Οι διωγμοί των Ποντίων αρχίζουν ουσιαστικά από το 1461, όταν η Τραπεζούντα, πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας των Μεγαλοκομνηνών, που ιδρύθηκε το 1204, πέφτει στα χέρια του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή. Σφαγές, βίαιοι εξισλαμισμοί, βιασμοί, λεηλασίες, γενιτσαρισμός... συνεχίζονται επί αιώνες.
Τα πρώτα απειλητικά σύννεφα για ολοκληρωμένο σχέδιο παρουσιάζονται το 1908 με την επανάσταση των Νεότουρκων. Τα συνθήματα τους: Ισότητα, Ελευθερία, Αδελφότητα, Δικαιοσύνη μεθούν τους Έλληνες που φαντάζονται ότι ήρθε το τέλος των δεινών τους. Όμως η απόφαση, που πάρθηκε από τους Νεότουρκους σε συνέδριό τους στη Θεσσαλονίκη το 1911, ήταν διαφορετική: «Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική δύναμη και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό
δεν μπορεί να γίνει, με την πειθώ. Άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί βία...»
Με τους Νεότουρκους και από το 1914 και μετά δεν έχουμε πλέον διωγμούς, έχουμε σχέδιο εξόντωσης ολοκληρωτικής, έχουμε Γενοκτονία.
-Τι είναι όμως γενοκτονία;
Σύμφωνα με τα διεθνή παραδεγμένα, γενοκτονία υπάρχει όταν μια θρησκευτική ή φυλετική ομάδα διώκεται από μία άλλη απλώς και μόνον γιατί δεν ανήκει στην ίδια με αυτή ομάδα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα, με τη σύμβαση του Ο.Η.Ε. γενοκτονία διαπράττεται με: φόνο μελών της ομάδας, σοβαρή βλάβη σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της ομάδας, από πρόθεση, υποβολή της ομάδας σε συνθήκες που μπορούν να επιφέρουν την πλήρη ή μερική σωματική καταστροφή τους, μέτρα που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων στους κόλπους ορισμένης ομάδας, αναγκαστική μεταφορά παιδιών μιας ομάδας σε άλλη.
Αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο που έγιναν οι διώξεις σε βάρος των Ελλήνων σε όλη τη μακρά περίοδο της σκλαβιάς, αυτές αποτελούν το έγκλημα της γενοκτονίας. Επιπλέον, η γενοκτονία των Ελλήνων παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
• Έγινε μεθοδικά σε διάστημα εννέα ολόκληρων ετών (1914-1923)
• Ο αριθμός των νεκρών θυμάτων αγγίζει το 1,5 εκατομμύριο (Θράκη -Πόντος- Μικρά Ασία) χωρίς να υπολογίζονται τα θύματα βιασμών, λεηλασιών και κάθε είδους κακώσεων που και αυτά συνιστούν γενοκτονία
• Στην περιοχή του Πόντου, η γενοκτονία έγινε ολοκαύτωμα. Δηλαδή το ακριτικό αυτό τμήμα του Ελληνισμού, γνωρίζοντας όσο κανείς άλλος την τουρκική σκληρότητα και σατανικότητα, δεν οδηγήθηκε σε εύκολη σφαγή, πρόβαλε σθεναρή αντίσταση.
Οι Τούρκοι, με σύμμαχο και εμπνευστή τον Γερμανό στρατηγό Λίμαν Φον Σάντερς προχωρούν στην:
1η φάση της γενοκτονίας, από το 1914 έως το 1918 Α' παγκόσμιος πόλεμος
Ο λόγος του Γερμανού στρατηγού τους μεθά: «Σας βεβαιώνω...με το σύστημα που σας προτείνω ότι ο θάνατός τους είναι βέβαιος...η μισητή αυτή ράτσα θα χαθεί για πάντα...»
Σε όλες τις βάρβαρες μεθόδους του παρελθόντος, δηλαδή κλοπές, αρπαγές, δολοφονίες, στημένα κατηγορητήρια και δίκες προστίθενται άλλες φρικτότερες: Ειδικά τάγματα εργασίας-αμελέ ταμπουρού
Δηλαδή επιστράτευση των χριστιανών, στην ουσία άμεση εξόντωση του μάχιμου ανδρικού πληθυσμού. Τυπικά οι Έλληνες οδηγούνται στον ορεινό αφιλόξενο Πόντο και στην Ανατολία για τη διάνοιξη δρόμων και τούνελ, ουσιαστικά, όμως, ζουν σε άθλιες συνθήκες επιβίωσης. Σχεδόν νηστικοί, με πιέσεις, με ξυλοδαρμούς ανελέητους, εκτεθειμένοι στο χιόνι, στον πάγο, στις διάφορες ασθένειες.
