Ευθύνες περιόδου 1914 -1923

α. Κατά την Α' φάση 1914-1918

- Εμπνευστές ήταν οι Γερμανοί και οι Νεότουρκοι. Εκτελεστές η Τριανδρία Talaat, Enver και Djemal που κυβέρνησαν την Τουρκία. Τα εγκλήματα τους αναγνωρίστηκαν μετά τον πόλεμο. Άλλοι καταδικάστηκαν ερήμην και άλλοι φυλακίστηκαν αρχικά στην Κωνσταντινούπολη και στα Πριγκιποννήσια και αργότερα στη Μάλτα. Τελικά η κυνικότητα των συμφερόντων κανένα δεν τιμώρησε και όλοι αποφυλακίστηκαν.

1930: Ο  Βενιζέλος και ο Κεμάλ  υπογράφουν στην Άγκυρα συνθήκη φιλίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας

-Από ελληνικής πλευράς.

(1) Κύρια ευθύνη φέρει ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, που κατάργησε το νόμιμο πρωθυπουργό Βενιζέλο τον Οκτώβριο του 1915 και άνοιξε έτσι διάπλατα τις πόρτες του εθνοκτόνου  διχασμού. Οι Τούρκοι επωφελήθηκαν από την ελληνική αναταραχή, για να προχωρήσουν στο θανατηφόρο έργο τους. Βεβαίως ο βασιλιάς δεν ήταν ο μόνος υπεύθυνος, αλλά και η σύζυγός του, που μ' ένα μικτό γερμανοελληνικό σκοτεινό επιτελείο επηρέαζαν αποφασιστικά τo βασιλιά. Επίσης, όπως πάντα, ευθύνη τεράστια φέρει ο φαύλος παλαιοκομματισμός,

(2) Σχετική ευθύνη φέρει και ο Βενιζέλος, διότι ουδέποτε από τo 1917-1918 αντιλήφθηκε το μέγεθος της γενοκτονίας και δεν το πρόβαλε αποφασιστικά ακόμη και στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων.

β. Κατά τη Β' φάση 1919- 1923

Το Σεπτέμβριο του 1921 ο Βενιζέλος έκανε την εξής δήλωση στον ανταποκριτή της εφημερίδας "Ταχυδρόμος" στο Παρίσι:

“Οφείλω να διαμαρτυρηθώ εναντίον της διαβεβαίωσης, σύμφωνα με την οποία η Αθήνα ακολουθεί τη δική μου εξωτερική πολιτική. Οι στόχοι είναι ίσως οι ίδιοι, όχι όμως τα μέσα. Άρα, δεν αγνοούν στην Αθήνα ότι η επιτυχία εξαρτάται από τα μέσα. Η απομόνωση της Ελλάδας από τους Συμμάχους δεν είναι βέβαια ένα μέσο, που εγγυάται την επιτυχία.

Θα είχα χωρίς αμφιβολία αποφύγει τον πόλεμο, που συνεχίζει σήμερα η κυβέρνηση, αλλά υπό συνθήκες διαμετρικά αντίθετες.

Πριν τις εκλογές είχα εξασφαλίσει 3 εκατομμύρια λίβρες κατά μήνα για τον αγώνα στη Μικρά Ασία, σε περίπτωση που ο Μουσταφά Κεμάλ θα συνέχιζε τον πόλεμο έξι μήνες μετά την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών.

Η επιχείρηση που ακολουθείται τώρα είναι αμφιβόλου αποτελεσματικότητας.

Δεν είναι η παράταση, του πολέμου, ακόμη και υπό συνθήκες ευνοϊκές από στρατιωτική άποψη, η οποία θα συντελέσει στη λύση του προβλήματος.

Είναι η πολιτική άποψη που μετράει στην ιστορία των εθνών.

Έτσι δε θα μπορούσε κανείς να διαπράξει μεγαλύτερη ανακρίβεια και μια τόση επικίνδυνη παραποίηση απ’ αυτή, που συνίσταται στο να πει ότι οι διευθύνοντες των Αθηνών ακολουθούν τη δική μου πολιτική ”

Κεμάλ:

Αυτός είναι που από την πρώτη στιγμή που πάτησε πόδι στη Σαμψούντα του Πόντου στις 19 Μαΐου 1919 έδωσε την ξεκάθαρη διαταγή:

"Εξόντωση υπολοίπων Ελλήνων με ίδιους τρόπους, όπως κατά την α' φάση, με τη διαφορά αυτή η β' φάση θα είναι τελική"

Όργανά του αιμοβόρα τέρατα, όπως ο Topal Osman, ο Noureddin pacha και πληθώρα άλλων. Ακόμη και ο Έλληνας Παπα-Ευθύμ δε δίστασε και τον ίδιο τον ανεψιό του, τον παπα-Γιώργη, να στείλει στην κρεμάλα.

