Ο έφηβος που οδήγησε 17 εβραιόπουλα στο αντάρτικο

Ήταν 16 ετών όταν του ανατέθηκε να μεταφέρει 17 εβραιόπουλα, οδηγώντας τα στο βουνό που βρισκόταν οι αντάρτες, για να γλιτώσουν από τους ναζί. Εβδομήντα τρία χρόνια μετά εκείνα τα παιδιά εξακολουθούν να τον επισκέπτονται στα όνειρα του. “Πριν κλείσω τα μάτια μου θέλω να μάθω τι απέγιναν” λέει 91χρονος σήμερα Νεοκλής Γυριχίδης.

Νεοκλής  Γυριχίδης

Πριν από ένα χρόνο άκουσε τυχαία στην τηλεόραση ότι οργανώνεται πορεία μνήμης για τα 72 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου τρένου που μετέφερε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα εξόντωσης του Άουσβιτς. Αμέσως άναψε μια φλόγα ελπίδας μέσα του. Κι αν κάποιο από τα παιδιά ήταν εκεί; Αν έβλεπε τη φωτογραφία του όπως ήταν τότε, 16 ετών παλικαράκι και τον αναγνώριζε;

Αυτή η ελπίδα τον έκανε να ανεβεί στο λεωφορείο του ΚΤΕΛ, να ταξιδέψει από τη Νέα Σάντα Κιλκίς στη Θεσσαλονίκη και να περπατήσει 4,5 χιλιόμετρα, ακολουθώντας την πορεία μνήμης από την πλατεία Ελευθερίας μέχρι τον παλαιό σιδηροδρομικό σταθμό Θεσσαλονίκης. Εκείνη η μέρα έληξε άδοξα. Ο ηλικιωμένος δεν κατάφερε να πάρει το λόγο και να ρωτήσει “μήπως σας είπε κανένας δικός σας ότι πέρασε στο αντάρτικο με τη βοήθεια ενός Σανταίου;”. Η τελετή είχε τελειώσει κι ο κύριος Νεοκλής απέμεινε μόνος του, να κρατά τη φωτογραφία του έφηβου εαυτού του και να μιλά για τα 17 εκείνα παιδιά. “Αχ βρε παιδί μου πόσο θέλω να δω ένα από αυτά, να το αγκαλιάσω” έλεγε ξανά και ξανά.

Από τους δρόμους της Θεσσαλονίκης  στις πλαγιές του Πάικου

Ήταν Άνοιξη του 1943, λίγο μετά την 25η Μαρτίου, λίγο πριν το Πάσχα που εκείνη τη χρονιά έπεφτε 26 Απριλίου. Στις 25 Μαρτίου 1943 η ΕΠΟΝ είχε οργανώσει μια μεγαλειώδη πορεία με αφορμή την ελληνική επανάσταση, η οποία εξελίχθηκε σε διαδήλωση κατά των κατοχικών δυνάμεων. Την ίδια στιγμή βρισκόταν σε εξέλιξη και άλλου είδους πορείες.  Οι Εβραίοι της πόλης διέσχιζαν πεζοί την Εγνατία προς τον συνοικισμό Χιρς που είχε μετατραπεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης ήταν έγκλειστο σε γκέτο. Το πρώτο τρένο για το Άουσβιτς είχε ήδη αναχωρήσει από τις 15 Μαρτίου.
Εκείνη την εποχή ο 16χρονος τότε Νεοκλής Γυριχίδης ζούσε στη Νέα Σάντα Κιλκίς, δουλεύοντας στα χωράφια των γονιών του. Το χωριό του ήταν αριστερό, σε αντίθεση με τα διπλανά χωριά που κυριαρχούσαν οι λεγόμενοι Παοτσήδες, τα μέλη της Πανελληνίου Απελευθερωτικής Οργάνωσης (ΠΑΟ). Μια μέρα, ειδοποίησαν τον έφηβο Νεοκλή να πάει στο υπόγειο ενός σπιτιού, που ήταν χώρος συνάντησης για τα μέλη της τοπικής οργάνωσης του ΕΑΜ. Εκεί τρεις χωριανοί του, ονόματι Σιδηρόπουλος, Αμάραντος και Μιχαηλίδης, του είπαν ότι σε λίγη ώρα θα έφτανε ένα αυτοκίνητο που θα μετέφερε πέντε εβραιόπουλα, σταλμένα από το ΕΑΜ Θεσσαλονίκης. “Εγώ δεν ήμουν στην οργάνωση, αλλά ήμουν ζωηρό παιδί, δεν φοβόμουν, ήμουν και έμπιστος για αυτό με διάλεξαν” λέει. Του ζήτησαν να οδηγήσει τα παιδιά στο χωριό Περιστέρι, σε απόσταση 5 χιλιομέτρων από τη  Νέα Σάντα, όπου τα περίμενε ο αντάρτης καπετάν Κολοκοτρώνης. “Περιμέναμε λίγη ώρα στο υπόγειο της οργάνωσης. Το αυτοκίνητο από τη Θεσσαλονίκη σταμάτησε στην άκρη του χωριού. Ήταν ακόμα μέρα. Πήρα τα παιδιά και φύγαμε αμέσως. Ακολουθήσαμε μονοπάτια μέσα από το βουνό, περάσαμε χαράδρες… Υπήρχε βλέπεις και ο φόβος των Παοτσήδων αλλά επειδή μάθανε ότι είχε έρθει στην περιοχή και ο Κολοκοτρώνης όλοι κρυφτήκανε”. Σε περίπτωση που πέφταν πάνω τους, όμως, ο νεαρός Νεοκλής είχε την ελπίδα ότι θα την γλίτωνε, γιατί είχε κάνει ένα θέλημα στον αρχηγό των Παοτσήδων στη Νέα Σάντα.