Η εικόνα, όπως παρουσιάζεται στα απομνημονεύματα του παπά Πρόδρομου Ηλιάδη είναι τραγική: «Είχε κηρυχθεί ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και τότε ήταν, που έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Ποιος κοπετός, ποιος θρήνος! Με δάκρυα και κλάμα, άρχισε η σκληρή πραγματικότητα.
Ο χωρισμός γονέων, αδερφών, τέκνων, που άφηναν τις οικογένειές τους, επέφερε φόβο σε όλους μας, διότι αυτή η επιστράτευση, για εμάς δεν σήμαινε πόλεμο υπέρ της πατρίδας μας. Οι Τούρκοι δεν εμπιστεύτηκαν τους αλλόθρησκους στον μάχιμο στρατό τους, αλλά ίδρυσαν τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού).
Χωρίς στρατιωτική στολή, χωρίς σωστή διατροφή, με ένα κομμάτι μουχλιασμένο μαύρο ψωμί, χωρίς νερό και γιατρό, άφηναν στην ύπαιθρο τους γκιαούρηδες να πεθάνουν από εξάντληση.
Άλλωστε, αυτός ήταν ο σκοπός τους, να εξολοθρεύσουν τους γκιαούρηδες. Και έτσι, άρχισε γι’ αυτού η πορεία προς το άγνωστο. Δεν υπήρχε ταχυδρομική υπηρεσία, ώστε να επικοινωνούν με τις οικογένειές τους».
Πολλοί, για ν’ αποφύγουν τις ταπεινώσεις και το θάνατο γίνονται αντάρτες, στα πιο απόκρημνα κρησφύγετα του Πόντου. Πολλοί ομαδικά, άλλοι με τις οικογένειές τους, ύστερα από πολυήμερες οδοιπορίες και αφάνταστες κακουχίες - τις περισσότερες φορές όχι όλοι - φτάνουν στον Καύκασο, στα ενδότερα της Ρωσίας. Άλλοι από αυτούς επέστρεψαν με την ανταλλαγή και άλλοι έζησαν εκεί με την ανάμνηση της γενέτειρας γης τους...
Όταν η Τραπεζούντα και τα ανατολικά μέρη ελευθερώνονται προσωρινά από τους Ρώσους (1916) και ζουν ημέρες ελευθερίας και χαράς, η μανία των Τούρκων στρέφεται στις άλλες παραλιακές πόλεις, την Κερασούντα, την Αμισό (Σαμψούντα), τα Κοτύωρα (Ορντού), την Πάφρα, τη Νικόπολη και τα γύρω χωριά. Εκεί εφαρμόζεται:
Ο λευκός θάνατος. Με το πρόσχημα ανώτερων στρατιωτικών λόγων εκτόπιζαν πληθυσμούς από τα παράλια προς το εσωτερικό, από το εσωτερικό προς τα πλάγια και από τα πλάγια προς τα άκρα. Συγκεντρώνουν με βία σε αίθουσες σχολείων ή σε φυλακές κατά διαστήματα ομάδες χριστιανών, χωριά ολόκληρα ακόμη και αρχίζουν κάτω από φρικτές συνθήκες ζωής οι μακρινές πορείες, μέσα στον χειμώνα, στον ορεινό Πόντο και στα ενδότερα της Μ. Ασίας. Τα σπίτια τους καίγονται, η περιουσία τους αρπάζεται, τα πάντα ερημώνονται...μαρτυρικές πορείες με λοιμώδη νοσήματα, με ομαδικές σφαγές, με ληστείες, με σχεδιασμένες επιθέσεις ατάκτων, με βιασμούς... ελάχιστοι σώζονται.
Ανοίξτεν νέα μνήματα και παλαιά ταφία,
Ανοίξτεν σιδερόπορτας τη Αδ’ αραχνιασμένα,
Ανοίξτεν κλειστά στόματα, δίχως γλώσσαν και χείλα,
Ανοίξτεν χέρα άκλερα κι’ εγκάλιας οστουδένια...
Εχ’κ’έρται τ’αίμαν τοχουλέν, ντ’εφέκετεν ’ς σον κόσμον...
Όταν το 1919 έγινε η ανακωχή, μετά την ήττα της Τουρκίας και των συμμάχων της στον πόλεμο, ήρθαν μέρες ηρεμίας και ησυχίας. Όμως, στις 19 Μαΐου με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα, δίνεται εντολή για νέο διωγμό κατά των Ελλήνων από το κεμαλικό καθεστώς, πολύ πιο άγριος κι απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Εκείνος ο διωγμός υπήρξε η χαριστική βολή για τον Ποντιακό Ελληνισμό.
