ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗ

Με τον εκτοπισμό των κατοίκων της Σάντας, τμηματικά, στις 11 και 12 Σεπτεμβρίου του 1921, ανοίγουν δύο κεφάλαια δραματικών εξελίξεων, των δραματικότερων στην πολυκύμαντη ιστορία του ηρωικού χωριού.

Το ένα, εκείνο που ο γράφων έχει ζήσει και ο ίδιος, είναι η τύχη των γυναικόπαιδων, στο Ερζερούμ και στο Χούνους του Κουρδιστάν. Το δεύτερο είναι εκείνο που έγραψαν οι αντάρτες με το «λιανοτούφεκο» (όσοι είχαν την φρόνηση να μη βρεθούν στο χωριό και πιαστούν στην φάκα όταν κατέκλυσε την Σάντα αιφνιδιαστικά ο τουρκικός στρατός).

Το πρώτο κεφάλαιο θα μας απασχολήσει μόνο στις γενικές του γραμμές. Δεν υπάρχει ανάγκη να περιγραφούν οι ταλαιπωρίες κατά την πορεία προς το Άγνωστο, ούτε τα δεινά και ο αποδεκατισμός από στερήσεις και αρρώστιες, ιδίως από εξανθηματικό τύφο και υπόστροφο πυρετό, στους τόπους της εξορίας μας.

Είναι όμως ανάγκη — είναι υποχρέωση τιμής να γίνουν γνωστά μερικά πράγματα, που τιμούν τους Πόντιους ως  Έλληνες και ως ανθρώπους. Πολλά μπορεί να έχουν λησμονηθεί στο διάστημα που πέρασε  και πολλών εντυπώσεων έχει αμβλυνθεί η ζωηρότης. Ένα πράγμα ωστόσο θα θυμόμαστε πάντα όλοι μας, όσοι ζούμε ακόμα  και η ενθύμησή του θα είναι για μας παντοτινή συγκίνηση:

Είναι η συμπόνια και η βοήθεια που βρήκαμε σε κάθε περίπτωση που έτυχε ν’ ανταμώσουμε άλλους  Έλληνες.

Δύο σταθμοί βρίσκονται στην πορεία μας προς την εξορία: Η Κρώμνη, με την γειτονική της Ίμερα και η Αργυρούπολη. Και εδώ  και εκεί αμέριστη είχε εκδηλωθεί η συμπαράσταση των κατοίκων προς εμάς.

Κατά την διέλευσή μας από την Ίμερα (μετά την διανυκτέρευσή μας στην Κρώμνη, όπου οι κάτοικοι, αν και απροετοίμαστοι και εμποδιζόμενοι από τους φρουρούς των καταλυμάτων μας, μηχανεύοντο χίλιους δυο τρόπους για να μας προσφέρουν ό,τι μπορούσαν) , μία επιτροπή με τον αείμνηστο Κωστή Φωστηρόπουλο επικεφαλής μοίρασε ψωμί σε ολόκληρο το καραβάνι, μπροστά στην πόρτα του μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη. Για τους περισσότερους από μας, αν όχι για όλους, ήταν η πρώτη μπουκιά που βάζαμε στο στόμα από δυο μέρες — ψωμί βρεγμένο με πολλά δάκρυα, αλλά γλυκαμένο από την αγάπη και την συμπόνια.

Και στα χωριά όμως της Κρώμνης και της Αργυρουπόλεως βρήκαν πρόθυμη φιλοξενία πολλές οικογένειες, που κατόρθωσαν να διαφύγουν την επιτήρηση κατά την ολιγοήμερη παραμονή μας εκεί και τελικά γλύτωσαν την θεομηνία.

Την ίδια αγάπη και συνδρομή βρήκαν τα απροστάτευτα γυναικόπαιδα των Σανταίων και στο Ερζερούμ και στο Χούνους, από τους εξόριστους άνδρες της Τραπεζούντας και των περιχώρων κι’ από άλλους Ποντίους άλλων περιοχών, πού είχαν την δυνατότητα να  παίρνουν εμβάσματα από τις οικογένειες τους. Δίχως την δική τους προστασία δεν θα γυρνούσαμε ζωντανοί ούτε οι λίγοι που έχομε επιζήσει.

Πολλοί από εκείνους δεν αξιώθηκαν να ξαναδούν τους δικούς τους και να πατήσουν το φιλόξενο χώμα της ελεύθερης πατρίδας. Έμειναν εκεί, όπου ξένοι κι’ έρημοι άφησαν την τελευταία τους  πνοή και κοιμούνται τον αιώνιον ύπνο, αδελφωμένοι με τους  νεκρούς των Σανταίων, στα κοινά νεκροταφεία.

Όταν ξεκινήσαμε για την περιπέτεια της δεύτερης, της μεγάλης προσφυγιάς, μετά την συμφωνία της Ανταλλαγής, όσοι βρισκόμασταν στο Χούνους, γονατίσαμε ευλαβικά στα χιονοσκέπαστα μνήματα και τους αφιερώσαμε σιωπηλοί τη σκέψη μας για λίγες στιγμές. Μέσα στη σιγαλιά του απέραντου υψιπέδου, τους έμεινε για συντροφιά ο απαλός φλοίσβος του μικρού ποταμιού του Χούνους.

Φίλιππος Παπα Απ. Χειμωνίδης
Α' Ιστοριογράφος της Σάντας

Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.