Εκτοπισμός Ισχανανταίων και άλλων 5 ενοριών ( εκτός των Πιστοφανταίων )

Μέσα στην απερίγραπτη εκείνη σύγχυση που προκάλεσε ο εκτοπισμός του άμαχου πληθυσμού της Σαντάς άκουγες μοιρολόγια κι' αναστεναγμούς των γυναικών και διέκρινες στο βλέμμα των ανταρτών της Σαντάς την οργή της θεάς Νέμεσις , η οποία αργά ή γρήγορα τιμωρεί τους εγκληματίες. 

Ισχανάντων Σαντάς

Όταν οι Ισχανανταίοι βρεθήκανε μόνοι και ανυπεράσπιστοι έξω απ' το Πιστοφάντων περικυκλωμένοι απ΄τους άγριους τσέτες που ήσαν έτοιμοι να τους πυροβολήσουν ομαδικά , παραφρόνησε απ' το φόβο της η γυναίκα του Γεωργίου Γωνιάδη Αντιγόνη που κατάγονταν από το Κοζλαράντων και ζητούσε από τις γυναίκες της ομάδας της να την σκοτώσουν με τις πέτρες. Τον αναπόφευκτο τουφεκισμό των Ισχανανταίων από τους Τούρκους τσέτες, τον απεσόβησε τότε ανώτερος Τούρκος αξιωματικός που σαν από μηχανής θεός κατέφθασε καβαλάρης από τον Κουμουσχανέ (σ.σ. Αργυρούπολη) με λίγους στρατιώτες και απομάκρυνε με αγανάκτηση τους τσέτες. Εκεί που έδινε διαταγές στον στρατό και στη χωροφυλακή ο αξιωματικός, έπεσε στα πόδια του η κακόμοιρη Αντιγόνη και τον παρακαλούσε με δάκρυα να την σφάξει.
Ο αξιωματικός αισθάνθηκε τη συμφορά που  βρήκε την άμοιρη εκείνη γυναίκα την σήκωσε πάνω την παρηγόρησε και έδωσε διαταγή να κατέβουν όλα τα γυναικόπαιδα των Ισχανανταίων στο σχολείο των Πιστοφάντων και να διανυκτερεύσουν εκεί.
Σε κείνες τις φοβερές στιγμές διαδόθηκε κάποια φήμη πως δεν θα εκτοπιστεί ο πληθυσμός της ενορίας Πιστοφάντων και πως θα τιμωρηθούν σκληρά προπαντός οι Ισχανανταίοι, γιατί οι αντάρτες κατάγονταν απ' το Ισχανάντων. Αυτή την φήμη την πιστέψανε οι Πιστοφανταίοι και η υποψία τους μήπως πάθουν κι' αυτοί τα ίδια δεν τους επέτρεψε να φανούν  χρήσιμοι την πρώτη μέρα στον εκτοπιζόμενο πληθυσμό των άλλων ενοριών. Η επιφυλακτικότητα τους όμως αυτή δεν τους ωφέλησε σε τίποτα, γιατί κι' αυτοί εκτοπίστηκαν μια μέρα αργότερα.

Το σχολείο στο Πιστοφάντων

Το πρωί της 10 του Σεπτέμβρη βάδισε ο άμαχος πληθυσμός των 6 ενοριών της Σαντάς τον δρόμο της εξορίας. Πολλές γυναικούλες μεσ' το φοβερό αιφνιδιασμό που τις τις έγινε δεν ξέρανε τι να πάρουν μαζί τους. Μερικές πήρανε ελάχιστα τρόφιμα, άλλες πήρανε στην πλάτη τους βυζανιάρικα μωρά και με μοιρολόγια ξεκίνησαν για το άγνωστο.
Απ' όλη αυτή την φουρτούνα σώθηκαν μονάχα δυο οικογένειες των Ισχανάντων, οι οικογένειες του Χ" γιάννη Παρμαξούζ (Αδάκτυλου) και της Ανθούσας Τσαντεκίδου, που ισχυρίστηκαν πως ήρθανε για παραθερισμό τάχα στην Σαντά και πως δεν είναι Σανταίοι. Τις οικογένειες αυτές τις συνόδεψαν μερικοί Τούρκοι τσέτες με τον αρχηγό τους Χαφούζ Τσικανοϊλήν μέχρι την Τραπεζούντα.
Όταν ανέβηκαν οι εξόριστοι στο Καζουκλή εκεί τους σταμάτησε κάποιος Τούρκος ταγματάρχης καλού χαρακτήρα και τους είπε: "Κύριοι , μην παραξενεύεστε για τον εκτοπισμό που σας γίνεται. Είναι νόμος απαράβατος του κράτους  η στρατιωτική πειθαρχία και όσοι δεν συμμορφώνονται κατ' ανάγκην τιμωρούνται. Η πλέον φιλελεύθερη Αγγλία κατά τον περασμένο αιώνα τιμώρησε σκληρά με εκτοπισμό πολλούς Σκωτσέζους που δεν πειθαρχούσαν. Τι να γίνει; Σας λυπούμαστε, αλλά αυτά έχει η μοίρα σας. Εγώ προσωπικά λυπάμαι κατάκαρδα τα γυναικόπαιδα σας , αυτά που υποφέρουν εξ αιτίας των σκληρόκαρδων ανταρτών σας, οι οποίοι περιφρονούν τους νόμους του κράτους και  γίνονται αιτία να ληφθούν αυστηρά μέτρα εναντίον των αθώων  αυτών υπάρξεων".
Ο πληθυσμός αυτός των 6 ενοριών έφτασε το βράδι της ίδιας μέρας στην Κρώμνη.

Μιλτιάδης Νυμφόπουλος
Εκπαιδευτικος
Ιστοριογραφος της Σαντάς