2η φάση της γενοκτονίας (1919-1923)
Κεμαλική περίοδος
Ο Κεμάλ που είχε φήμη εθνικού ήρωα, με την αποβίβασή του αυτή, κηρύσσει την επανάσταση ενάντια στο σουλτάνο και καλεί τους Τούρκους σε εθνική εξέγερση για τη σωτηρία της πατρίδας. Ο Λένιν έχει χαρακτηρίσει τη μικρασιατική εκστρατεία ιμπεριαλιστική και μαζί του οι κομμουνιστές όλων των χωρών, συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων. Τον Κεμάλ χαρακτηρίζει ως λαϊκό ηγέτη και την επανάστασή του ως λαϊκή απελευθερωτική κίνηση ενάντια στους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές και στα όργανά τους, τους Έλληνες. Όλα κλείνουν με τη στροφή των Άγγλων και Γάλλων, οι οποίοι παράτησαν τους Έλληνες και αγκάλιασαν την κεμαλική Τουρκία, προκειμένου να τη «σώσουν» από τη Ρωσία. Ο Λένιν παραδίδει το κυβερνείο του Καρς στην Τουρκία μαζί με το θησαυροφυλάκιο της επαρχίας. Το έγκλημα της γενοκτονίας ολοκληρώνεται και απλώνεται τώρα προς τον Καύκασο.
Ο Κεμάλ αναγνωρισμένος ντε φάκτο de facto (εκ των πραγμάτων) από όλους και ντε γιουρε de jure (με τον νόμο) από τα περισσότερα κράτη, βοηθούμενος ηθικά και οικονομικά από όλα τα μουσουλμανικά έθνη και στρατιωτικά από τη Ρωσία, Ιταλία και Γαλλία, δεν αμφέβαλλε πλέον για το αποτέλεσμα του αγώνα του. Ένα μόνον εμπόδιο θα μπορούσε ίσως στο μέλλον να του προξενήσει πονοκεφάλους, όπως συνέβη πολλές φορές στο παρελθόν επί εποχής σουλτάνων. Ήταν οι «γκιαούρς ‘giaours’ οι άπιστοι χριστιανοί, γιαυτό και το 1922 έδωσε τη διαταγή για την τελευταία πράξη:
Ομαδικές σφαγές και αποτεφρώσεις νεκρών
1) Στημένες δίκες προυχόντων.
Στη Σαμψούντα τον Ιανουάριο του 1921 το προσωπικό της μητρόπολης, πλήθος επιστήμονες και εκπαιδευτικοί, υπάλληλοι και έμποροι φυλακίζονται χωρίς λόγο. Αποστέλλονται στην Αμάσεια, 130 χλμ. Μακριά, όπου καταδικάζονται σε θάνατο με δίκη παρωδία, απαγχονίζονται... μαζί τους ο Ευθύμιος Αγριτέλης επίσκοπος Ζήλων ο οποίος είχε πριν μέρες πεθάνει από τύφο στη φυλακή. Τότε ερήμην καταδικάστηκε σε θάνατο και ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης, ο ηρωικός επίσκοπος Καστοριάς στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα.
2) Εκτοπίσεις.
Εκτοπίσεις οι οποίες δεν νομιμοποιούνται ακόμη και με το ‘δίκαιο του πολέμου’ καθώς ελληνικός στρατός δεν υπήρχε στον Πόντο και οι περιοχές που έγιναν οι εκτοπίσεις δεν είχαν στρατιωτική σπουδαιότητα. Παρόλα αυτά οι εκτοπίσεις αυτές ήταν ακόμη χειρότερες από τις πρώτες, γιατί οι εκτοπιζόμενοι Πόντιοι δε φτάνουν πουθενά. Σκληροί Τούρκοι, οι ‘τσέτες’, στη φοβερή κοιλάδα ‘Σεϊτάν ντερεσί’ (κοιλάδα του διαβόλου) τους εξοντώνουν ομαδικά. Πάνω από 70 χωριά και πόλεις στις όχθες του Άλυ ποταμού βρίσκουν τον θάνατο.
Χαρακτηριστική η κραυγή του Επισκόπου Νικοπόλεως και Κολωνίας Γερβασίου Σουμελίδη: «Ίσως μόνον ο Πόντος ανάμεσα σε όλα τα μέρη του Μικρασιατικού Ελληνισμού να προσέφερε τόσες θυσίες. Τα βουνά τα δύσβατα, τα χιονοσκέπαστα... υπήρξαν ο Γολγοθάς του εκπατρισμού και αποδεκατισμού του Ελληνισμού».
Θεέ μ’ δείξον τη δύναμη σ' Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα σ’!
Ποίσον με πέτρινον κρεμάν, άμον τ’ Αλογοστάρα,
Ποίσον με πράσινον λειβάδ' άμον τα Λειβαδία,
Ποίσον με ασέλευτον ραχίν, άμον τον Άεν- Παύλον,
Να μη επορώ και πορπατώ ,’ς σον τόπο μ’ ν’ απομένω...
θεέ μ’! δείξον τη δύναμη σ’! Χριστέ μ’ποίσον το θάμα σ’!..
