πελαγονίας μέχρι την Ηράκλεια.

Χαρτης 1559

Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας διατήρησε τη συνείδηση της Κωνσταντινουπολίτικης καταγωγής της, παραμένοντας κράτος ελληνικό στα άκρα του ελληνισμού. Η ανάδειξη στην Τραπεζούντα μιας εναλλακτικής βυζαντινής κοιτίδας ενισχύθηκε και από την ίδρυση αυτο­τελούς εκκλησιαστικής αρχής στον Πόντο, η οποία μόνο μετά την ανακατάληψη της Βασιλεύ­ουσας από τους Βυζαντινούς επανήλθε υπό τη σκέπη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ανα­γνωρίζοντας την πρωτοκαθεδρία του. Ωστόσο, η Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς Τούρκους σηματοδότησε και τη βαθμιαία παρακμή της άλλοτε κραταιάς αυτοκρατορίας των Κομνηνών.

Ο κλοιός των Οθωμανών γύρω της, οι οποίοι επιδίωκαν να ενοποιήσουν κάτω από την κυριαρχία τους όλο τον Πόντο και τη Μικρά Ασία κατακτώντας τη μικρή αυτοκρα­τορία που έστεκε στα πόδια τους, έγινε σταδιακά ολοένα και πιο σφιχτός έως το 1461, όταν ο Μωάμεθ Β' ο Πορθητής ολοκλήρωσε την κατάληψή της.

Η μοίρα των Τραπεζούντιων υπήρ­ξε φρικτή. Όσοι γλίτωσαν από τη σφαγή είτε έγιναν δούλοι των Οθωμανών αξιωματούχων είτε εντάχθηκαν με τη βία στον οθωμανικό στρατό. Τα περίλαμπρα μνημεία που κοσμούσαν την πόλη καταστράφηκαν και οι εκκλησίες της μετατράπηκαν σε τζαμιά.

Περιγράφοντας νοσταλγικά την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, ο ιστορικός Ιάκωβος Φαλμεράγιερ έγραψε το 1827:

«Ίσως να μην υπήρξε ποτέ άλλη χώρα που να πρόσφερε τόσο πλούσιο υλικό για ιπποτικές ιστορίες και περιπέτειες στους μυθιστοριογράφους και στους παραμυθάδες όσο η Αυτο­κρατορία της Τραπεζούντας. Ηταν απομακρυσμένη, άγνωστη, κοντά στη φοβερή οροσειρά του Καυκάσου, βρεχόμενη από τη θάλασσα, κλεισμένη μέσα σε μια ζώνη απροσπέλαστη με βουνά, κάστρα, σπήλαια και βάραθρα- ωστόσο, γόνιμη και από ωραίους ανθρώπους κατοικούμενη· και όλα αυτά σε μια περίοδο που ο κόσμος από τον Ευφράτη μέχρι τα βουνά της Αστουρίας ήταν γεμάτος από ταξιδεύοντες ιππότες και τυχοδιώκτες. Οι σταυροφόροι του δευτέρου μισού του 13ου αιώνα, σαρώνοντας τις ακτές της Συρίας, είχαν ακούσει την ασαφή διήγηση για ένα δυνατό και πλούσιο ηγεμόνα της Τραπεζούντας στο απώτατο τμήμα του Βυζαντίου.

Ποντοπόροι από τη Γένοβα και ταξιδιώτες, οι οποίοι επέστρεφαν από τη μακρινή Ανατολία, πρώτη φορά αυτοί διέδωσαν στη Δύση ακριβέστερες πληροφορίες για την άγνωστη αυτή χώρα.

Ιστορούσαν θαυμαστές και επικίνδυνες περιπέτειες στη θάλασσα και στην ξηρά, που θα μπορούσαν να συμβούν στον καθένα ο οποίος θα επισκεπτόταν τις μακρινές αυτές ακτές. Ταυτόχρονα όμως μιλούσαν και για τη γονιμότητα και τη δύναμη αυτής της χώρας, όπου υπήρχαν αμπελοκλήματα τόσο χοντρόκορμα, που με δυσκολία μπορούσε κανείς να τα αγκα­λιάσει- κήποι των οποίων το πράσινο ποτέ δεν μαραινόταν και πύργοι πάνω σε δασωμένους λόφους, των οποίων τις επάλξεις και τους πυργίσκους φύλαγαν.

Και όλα αυτά προκαλούσαν στη φαντασία του επισκέπτη τις πιο τολμηρές σκέψεις για την ανυπέρβλητη ομορ­φιά των θυγατέρων της χώρας αυτής και για τη λάμψη του παλατιού των Μεγαλοκομνηνών.

Μέσα από όλα αυτά συνέβη ώστε να μπει η Τραπεζούντα στο χώρο του παραμυθιού, και στην πυρετική φαντασία των Ιταλών και των άλλων λαών, ως η πιο ξακουστή χώρα της Ανατολής και ως λίκνο και φυτώριο των ωραιότερων νέων ανθρώπων της Ασίας».