Νέα  Σάντα

Οι αντάρτες αγκάλιαζαν τα εβραιόπουλα

Τα παιδιά ήταν φοβισμένα, δεν μπορούσες να τους μιλήσεις, κι εγώ δεν ρωτούσα πολλά” περιγράφει ο κ. Γυριχίδης. “Το μεγαλύτερο διάστημα βαδίζαμε σιωπηλοί. Δυστυχώς δεν θυμάμαι τα ονόματα των παιδιών. Θυμάμαι όμως ότι ήταν καλοντυμένα, καλύτερα ντυμένα από εμένα που ήμουνα φτωχαδάκι. Ένα αγόρι φορούσε μπότες και είχε ένα δεύτερο ζευγάρι κρεμασμένο στους ώμους. Με είδε που εγώ φορούσα πέδιλα, κατέβασε τις μπότες από τους ώμους και μου λέει “παρ’ τες, για σένα είναι”. Μου ταίριαζαν και στο μέγεθος, αλλά είπα ‘’όχι, εγώ εδώ δεν τις χρειάζομαι. Εκεί που θα πας είναι πολλοί οι ξυπόλυτοι, σε αυτούς θα χρειαστούν περισσότερο. Το παιδί βούρκωσε…”. Θυμάται ακόμη, το μικρότερο από τα αγόρια, γύρω στα 10-11. “Ήτανε τόσο όμορφο παιδί! Του λέω ‘’εσύ πως γλίτωσες;’’ Μου  είπε πως τον έκρυψε ένας Γερμανός στρατιώτης και του είπε να μη βγάλει άχνα. Όταν πια τελείωσε η φασαρία ήρθε με πολιτικά, τον πήρε και τον πήγε  στο σπίτι”.
Αυτή τη διαδρομή των 5 χιλιομέτρων από τη Νέα Σάντα στο Περιστέρι την έκανε συνολικά τρεις φορές μέσα σε μια εβδομάδα, μεταφέροντας 17 εβραιόπουλα, 11-16 ετών, όλα αγόρια. Εκεί τους περίμενε ο καπετάν-Κολοκοτρώνης, “ένας ψηλός άντρας, αυτό που λέμε λεβεντάνθρωπος”. Στην ομάδα του Κολοκοτρώνη συμμετείχαν χωριανοί του από τη Νέα Σάντα και ένας μακρινός συγγενής του νεαρού Νεοκλή, κάποιος Αριστοτέλης Ηλιόπουλος. “Όταν έφταναν τα παιδιά οι αντάρτες τα αγκάλιαζαν. Κι εμένα με αγκάλιαζε ο Κολοκοτρώνης και με φιλούσε. Ήξερε ότι παραμόνευαν Παοτζηδες, και σου λέει 16 χρονών παιδί και να μη σκεφτεί τον κίνδυνο; Απορούσε”. Είχε αρχίσει να σουρουπώνει όταν ο έφηβος Νεοκλής πήρε το δρόμο της επιστροφής, σε εκείνη την πρώτη αποστολή. “Ο Κολοκοτρώνης μου είπε ‘’πήγαινε και μη φοβάσαι, εγώ από δω θα σε βλέπω με τα κιάλια και όταν φτάσεις στην άκρη του χωριού, κάνε μου σήμα με τα χέρια να δω ότι έφτασες και δεν έπαθες τίποτα’’. Μετά από δυο μέρες ήρθε ξανά το αυτοκίνητο από τη Θεσσαλονίκη και μετά άλλη μια φορά. Ο καπετάν Κολοκοτρώνης θα έμενε μόνο μια βδομάδα στο ύψωμα Καμπάνι, στο χωριό του Περιστερίου και σε αυτό το διάστημα είχε κανονιστεί η μεταφορά των παιδιών από τη Θεσσαλονίκη στα βουνά. “Μετά ο Κολοκοτρώνης έφυγε και δεν τον ξαναείδα. Πήγε στο Πάικο και από εκεί στο Βέρμιο. Εκεί ήταν η φωλιά των ανταρτών” λέει ο κ. Γυριχίδης.