Ποίσον με ποταμόπετραν, βαρύν τη καταρράχτε,
Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’, σην Γην καταχωμένον,
Ποίσον με, αν θέλ’τς μικρόν λιθάρ, αν θέλ’τς ποίσον με χώμαν,
Θεέ μ’ποίσον με ίνταν θέλ’τα, μόνον ‘ς σον τόπο μ’άψ’ς’ με.
Το τέλος του Πόντου πλησιάζει, οι φωνές λιγοστεύουν
Επίλογο της τραγικής ποντιακής γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά τη νίκη της Τουρκίας στο μικρασιατικό μέτωπο. Με τη συνθήκη της ανταλλαγής των πληθυσμών έρχονται στην Ελλάδα και τα τελευταία ζωντανά υπολείμματα. Οι ξεριζωθέντες εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αφήνουν πίσω τη Μαύρη Θάλασσα και μπαίνουν στην Άσπρη Θάλασσα, φτάνουν στην Ελλάδα. Και ο Πόντος
‘ο κάστρεν ο θεόρατον εγέντον’ κοιμητήρι.
Κι έρθανε χρόνα δίσεκτα, καταραμένα χρόνα
Ο ουρανόν ελίβωσεν, ’ς σην γην ποτάμ’ το γαίμαν
Εσκώθεν θρήνος θάνατος, πέραν περού 'ς σον Πόντον
Ο βίον χάται γενεών, ο κόσμον ξεκληρούται.
Κι είνας λαός πορεύκεται σ’Αδάμ την εξορίαν
Το δράμα κορυφώνεται... το δράμα όχι μόνο της εκτόπισης και της γενοκτονίας αλλά και της δραματικής έλευσης και προσαρμογής τους στη μάνα Ελλάδα. Πάμφτωχοι, έχοντας αφήσει πίσω τους περιουσίες και πλούτη, έφτασαν ταλαιπωρημένοι από τις διώξεις κι εγκαταστάθηκαν δίχως να χάσουν το θάρρος τους, εδώ κι εκεί στη νέα ελληνική πατρίδα. Σκόρπισαν σε χωριά της Μακεδονίας και της Θράκης, στους συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης, της πρωτεύουσας και σε άλλες περιοχές, με μοναδικό εφόδιο την αυτοπεποίθηση, την αισιοδοξία, την αγάπη στη γη και τα γράμματα, καθώς επίσης και στις τέχνες. Αλλά και με την τραγική της θέση η Ιωνία ήρθε να διαδραματίσει τον εθνικό της ρόλο.
Μοναδική αλλά και μεγάλη παρηγοριά το ότι οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες, οι αιώνιοι ακρίτες, θωράκισαν τη Μακεδονία και τη Θράκη. Περισσότεροι από 700.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα. Οι Ίωνες με μια πλούσια πολιτισμική και εθνική παράδοση συνέβαλαν στην επιβίωση της εθνικής ταυτότητας.
Μέσα από αντιξοότητες και εμπόδια που συνάντησαν ειδικά στα χωριά της εγκατάστασής τους, κατόρθωσαν τόσο αυτοί όσο και αργότερα τα παιδιά τους, με την επιμονή και την υπομονή που τους διακρίνει, όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να διεισδύσουν στους χώρους των επιστημών και των τεχνών, της πολιτικής και του συνδικαλισμού και να διακριθούν.
Συνετέλεσαν έτσι καίρια στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των συμπολιτών τους, στην πρόοδο της επιστήμης και στην πολιτική ανάπτυξη του τόπου.
Η ιστορία της καταστροφής, το χρονικό της συγκλονιστικής γενοκτονίας έχει φτάσει στις μέρες μας με το λυγμό των ξεριζωμένων. Επιβεβαίωση αυτού, όσα αποκαλύπτουν ξένα απόρρητα αρχεία και διπλωματικά έγγραφα. Διάσπαρτες αφηγήσεις, όσα κρατάει ο νους, όσα μπορεί και θέλει να συγκρατήσει. Αδιάψευστα τα στοιχεία και οι καταθέσεις των προσφύγων, εκείνων που μόλις είχαν γλιτώσει από του χάρου τα δόντια.
Αδιαμφισβήτητα όσα φέρνει στο φως η ιστορική έρευνα Και στηρίζουν το αίτημα να αναγνωριστεί η γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού και να καταδικαστεί η Τουρκία, έτσι όπως καταδικάστηκε στην ιστορική συνείδηση της ανθρωπότητας η ναζιστική Γερμανία. Δεν είναι συναισθήματα εκδίκησης που υπαγορεύουν την πρόταση αυτή. Μόνον ανάγκη απονομής δικαιοσύνης στα θύματα, αλλά και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.
