ΠΛΗΡΗΣ ΑΠΟΔΕΚΑΤΙΣΜΟΣ

Θα πήγαινε πάρα πολύ η λεπτομερής περιγραφή όλης της  πορείας ως το  Ερζερούμ και το Χούνους, όπου κατέληξαν τα γυναικόπαιδα της Σάντας. Ήταν μια πορεία γεμάτη επεισόδια και περιστατικά δραματικής υφής, πού συνθέτουν, μαζί με τις ταλαιπωρίες στους τόπους της εξορίας, μία αληθινή τραγωδία.

Στη λέξη αυτή περιορίζω τις συνέπειες της εκτοπίσεως του πληθυσμού της Σάντας.

Ζευγάρι Ποντίων

 Προσθέτω μονάχα την όχι ασήμαντη λεπτομέρεια, ότι από τις τριακόσιες εβδομήντα περίπου ψυχές που φτάσαμε στο Χούνους στις 13 Οκτωβρίου 1921, γυρίσαμε — όχι στη Σάντα  αλλά στην Τραπεζούντα —τον Ιανουάριο του 1923, λιγότερες από διακόσιες. Ανάλογη ήταν η φθορά από το κρύο, την πείνα και την αρρώστια που είχε το άλλο τμήμα του εξόριστου πληθυσμού, το και πολυαριθμότερο, που είχε μείνει στο Ερζερούμ.

Νομίζω, όμως, πως θα έκανα παράλειψη, αν δεν μνημόνευα την εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση των ιερέων της Σάντας, που είχαν συμμεριστεί και εκείνοι την τύχη του ποιμνίου των. Όλοι μας υποφέραμε, αλλά οι δυστυχείς κληρικοί ευρίσκοντο σε θέση αφάνταστα μειονεκτική, σε σύγκριση με τους πολίτες.

Αυτοί, πέρα από τις κοινές ταλαιπωρίες, είχαν να αντιμετωπίσουν και τούς ιδιαίτερους εξευτελισμούς και τις ύβρεις και τις σωματικές κακώσεις, πού ό θρησκευτικός φανατισμός ενέπνεε τόσο στους συνοδούς μας στρατιώτες ή χωροφύλακες καθ’ οδόν όσο και στον τουρκικό πληθυσμό των τόπων τής εξορίας μας.

Τρεις ήσαν οι ιερείς πού έφτασαν στο Χούνους, ο Παπαθόδωρος Δρεπανίδης, ο παπά - Αναστάσιος Καλαϊτζίδης και ο παπά -Αναστάσιος Δρεπανίδης, υιός του πρώτου. Και οι τρεις στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων. Αλύγιστοι και θαρραλέοι, οδηγητές και εμψυχωτές, υπέστησαν με χριστιανική καρτερία  ότι η Μοίρα επεφύλαξε στο σχήμα τους  και τίμησαν το ράσο με το παραπάνω, πιστοί στην παράδοση του ελληνικού κλήρου.

Οι δύο πρώτοι δεν μπόρεσαν να αντέξουν.  Ας είναι αιωνία ή μνήμη τους!

Φίλιππος παπά Απ. Χειμωνίδης

Α' ιστοριογράφος της Σάντας

Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.