Ο ίδιος ο Κεμάλ διέταξε και επέβλεψε όλη τη σφαγή και πυρκαϊά της Σμύρνης και των περιχώρων της. Αποχώρησε απ' εκεί μετά από μέρες, όταν έγιναν όλα στάχτη.

Αυτός διέταξε τη σύλληψη και εκτέλεση όλων των ανδρών από 16 έως 50 ετών μετά την τελική του νίκη. Στους δρόμους που περνούσε καμάρωνε, όταν έβλεπε τις χιλιάδες πτώματα στις πλαγιές, στα ξεροπόταμα και όσους δεν πρόλαβαν ακόμη να σκοτώσουν τους διέταζαν να φωνάζουν:

“Ζήτω ο Κεμάλ”

Όπως ήδη είδαμε, τόσο αυτός, όσο και ο υπουργός εξωτερικών του δεν τα αρνήθηκαν, απλά έδιναν τη δική  τους γελοία ερμηνεία.

Σύμμαχοι:

Αυτοί, για να ικανοποιήσουν το Βενιζέλο, υπόγραψαν τη Συνθήκη των Σεβρών, αλλά ούτε τυπικά δεν χειροκρότησαν στο τέλος. Δεν είχαν καμιά διάθεση για την εφαρμογή της.

Βέβαια θα βοηθούσαν το Βενιζέλο, αλλά ήταν βέβαιο επίσης ότι δεν πίστεψαν ποτέ στην εφαρμογή της. Έπειτα ούτε πολιτικά ούτε οικονομικά τους συνέφερε, πολύ μάλλον που τα συμφέροντα αυτά ήταν αλληλοσυγκρουόμενα.

Τελικά χρησιμοποιώντας και τον “από μηχανής θεό”, δηλαδή την επελθούσα πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα, δεν αισθάνονταν πλέον ηθική υποχρέωση και προχώρησαν και παραπέρα η Γαλλία και Ιταλία, όπως είδαμε, αλλά και η Αγγλία με την αινιγματική της στάση άφηνε μάταιες ελπίδες στους Έλληνες κυβερνώντες χωρίς ουσιαστική βοήθεια.

Όταν πλέον μεμονωμένες συνειδήσεις εξεγέρθηκαν και ενημέρωσαν, όσο μπορούσαν, τη διεθνή κοινή γνώμη, τότε είδαμε τα αστεία και υποκριτικά εκείνα διαβήματα των Μεγάλων κατά της Τουρκίας. Όπως ήδη αναφέραμε, αυτή ακριβώς η αλληλογραφία αποτελεί ένα καλό μάθημα για τη δική μας αναποτελεσματική διπλωματία. 

Από ελληνικής πλευράς:

Οι ευθύνες των Ελλήνων, που διοίκησαν την Ελλάδα στα κρίσιμα εκείνα χρόνια, είναι αδιαμφισβήτητη.

Οι σκέψεις λοιπόν, που παραθέτουμε, δεν αποτελούν δίκη, αλλά απλά συμπεράσματα, που βγαίνουν αβίαστα πλέον σήμερα, απ’ όσα τα αρχεία μας αποκαλύπτουν.

Βενιζέλος:

Όπως είναι φυσικό, κι' αυτός, παρά τις αρετές και ικανότητες του, διέπραξε σοβαρά λάθη που αφορούν το μικρασιατικό πρόβλημα, όπως:

-Η παρουσίαση εσφαλμένων στατιστικών στοιχείων, που αφορούσαν τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας.

-Η γενικά, ελλιπής γνώση του πάνω στο όλο θέμα, που αφορούσε τη Μικρά Ασία.

-Η εγγίζουσα τα όρια της αδιαφορίας άρνησή του να περιλάβει στο υπόμνημά του, που υπέβαλε στη Συνδιάσκεψη Ειρήνης, οποιοδήποτε αίτημα που ν’ αφορούσε τoν Πόντο.