Και πριν από όλα η προστασία του γένους των ανθρώπων καθώς η γενοκτονία αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Αναστασία Ρέντου
Τα πρώτα απειλητικά σύννεφα για ολοκληρωμένο σχέδιο παρουσιάζονται το 1908 με την επανάσταση των Νεότουρκων. Τα συνθήματα τους: Ισότητα, Ελευθερία, Αδελφότητα, Δικαιοσύνη μεθούν τους Έλληνες που φαντάζονται ότι ήρθε το τέλος των δεινών τους. Όμως η απόφαση, που πάρθηκε από τους Νεότουρκους σε συνέδριό τους στη Θεσσαλονίκη το 1911, ήταν διαφορετική: «Η Τουρκία πρέπει να γίνει μωαμεθανική χώρα, όπου η μωαμεθανική δύναμη και οι μωαμεθανικές αντιλήψεις θα κυριαρχούν και κάθε άλλη θρησκευτική προπαγάνδα θα καταπνίγεται και είναι ολοκάθαρο ότι αυτό
δεν μπορεί να γίνει, με την πειθώ. Άρα πρέπει να χρησιμοποιηθεί βία...»
Με τους Νεότουρκους και από το 1914 και μετά δεν έχουμε πλέον διωγμούς, έχουμε σχέδιο εξόντωσης ολοκληρωτικής, έχουμε Γενοκτονία.
-Τι είναι όμως γενοκτονία;
Σύμφωνα με τα διεθνή παραδεγμένα, γενοκτονία υπάρχει όταν μια θρησκευτική ή φυλετική ομάδα διώκεται από μία άλλη απλώς και μόνον γιατί δεν ανήκει στην ίδια με αυτή ομάδα. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα, με τη σύμβαση του Ο.Η.Ε. γενοκτονία διαπράττεται με: φόνο μελών της ομάδας, σοβαρή βλάβη σωματικής ή διανοητικής ακεραιότητας των μελών της ομάδας, από πρόθεση, υποβολή της ομάδας σε συνθήκες που μπορούν να επιφέρουν την πλήρη ή μερική σωματική καταστροφή τους, μέτρα που αποβλέπουν στην παρεμπόδιση των γεννήσεων στους κόλπους ορισμένης ομάδας, αναγκαστική μεταφορά παιδιών μιας ομάδας σε άλλη.
Αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο που έγιναν οι διώξεις σε βάρος των Ελλήνων σε όλη τη μακρά περίοδο της σκλαβιάς, αυτές αποτελούν το έγκλημα της γενοκτονίας. Επιπλέον, η γενοκτονία των Ελλήνων παρουσιάζει τα εξής χαρακτηριστικά:
• Έγινε μεθοδικά σε διάστημα εννέα ολόκληρων ετών (1914-1923)
• Ο αριθμός των νεκρών θυμάτων αγγίζει το 1,5 εκατομμύριο (Θράκη -Πόντος- Μικρά Ασία) χωρίς να υπολογίζονται τα θύματα βιασμών, λεηλασιών και κάθε είδους κακώσεων που και αυτά συνιστούν γενοκτονία
• Στην περιοχή του Πόντου, η γενοκτονία έγινε ολοκαύτωμα. Δηλαδή το ακριτικό αυτό τμήμα του Ελληνισμού, γνωρίζοντας όσο κανείς άλλος την τουρκική σκληρότητα και σατανικότητα, δεν οδηγήθηκε σε εύκολη σφαγή, πρόβαλε σθεναρή αντίσταση.
Οι Τούρκοι, με σύμμαχο και εμπνευστή τον Γερμανό στρατηγό Λίμαν Φον Σάντερς προχωρούν στην:
1η φάση της γενοκτονίας, από το 1914 έως το 1918 Α' παγκόσμιος πόλεμος
Ο λόγος του Γερμανού στρατηγού τους μεθά: «Σας βεβαιώνω...με το σύστημα που σας προτείνω ότι ο θάνατός τους είναι βέβαιος...η μισητή αυτή ράτσα θα χαθεί για πάντα...»
Σε όλες τις βάρβαρες μεθόδους του παρελθόντος, δηλαδή κλοπές, αρπαγές, δολοφονίες, στημένα κατηγορητήρια και δίκες προστίθενται άλλες φρικτότερες: Ειδικά τάγματα εργασίας-αμελέ ταμπουρού
Δηλαδή επιστράτευση των χριστιανών, στην ουσία άμεση εξόντωση του μάχιμου ανδρικού πληθυσμού. Τυπικά οι Έλληνες οδηγούνται στον ορεινό αφιλόξενο Πόντο και στην Ανατολία για τη διάνοιξη δρόμων και τούνελ, ουσιαστικά, όμως, ζουν σε άθλιες συνθήκες επιβίωσης. Σχεδόν νηστικοί, με πιέσεις, με ξυλοδαρμούς ανελέητους, εκτεθειμένοι στο χιόνι, στον πάγο, στις διάφορες ασθένειες.
Η εικόνα, όπως παρουσιάζεται στα απομνημονεύματα του παπά Πρόδρομου Ηλιάδη είναι τραγική: «Είχε κηρυχθεί ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και τότε ήταν, που έχασε η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα. Ποιος κοπετός, ποιος θρήνος! Με δάκρυα και κλάμα, άρχισε η σκληρή πραγματικότητα.
