Αξιολόγηση της ομιλίας κατά την τελετή των εγκαινίων του Φροντιστηρίου Τραπεζούντας

Από τη λεπτομερή αυτή περιγραφή της ομιλίας του καθηγητή του Φροντιστηρίου Αριστείδη Ιεροκλή, κατά την πρώτη μέρα των εγκαινίων του νέου κτιρίου του Φροντιστηρίου, το Σάββατο 14 Σεπτέμβρη 1902, ομιλία που σαφώς έχει μεγάλη σημασία για την ιδεολογία των Ελλήνων του Πόντου, όπως έχουμε ήδη τονίσει, προκύπτουν μερικά χρήσιμα συμπεράσματα και επιβεβαιώνονται πανηγυρικά προηγούμενες εκτιμήσεις μας.

 Καταρχάς αυτή καθεαυτή η ομιλία πραγματοποιείται σε μια κορυφαία στιγμή της ελληνικής κοινότητας, όπου όλοι σχεδόν οι Έλληνες της περιοχής προσφέρουν ότι μπορούν, ο καθένας ανάλογα με τις δυνάμεις του, γιατί έχουν την ακλόνητη πεποίθηση ότι με την οικοδόμηση ενός τόσο λαμπρού σχολικού κτιρίου οικοδομούν ένα πολύ καλύτερο μέλλον για τους ίδιους, ότι είναι η καλύτερη επένδυση που θα μπορούσαν να κάνουν για τον τόπο τους. Το περιεχόμενο, λοιπόν, της ομιλίας έχει αυτονόητη αξία για την έρευνά μας.

 Ο ομιλητής, στη μιάμιση ώρα που διαρκεί η ομιλία του, κάνει μια εκτενή αναφορά στην ιστορία των ελληνικών γραμμάτων από την ομηρική εποχή μέχρι το Βυζάντιο. Με τρόπο εντυπωσιακό και με έξυπνα ρητορικά ευρήματα κερδίζει το ακροατήριό του, που παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται, άλλωστε, για έναν εκπαιδευτικό με μεγάλη ρητορική ικανότητα. Ο τρόπος με τον οποίο εξυμνεί τους Έλληνες δημιουργούς από τα πανάρχαια χρόνια δείχνει μια προσπάθεια να δείξει την αδιάσπαστη ενότητα του ελληνισμού από την αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Αυτό, όπως έχουμε ήδη τονίσει, συνιστά ένα βασικό στοιχείο της ιδεολογίας και του νεοσύστατου ελλαδικού κράτους. Ο ομιλητής, άλλωστε, είναι φορέας της ιδεολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου της Αθήνας, ενός βασικού ιδεολογικού μηχανισμού του ελλαδικού κράτους, ως απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του.

 Εκφράζοντας τον έντονο θαυμασμό του προς κάθε Έλληνα δημιουργό στον οποίο αναφέρεται, δίνει στην ομιλία του καθαρά ελληνοκεντρικά χαρακτηριστικά. Αυτό, ως γνωστόν, συνιστά το ένα από τα δύο κύρια στοιχεία της ιδεολογίας του Φροντιστηρίου, όπως σε προηγούμενο κεφάλαιο περιγράψαμε. Το άλλο είναι η χριστιανική πίστη και θρησκεία. Εδώ ο ομιλητής έχει ένα μικρό πρόβλημα, ειδικά κατά την αναφορά του στους χρόνους του Χριστού, όπου είναι υποχρεωμένος να συνδέσει κατά το δυνατόν αρμονικά το αρχαίο ελληνικό μεγαλείο, του οποίου είναι προφανώς μεγάλος θαυμαστής, με την ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία και παράδοση. 

Φαίνεται να το κατορθώνει με επιτυχία απέναντι στο ακροατήριο του, διαχωρίζοντας την αρχαία ελληνική Φιλοσοφία (για την οποία λέει ότι συνέχισε να επιτελεί το έργο της) από τη θρησκεία («το αρχαίον θρησκευτικόν οικοδόμημα υπεσκάπτετο ημέρα τη ημέρα, αι θρησκευτικαί συνειδήσεις των ανθρώπων εσαλεύοντο ως κάλαμος υπ’ ανέμου, η ανθρωπότης έπλεεν εν αμφιβολία») και, με την έξυπνη χρήση λέξεων και φράσεων, φτάνει στην αναγκαιότητα της νέας, της «εξ Αποκαλύψεως» θρησκείας με την έλευση του Χριστού.

 Αυτό δε που είναι άξιο προσοχής είναι η προσπάθειά του να παρουσιάσει το έργο των πνευματικών δημιουργών των πρώτων χριστιανικών αιώνων ως αρμονική συνέχεια του έργου των αρχαίων Ελλήνων δημιουργών. Έτσι, τονίζει ότι η φιλοσοφία εξακολουθεί το έργο της δια της νέας Πλατωνικής σχολής μέχρι τον 6ο μ.Χ. αιώνα, η νέα σοφιστική και ρητορική «δεν έπαυσεν εργαζομένη μέχρι Θεμιστίου και Λιβανίου», με τους τρεις Πατέρες της εκκλησίας το αρχαίο ρητορικό βήμα αντικαταστάθηκε από τον άμβωνα κ.λπ. Καταλήγει μάλιστα δηλώνοντας ότι η Αναγέννηση στη Δύση δημιουργήθηκε από τους καταφυγόντες Έλληνες λογίους και είναι αποτέλεσμα της βαθιάς μελέτης των «αθανάτων μνημείων της ελληνικής διανοίας».

 Αξίζει να σημειωθεί ότι τον εντυπωσιακό αυτό για τα μέτρα της εποχής λόγο - ο οποίος είναι το καθοριστικό γεγονός της πρώτης ημέρας των εγκαινίων - ο Αριστείδης Ιεροκλής τον προετοίμασε χωρίς να χρησιμοποιήσει βιβλιογραφία, για λόγους υπεράνω της θέλησής του. Ασφαλώς το γεγονός αυτό δείχνει έναν υψηλό βαθμό κατάρτισης, ένα υψηλό επίπεδο γνώσης του αντικειμένου που διδάσκει στο σχολείο.

ΑΝΤΩΝΗ Υ. ΠΑΥΛΙΔΗ

ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΟΝΤΙΑΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ
 «ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΝΤΟΥ» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 24

"ΤΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑΣ (1900-1914) και η ιδεολογική κυριαρχία των Ελλήνων στον Πόντο"