-Αγνοούσε ή αδιαφόρησε να εκμεταλλευτεί τους διωγμούς των Ποντίων εκ μέρους των Κεμαλικών,

Επηρεασμένος από την αντίδραση και τις κατηγορίες της αντιπολίτευσης, θέλησε ν' αποδείξει ότι ήταν ο μόνος, που θα δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα.

-Έπεσε στην παγίδα, που του έστησαν οι Μεγάλοι. Συγκεκριμένα: Η Αγγλία δε δεχόταν ούτε συζήτηση για απελευθέρωση  της Κύπρου. Η Ιταλία του δικτάτορα Μουσολίνι δεν τηρούσε τα συμφωνηθέντα για απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα καθώς και με το Βορειοηπειρωτικό.

-Δεν εκτίμησε σωστά τις αντιδράσεις των Τούρκων μουσουλμάνων ούτε τους φόβους της Αγγλίας και Γαλλίας για εξέγερση των μουσουλμανικών αποικιών τους,

-Είχε ήδη, από το 1914, προσανατολιστεί στη λύση της ανταλλαγής των πληθυσμών, χωρίς ν' αντιληφθεί τις αντιδράσεις των ενδιαφερομένων και κυρίως των Ποντίων, που θα αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν τις εστίες, όπου οι πρόγονοί τους αγωνίστηκαν και επέζησαν επί 2.700 και πλέον χρόνια.

Κατά την άποψή μας, εάν με πείσμα διεκδικούσε Βόρειο Ήπειρο, Ανατολική Θράκη, Δωδεκάνησα και Κύπρο, σίγουρα θα κέρδιζε τις δύο πρώτες και έτσι θα έμενε η πόρτα ανοικτή για παραπέρα εθνικές διεκδικήσεις σε καταλληλότερες συνθήκες.

Όμως είναι επίσης σωστό να πούμε ότι έστω και με τα παραπάνω λάθη του Βενιζέλου, εάν δεν επερχόταν η αλλαγή του Νοεμβρίου του 1920, πάλι θα κατόρθωνε να κρατήσει την Ανατολική Θράκη και θα περιόριζε το Δράμα της Γενοκτονίας.

Γούναρης  και η κυβέρνηση του:

Στις 16 Οκτωβρίου 1922, ημέρα Κυριακή και ώρα 11 πρωινή, ο πρώην πρωθυπουργός Δημήτριος Γούναρης κλήθηκε για εξέταση από τον πρόεδρο της Εξεταστικής Επιτροπής, ταξίαρχο Θεόδωρο Πάγκαλο.

Μετά τα προκαταρκτικά, όπου δήλωσε ότι είναι ετών 55 και ελεύθερος, του ανακοινώθηκε τo κατηγορητήριό του, το οποίο μεταξύ άλλων ανέφερε:

Κατηγορείσαι ότι:

-Λαβών γνώση της νότας της 20ης Νοεμβρίου 1920, που απέστειλαν η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιταλία, δια της οποίας δήλωναν κατηγορηματικά την αποπομπή μας εκ της Συμμαχίας και τις σοβαρές συνέπειες, που θα είχε τυχόν επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου, προέβητε παρά ταύτα σε δημοψήφισμα για το θέμα αυτό και διαβεβαιώσατε ψευδώς ότι 98% ψήφισαν υπέρ της επιστροφής,

-Δεν ελάβατε υπόψη τη νότα της 25ης Νοεμβρίου 1920 των παραπάνω Δυνάμεων, που αφορούσε το οικονομικό εμπάργκο της Ελλάδας σε περίπτωση, που ο Κωνσταντίνος θα επανήρχετο στο θρόνο, στερώντας έτσι την πατρίδα μας από βοήθεια 33 εκατομμυρίων δολλαρίων, 5 εκατομμυρίων αγγλικών λιβρών και 566 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων.

-Θέσατε επικεφαλής των μικρών και μεγάλων μονάδων του στρατού στελέχη άχρηστα και χωρίς πολεμική πείρα απομακρύνοντας άνδρες ικανούς και εμπειροπόλεμους...

-Παρά τις διακηρύξεις των πρωθυπουργών Αγγλίας και Γαλλίας, που έγιναν προσωπικά σε σας και σ’ όλους τους άλλους κατηγορουμένους, ότι η Ελλάδα δε θα μπορέσει ν’ αποκτήσει καμιά υποστήριξη, όσο ο βασιλιάς Κωνσταντίνος θα παρέμενε στο θρόνο, δεν καλέσατε το βασιλιά να παραιτηθεί ή να είχατε παραιτηθεί εσείς, αν ο βασιλιάς αρνιόταν....