Ο χωρισμός γονέων, αδερφών, τέκνων, που άφηναν τις οικογένειές τους, επέφερε φόβο σε όλους μας, διότι αυτή η επιστράτευση, για εμάς δεν σήμαινε πόλεμο υπέρ της πατρίδας μας. Οι Τούρκοι δεν εμπιστεύτηκαν τους αλλόθρησκους στον μάχιμο στρατό τους, αλλά ίδρυσαν τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού).
Χωρίς στρατιωτική στολή, χωρίς σωστή διατροφή, με ένα κομμάτι μουχλιασμένο μαύρο ψωμί, χωρίς νερό και γιατρό, άφηναν στην ύπαιθρο τους γκιαούρηδες να πεθάνουν από εξάντληση.
Άλλωστε, αυτός ήταν ο σκοπός τους, να εξολοθρεύσουν τους γκιαούρηδες. Και έτσι, άρχισε γι’ αυτού η πορεία προς το άγνωστο. Δεν υπήρχε ταχυδρομική υπηρεσία, ώστε να επικοινωνούν με τις οικογένειές τους».
Πολλοί, για ν’ αποφύγουν τις ταπεινώσεις και το θάνατο γίνονται αντάρτες, στα πιο απόκρημνα κρησφύγετα του Πόντου. Πολλοί ομαδικά, άλλοι με τις οικογένειές τους, ύστερα από πολυήμερες οδοιπορίες και αφάνταστες κακουχίες - τις περισσότερες φορές όχι όλοι - φτάνουν στον Καύκασο, στα ενδότερα της Ρωσίας. Άλλοι από αυτούς επέστρεψαν με την ανταλλαγή και άλλοι έζησαν εκεί με την ανάμνηση της γενέτειρας γης τους...
Όταν η Τραπεζούντα και τα ανατολικά μέρη ελευθερώνονται προσωρινά από τους Ρώσους (1916) και ζουν ημέρες ελευθερίας και χαράς, η μανία των Τούρκων στρέφεται στις άλλες παραλιακές πόλεις, την Κερασούντα, την Αμισό (Σαμψούντα), τα Κοτύωρα (Ορντού), την Πάφρα, τη Νικόπολη και τα γύρω χωριά. Εκεί εφαρμόζεται:
Ο λευκός θάνατος. Με το πρόσχημα ανώτερων στρατιωτικών λόγων εκτόπιζαν πληθυσμούς από τα παράλια προς το εσωτερικό, από το εσωτερικό προς τα πλάγια και από τα πλάγια προς τα άκρα. Συγκεντρώνουν με βία σε αίθουσες σχολείων ή σε φυλακές κατά διαστήματα ομάδες χριστιανών, χωριά ολόκληρα ακόμη και αρχίζουν κάτω από φρικτές συνθήκες ζωής οι μακρινές πορείες, μέσα στον χειμώνα, στον ορεινό Πόντο και στα ενδότερα της Μ. Ασίας. Τα σπίτια τους καίγονται, η περιουσία τους αρπάζεται, τα πάντα ερημώνονται...μαρτυρικές πορείες με λοιμώδη νοσήματα, με ομαδικές σφαγές, με ληστείες, με σχεδιασμένες επιθέσεις ατάκτων, με βιασμούς... ελάχιστοι σώζονται.
Ανοίξτεν νέα μνήματα και παλαιά ταφία,
Ανοίξτεν σιδερόπορτας τη Αδ’ αραχνιασμένα,
Ανοίξτεν κλειστά στόματα, δίχως γλώσσαν και χείλα,
Ανοίξτεν χέρα άκλερα κι’ εγκάλιας οστουδένια...
Εχ’κ’έρται τ’αίμαν τοχουλέν, ντ’εφέκετεν ’ς σον κόσμον...
Όταν το 1919 έγινε η ανακωχή, μετά την ήττα της Τουρκίας και των συμμάχων της στον πόλεμο, ήρθαν μέρες ηρεμίας και ησυχίας. Όμως, στις 19 Μαΐου με την αποβίβαση του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα, δίνεται εντολή για νέο διωγμό κατά των Ελλήνων από το κεμαλικό καθεστώς, πολύ πιο άγριος κι απάνθρωπος από τους προηγούμενους. Εκείνος ο διωγμός υπήρξε η χαριστική βολή για τον Ποντιακό Ελληνισμό.
