Η εντυπωσιακή ιδιαιτερότητα στον «Ακρίτα» των Ποντίων

Ε­ντυ­πω­σια­κή, ό­μως, α­πο­μά­κρυν­ση α­πό την ο­μά­δα των κυπρια­κών πα­ραλ­λα­γών, κατά τον Κώστα Ρωμαίο, «σημειώνουν οι πα­ραλ­λα­γές των Ελλή­νων του Ευ­ξεί­νου Πόντου. Πρέ­πει να το­νί­σω ευ­θύς εξαρχής, ό­τι οι πο­ντια­κές πα­ραλ­λα­γές έ­χουν δι­κή τους θεματι­κή πρωτοβουλί­α, ό­πως και δι­κή τους φα­ντα­σί­α. Το θέ­μα τους – αυ­τό,  δη­λα­δή, που το ονο­μά­ζου­με ″υ­πό­θε­ση του μύ­θου″ , εί­ναι στον Πόντο τελεί­ως δια­φο­ρε­τικό.

Στην Κύ­προ, το κε­ντρι­κό στοι­χεί­ο α­πο­τε­λεί­ται α­πό τα επεισό­δια, ό­που ο Χάρος μαυ­ρο­φο­ρε­μέ­νος και ιπ­πεύ­ο­ντας μαύ­ρο ά­λο­γο, καταφθά­νει α­πρό­σκλη­τος στο πανη­γύ­ρι και εκεί συ­να­ντά την ο­μά­δα των Α­ντρειω­μέ­νων, την ώ­ρα που συμποσιάζουν αμέ­ρι­μνοι. Στην ευγε­νι­κή και α­φι­λό­ξε­νη πρόσκλη­ση των Αντρειωμέ­νων για συμμετοχή στο συμπόσιο, α­ντι­τάσ­σε­ται η α­λα­ζο­νι­κή ανακοίνωση του Χάρου, που λέ­ει ό­τι ήρ­θε να α­φαι­ρέ­σει την ψυ­χή του Διγενή, του καλύ­τε­ρου απ’ ό­λους τους Α­ντρειω­μέ­νους. Ακο­λου­θεί η α­γέ­ρω­χη ανταπά­ντη­ση του Δι­γενή, που κερδίζει α­μέ­σως τον α­κρο­α­τή. Ο Διγενής, συ­νε­πής στην αρρενωπή στάση του α­ντί­κρυ στη ζω­ή και το θά­να­το, δηλώ­νει ό­τι μό­νον έ­πει­τα από πάλε­μα και ήτ­τα θα δε­χθεί να υ­πο­κύ­ψει. Στη συ­νέ­χεια, στις κυ­πρια­κές παραλλαγές, παρακολουθούμε το συ­γκλο­νι­στι­κό πά­λε­μα Διγε­νή και Χάρου στα σιδε­ρένια (σ.σ. ή μαρμαρένια) α­λώ­νια και την ταπει­νω­τι­κή ήτ­τα του Χά­ρου α­πό τον Δι­γε­νή. Τε­λι­κά, όμως, αλ­λά μό­νον με δό­λο και ό­χι με παλ­λη­κα­ριά, ο Χάρος κα­τα­φέρ­νει να νι­κήσει. Και ο Δι­γε­νής πέφτει, βα­ριά άρρωστος, πά­νω στο θα­να­τι­κό κρε­βά­τι.

  Ό­λα αυ­τά τα σπου­δαί­α ε­πει­σό­δια – που αντιπροσωπεύουν την αξία των παραλλα­γών της Κύ­πρου και της Δω­δε­κα­νή­σου – δεν υπάρχουν στις α­ντί­στοι­χες παραλ­λα­γές του Ευ­ξεί­νου Πό­ντου. Ε­δώ τώ­ρα, στις ποντιακές πα­ραλ­λα­γές, εκδηλώ­νε­ται με έμ­φα­ση η ανεξαρτη­σί­α και η ο­λο­κλη­ρω­τι­κή πρω­το­τυ­πί­α των Ποντίων. Στα ποντια­κά τρα­γού­δια, ο Δι­γε­νής, που ονομάζε­ται ε­πί­μο­να Α­κρί­τας, περι­γρά­φε­ται να έ­χει κτί­σει το κά­στρο του και να α­σχο­λεί­ται με την πε­ρι­ποί­ηση του μεγάλου πε­ρι­βο­λιού του. Ό­λα τα φυ­τά του κό­σμου έχει φυτέψει ε­κεί ο Ακρίτας. Και ό­λα τα που­λιά του κό­σμου έχουν φτιά­ξει φω­λιές σε ε­κεί­να τα δένδρα.