-Διατάξατε από το Λονδίνο το Μάρτιο του 1921 στρατιωτικές επιχειρήσεις προς Άγκυρα, πριν η επιστράτευση, που κηρύξατε, να προλάβει να δώσει αποτελέσματα, προκαλώντας έτσι την πρώτη ήττα του ελληνικού στρατού.

- Παρά τη γνώμη τoυ αρμόδιου αρχηγού της στρατιάς, που δεν ενέκρινε προέλαση προς Άγκυρα μετά την κατάληψη του Έσκη Εεχήρ, πήρατε μαζί  με τo βασιλιά την απόφαση αυτής της επιχείρησης...
-Εμπιστευθήκατε τη διοίκηση του στρατού σ’ ένα ανεύθυνο, το βασιλιά.
-Διασπαθίσατε τον δημόσιο πλούτο, χορηγώντας αποζημιώσεις σε βουλευτές της Βουλής του Δεκεμβρίου 1915 και σε δήθεν θύματα κ.λ,π. χωρίς να λάβετε υπόψη τη δεινή οικονομική κατάσταση, στην οποία οδηγήσατε τη χώρα...

-Εμπιστευθήκατε τη λύση στην απόλυτη μεσολάβηση των ξένων Δυνάμεων, ενώ είχατε πριν απορρίψει, ακόμη και κατ’ αρχήν, τις προτάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων του Ιουνίου 1921, με τις οποίες έσωζαν τουλάχιστον τη Θράκη και χορηγούσαν αυτονομία στη Μικρά Ασία...

-Μετά το σχηματισμό κυβέρνησης Συνασπισμού με τον κύριο Στράτο προχωρήσατε στο διορισμό αρχηγού στρατιάς του ταξίαρχου Χατζηανέστη, γνωστού σ’ όλους και σε σας τον ίδιο σαν ατόμου ανισορρόπου και διαλυτικού.

-Αποστείλατε Δυνάμεις προς Θράκη, τις οποίες αποσπάσατε από το μέτωπο της Μικράς Ασίας...

-Αφήσατε να σχηματιστεί υπό τη διεύθυνση του πρίγκιπα Νικολάου Γ. Στρέϊτ, Β. Δούσμανη, Κ. Κωνσταντοπουλου, Τσόντου κ.λ.π. μια σκοτεινή κυβέρνηση, της οποίας οι απειλές, οι δολοφονίες, οι επιθέσεις εναντίον αόπλων κ.λ.π., έσπειραν τον τρόμο, για να κρατηθήτε στην εξουσία, χωρίς ν' αναλογιστείτε ούτε για μια στιγμή ότι οδηγείτε τη χώρα προς την καταστροφή...

Τι απαντάτε;

Νομίζουμε ότι δε χρειάζεται καμιά περαιτέρω ανάλυση για τις βαριές και ασυγχώρητες ευθύνες της κυβέρνησης Γούναρη στο θέμα της καταστροφής. Όσον αφορά το θέμα της Γενοκτονίας, όπως συνέβη και επί Βενιζέλου, καμιά σοβαρή και μελετημένη διαμαρτυρία δεν υποβλήθηκε ποτέ.

Βασιλιάς:

Δυστυχώς η παρουσία του Κωνσταντίνου, που άρχισε με τη γνωστή εκείνη καταστροφή του 1897, έληξε με την ολοκληρωτική εξόντωση του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και του Πόντου.

Ούτε για μια στιγμή δεν ήρθη στο ύψος των περιστάσεων, ώστε να παραιτηθεί και να προλάβει έτσι ό,τι απέμεινε. Μια παραίτηση του θα άλλαζε πολλά και προπάντων θα αφαιρούσε επιχειρήματα από τους Συμμάχους.

Ήδη με εύθραυστη υγεία μετά τη βαριά ασθένεια του του 1915, κενόδοξος και όργανο της συζύγου και των σκοτεινών επιτελών του έγινε αίτιος ανέκαθεν διχασμού, που κορυφώθηκε με την αποπομπή του Βενιζέλου το 1915 και τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

Πέθανε μετά από εξάμηνο από την εκθρόνισή του.

Χάρης Τσιρκινίδης