2η φάση της γενοκτονίας (1919-1923)
Κεμαλική περίοδος
Ο Κεμάλ που είχε φήμη εθνικού ήρωα, με την αποβίβασή του αυτή, κηρύσσει την επανάσταση ενάντια στο σουλτάνο και καλεί τους Τούρκους σε εθνική εξέγερση για τη σωτηρία της πατρίδας. Ο Λένιν έχει χαρακτηρίσει τη μικρασιατική εκστρατεία ιμπεριαλιστική και μαζί του οι κομμουνιστές όλων των χωρών, συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων. Τον Κεμάλ χαρακτηρίζει ως λαϊκό ηγέτη και την επανάστασή του ως λαϊκή απελευθερωτική κίνηση ενάντια στους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές και στα όργανά τους, τους Έλληνες. Όλα κλείνουν με τη στροφή των Άγγλων και Γάλλων, οι οποίοι παράτησαν τους Έλληνες και αγκάλιασαν την κεμαλική Τουρκία, προκειμένου να τη «σώσουν» από τη Ρωσία. Ο Λένιν παραδίδει το κυβερνείο του Καρς στην Τουρκία μαζί με το θησαυροφυλάκιο της επαρχίας. Το έγκλημα της γενοκτονίας ολοκληρώνεται και απλώνεται τώρα προς τον Καύκασο.
Ο Κεμάλ αναγνωρισμένος ντε φάκτο de facto (εκ των πραγμάτων) από όλους και ντε γιουρε de jure (με τον νόμο) από τα περισσότερα κράτη, βοηθούμενος ηθικά και οικονομικά από όλα τα μουσουλμανικά έθνη και στρατιωτικά από τη Ρωσία, Ιταλία και Γαλλία, δεν αμφέβαλλε πλέον για το αποτέλεσμα του αγώνα του. Ένα μόνον εμπόδιο θα μπορούσε ίσως στο μέλλον να του προξενήσει πονοκεφάλους, όπως συνέβη πολλές φορές στο παρελθόν επί εποχής σουλτάνων. Ήταν οι «γκιαούρς ‘giaours’ οι άπιστοι χριστιανοί, γιαυτό και το 1922 έδωσε τη διαταγή για την τελευταία πράξη:
Ομαδικές σφαγές και αποτεφρώσεις νεκρών
1) Στημένες δίκες προυχόντων.
Στη Σαμψούντα τον Ιανουάριο του 1921 το προσωπικό της μητρόπολης, πλήθος επιστήμονες και εκπαιδευτικοί, υπάλληλοι και έμποροι φυλακίζονται χωρίς λόγο. Αποστέλλονται στην Αμάσεια, 130 χλμ. Μακριά, όπου καταδικάζονται σε θάνατο με δίκη παρωδία, απαγχονίζονται... μαζί τους ο Ευθύμιος Αγριτέλης επίσκοπος Ζήλων ο οποίος είχε πριν μέρες πεθάνει από τύφο στη φυλακή. Τότε ερήμην καταδικάστηκε σε θάνατο και ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός Καραβαγγέλης, ο ηρωικός επίσκοπος Καστοριάς στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα.
2) Εκτοπίσεις.
Εκτοπίσεις οι οποίες δεν νομιμοποιούνται ακόμη και με το ‘δίκαιο του πολέμου’ καθώς ελληνικός στρατός δεν υπήρχε στον Πόντο και οι περιοχές που έγιναν οι εκτοπίσεις δεν είχαν στρατιωτική σπουδαιότητα. Παρόλα αυτά οι εκτοπίσεις αυτές ήταν ακόμη χειρότερες από τις πρώτες, γιατί οι εκτοπιζόμενοι Πόντιοι δε φτάνουν πουθενά. Σκληροί Τούρκοι, οι ‘τσέτες’, στη φοβερή κοιλάδα ‘Σεϊτάν ντερεσί’ (κοιλάδα του διαβόλου) τους εξοντώνουν ομαδικά. Πάνω από 70 χωριά και πόλεις στις όχθες του Άλυ ποταμού βρίσκουν τον θάνατο.
Χαρακτηριστική η κραυγή του Επισκόπου Νικοπόλεως και Κολωνίας Γερβασίου Σουμελίδη: «Ίσως μόνον ο Πόντος ανάμεσα σε όλα τα μέρη του Μικρασιατικού Ελληνισμού να προσέφερε τόσες θυσίες. Τα βουνά τα δύσβατα, τα χιονοσκέπαστα... υπήρξαν ο Γολγοθάς του εκπατρισμού και αποδεκατισμού του Ελληνισμού».
Θεέ μ’ δείξον τη δύναμη σ' Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα σ’!
Ποίσον με πέτρινον κρεμάν, άμον τ’ Αλογοστάρα,
Ποίσον με πράσινον λειβάδ' άμον τα Λειβαδία,
Ποίσον με ασέλευτον ραχίν, άμον τον Άεν- Παύλον,
Να μη επορώ και πορπατώ ,’ς σον τόπο μ’ ν’ απομένω...
θεέ μ’! δείξον τη δύναμη σ’! Χριστέ μ’ποίσον το θάμα σ’!..
Ποίσον με ποταμόπετραν, βαρύν τη καταρράχτε,
Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’, σην Γην καταχωμένον,
Ποίσον με, αν θέλ’τς μικρόν λιθάρ, αν θέλ’τς ποίσον με χώμαν,
Θεέ μ’ποίσον με ίνταν θέλ’τα, μόνον ‘ς σον τόπο μ’άψ’ς’ με.