Ντεβέ  Καρά 

Ο καπετάν Κολοκοτρώνης

Περίπου 400 Εβραίοι Σαλονικιοί είχαν βγει στα βουνά της ανταρτοκρατούμενης Ελλάδας, σύμφωνα με τον ιστορικό Ιάσονα Χανδρινό, με σημείο συγκέντρωσης των περισσότερων το Βέρμιο. Επικεφαλής του ΙΙ/16 Τάγματος Βερμίου ήταν ο καπετάν Κολοκοτρώνης, κατά κόσμον Κώστας Κολλίντζας, έφεδρος ανθυπολοχαγός από την Αρκαδία. Σκοτώθηκε στη μάχη του Σταυρού Βεροίας στις 27 Σεπτεμβρίου 1944 και μαζί του ο Σολομών (Σάρδο) Μπουρλάς. Ο Μωυσής Μπουρλάς στο βιβλίο του “Έλληνας, Εβραίος και Αριστερός” γράφει ότι στο Βέρμιο βρήκε οργανωμένες και οπλισμένες μονάδες, αλλά και πολλούς άοπλους Εβραίους που είχαν βρεθεί εκεί μέσω Πάικου. Από τις γραπτές μαρτυρίες του Ισαάκ Μωυσή και του Ιωσήφ Μάτσα φαίνεται επίσης ότι οι περισσότεροι Εβραίοι αντάρτες βρισκόταν στο ΙΙ/16 Τάγμα Εβραίους αντάρτες. Μπορούμε λοιπόν να εικάσουμε ότι Εβραίοι αντάρτες ήταν αυτοί που υποδέχτηκαν με αγκαλιές τα 17 παιδιά που έφερε  ο 16χρονος Νεοκλής στο χωριό Περιστέρι. Το πιθανότερο είναι κάποια από τα αυτά τα εβραιόπουλα να έγιναν αντάρτες στο τάγμα του καπετάν Κολοκοτρώνη.

“Τα σκέφτομαι Κάθε βράδυ”

Αν κάποιο από τα παιδιά επέζησε το πιθανότερο είναι μεταπολεμικά να μετανάστευσε στο Ισραήλ. Αναζητήσαμε οποιοδήποτε ίχνος που μπορεί να οδηγούσε σε κάποιο από αυτά τα παιδιά, μέσω του παγκόσμιου Κέντρου μελέτης του Ολοκαυτώματος Yad Vashem είτε μέσω του συλλόγου Ελλήνων Εβραίων διασωθέντων από τα ναζιστικά στρατόπεδα, χωρίς όμως αποτέλεσμα. “Τα σκέφτομαι συνέχεια αυτά τα παιδιά. Κάθε βράδυ που κοιμάμαι τα φέρνω μπροστά μου, κάθε βράδυ  επί 73 χρόνια. Τα έχω καημό. Άραγε θα σώθηκε κανένα από αυτά; Αν συναντούσα ξανά ένα από αυτά τα παιδιά μπορεί και να έμνισκα επί τόπου από τη χαρά μου” λέει ο Νεοκλής Γυριχίδης. Πέρσι δεν κατάφερε να μάθει τίποτα. H φετινή πορεία μνήμης διοργανώνεται την Κυριακή 20 Μαρτίου από την Πλατεία Ελευθερίας προς τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό Θεσσαλονίκης. Αν είναι καλά στην υγεία του, ο 89χρονος είναι αποφασισμένος να ακολουθήσει και πάλι την πορεία μνήμης, κρατώντας τη φωτογραφία του, από τότε που ήταν 16 ετών, με την ελπίδα μήπως κάποιο από τα παιδιά επέζησε, είναι εκεί και τον αναγνωρίσει.

πηγή: Καθημερινή