Στο ση­μεί­ο αυ­τό, οι πα­ραλ­λα­γές του Πό­ντου συγ­γε­νεύ­ουν ά­με­σα με το Α­κρι­τικό Έ­πος, που έ­χει γρα­φεί σε λο­γί­α γλώσσα κα­τά τους με­σαιω­νι­κούς χρό­νους και παρου­σιά­ζει τον Δι­γε­νή, στο τέ­λος των περι­πε­τειών του, να χτί­ζει το παλάτι του κο­ντά στον Ευ­φρά­τη και να φτιά­νει γύ­ρω του ένα με­γά­λο και θαυ­μα­στό πε­ρι­βό­λι.

Στο τρα­γού­δι ό­μως των Πο­ντί­ων τα μι­κρά που­λιά διαφοροποιούνται α­πό τα αντίστοι­χα του Έ­πους, για­τί ε­δώ τα που­λιά κε­λα­η­δούν με αν­θρω­πι­νή φω­νή. Ε­πίσης τα πουλιά εκεί­να περιγράφονται σαν να γνω­ρί­ζουν τι θα συμ­βεί στο άμεσο μέλ­λον. Γιαυ­τό κά­ποια η­μέ­ρα έ­κα­ναν λό­γο τα που­λιά του πε­ρι­βο­λιού και για τον επικείμενο θά­να­το του Α­κρί­τα. Εκεί­νος ό­μως δεν πι­στεύ­ει σ’ αυτές τις λα­ϊ­κές δοξα­σί­ες, που ό­πως εί­ναι γνω­στό εί­ναι αρ­χαί­ες ελληνι­κές και στη­ρί­ζο­νται στη λαϊκή πί­στη ό­τι τα που­λιά εί­ναι μαντικοί οιω­νοί και μπορούν να προ­λέ­γουν το μέλλον.

Α­ντί­θε­τα ο Α­κρί­τας, για να πει­σθεί ο ί­διος για το τι θα γίνει, αποφασί­ζει να δοκιμά­σει έ­ναν άλ­λο τρό­πο λα­ϊ­κής μαντι­κής. Ο τρόπος αυ­τός φαί­νε­ται σήμε­ρα πολύ παράξενος, έ­χω ό­μως τη γνώ­μη ό­τι σε πα­λαιό­τε­ρους χρόνους οι Έλ­ληνες του Πόντου πρέ­πει να πίστευαν ό­τι, αν έ­νας κυ­νη­γός βγει στο κυνή­γι και εί­ναι τυ­χε­ρός, τό­τε αυ­τό εί­ναι γε­νι­κό­τε­ρα κα­λό σημά­δι και δεί­χνει υ­γεί­α για το μέλλον. Α­ντί­θε­τα, αν ο κυνηγός ε­κεί­νος δεν κα­τορ­θώ­σει να πε­τύχει έ­στω και έ­να θήρα­μα, τό­τε αυ­τό θα ε­θε­ω­ρεί­το μεγά­λη γρου­σου­ζιά και μπορού­σε να α­πο­κα­λύ­πτει ό­τι υπάρ­χει άμεσος και σο­βα­ρός κίν­δυ­νος, α­κό­μη και για το με­γά­λο θέ­μα «ζω­ή και θά­να­τος». Δεν έ­χουν προσέξει έ­ως τώ­ρα, ό­σο ξέ­ρω, οι ε­ρευ­νη­τές αυ­τή την ι­διορ­ρυθ­μί­α, αλ­λά η ύ­παρ­ξή της και η ερ­μηνεί­α που δί­νω γί­νο­νται φα­νε­ρές μέσα από τους ί­διους τους στί­χους του τραγου­διού.

Αυτόν, λοιπόν, τον τύπο του Ακρίτα έχουν συνθέσει από πολλές εκατονταετηρίδες οι Έλληνες του Πόντου. Και πρέπει να τονίσω ότι αυτός ο τύπος του Ακρίτα είναι ανεπιφύλακτα και ολοκληρωτικά ποντιακός. Αντιπροσωπεύει ένα αποκλειστικό δημιούργημα των Ποντίων. Το ποντιακό τραγούδι δεν έχει πάρει τίποτε το δανεικό από ολόκληρη την άλλη Ελλάδα, εκτός μόνον από τη συγγένεια, για την οποία μίλησα πιο πάνω, δηλαδή από τη συγγένειά του με το βυζαντινό ακριτικό έπος.

Εφόσον, λοιπόν, θέλουμε να κρίνουμε αντικειμενικά την προέλευση και την αξία των παραλλαγών, δεν πρέπει να λησμονούμε ούτε για μια στιγμή αυτό το ειδικό συμπέρασμα, ότι δηλαδή στις ποντιακές παραλλαγές διαπιστώνουμε ισχυρή πρωτοβουλία, που οδηγεί στη δημιουργία νέων ποιητικών μορφών.

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος - Συγγραφέας