Το τέλος του Πόντου πλησιάζει, οι φωνές λιγοστεύουν
Επίλογο της τραγικής ποντιακής γενοκτονίας αποτελεί ο βίαιος ξεριζωμός των επιζώντων μετά τη νίκη της Τουρκίας στο μικρασιατικό μέτωπο. Με τη συνθήκη της ανταλλαγής των πληθυσμών έρχονται στην Ελλάδα και τα τελευταία ζωντανά υπολείμματα. Οι ξεριζωθέντες εγκαταλείπουν την πατρώα γη και όλα τα υπάρχοντά τους. Παίρνουν μαζί τους ιερά κειμήλια και λίγο χώμα από τη γη του Πόντου. Αφήνουν πίσω τη Μαύρη Θάλασσα και μπαίνουν στην Άσπρη Θάλασσα, φτάνουν στην Ελλάδα. Και ο Πόντος
‘ο κάστρεν ο θεόρατον εγέντον’ κοιμητήρι.
Κι έρθανε χρόνα δίσεκτα, καταραμένα χρόνα
Ο ουρανόν ελίβωσεν, ’ς σην γην ποτάμ’ το γαίμαν
Εσκώθεν θρήνος θάνατος, πέραν περού 'ς σον Πόντον
Ο βίον χάται γενεών, ο κόσμον ξεκληρούται.
Κι είνας λαός πορεύκεται σ’Αδάμ την εξορίαν
Το δράμα κορυφώνεται... το δράμα όχι μόνο της εκτόπισης και της γενοκτονίας αλλά και της δραματικής έλευσης και προσαρμογής τους στη μάνα Ελλάδα. Πάμφτωχοι, έχοντας αφήσει πίσω τους περιουσίες και πλούτη, έφτασαν ταλαιπωρημένοι από τις διώξεις κι εγκαταστάθηκαν δίχως να χάσουν το θάρρος τους, εδώ κι εκεί στη νέα ελληνική πατρίδα. Σκόρπισαν σε χωριά της Μακεδονίας και της Θράκης, στους συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης, της πρωτεύουσας και σε άλλες περιοχές, με μοναδικό εφόδιο την αυτοπεποίθηση, την αισιοδοξία, την αγάπη στη γη και τα γράμματα, καθώς επίσης και στις τέχνες. Αλλά και με την τραγική της θέση η Ιωνία ήρθε να διαδραματίσει τον εθνικό της ρόλο.
Μοναδική αλλά και μεγάλη παρηγοριά το ότι οι ξεριζωμένοι πρόσφυγες, οι αιώνιοι ακρίτες, θωράκισαν τη Μακεδονία και τη Θράκη. Περισσότεροι από 700.000 πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα. Οι Ίωνες με μια πλούσια πολιτισμική και εθνική παράδοση συνέβαλαν στην επιβίωση της εθνικής ταυτότητας.
Μέσα από αντιξοότητες και εμπόδια που συνάντησαν ειδικά στα χωριά της εγκατάστασής τους, κατόρθωσαν τόσο αυτοί όσο και αργότερα τα παιδιά τους, με την επιμονή και την υπομονή που τους διακρίνει, όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να διεισδύσουν στους χώρους των επιστημών και των τεχνών, της πολιτικής και του συνδικαλισμού και να διακριθούν.
Συνετέλεσαν έτσι καίρια στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των συμπολιτών τους, στην πρόοδο της επιστήμης και στην πολιτική ανάπτυξη του τόπου.
Η ιστορία της καταστροφής, το χρονικό της συγκλονιστικής γενοκτονίας έχει φτάσει στις μέρες μας με το λυγμό των ξεριζωμένων. Επιβεβαίωση αυτού, όσα αποκαλύπτουν ξένα απόρρητα αρχεία και διπλωματικά έγγραφα. Διάσπαρτες αφηγήσεις, όσα κρατάει ο νους, όσα μπορεί και θέλει να συγκρατήσει. Αδιάψευστα τα στοιχεία και οι καταθέσεις των προσφύγων, εκείνων που μόλις είχαν γλιτώσει από του χάρου τα δόντια.
Αδιαμφισβήτητα όσα φέρνει στο φως η ιστορική έρευνα Και στηρίζουν το αίτημα να αναγνωριστεί η γενοκτονία του Μικρασιατικού Ελληνισμού και να καταδικαστεί η Τουρκία, έτσι όπως καταδικάστηκε στην ιστορική συνείδηση της ανθρωπότητας η ναζιστική Γερμανία. Δεν είναι συναισθήματα εκδίκησης που υπαγορεύουν την πρόταση αυτή. Μόνον ανάγκη απονομής δικαιοσύνης στα θύματα, αλλά και στην ανθρωπότητα ολόκληρη.
Και πριν από όλα η προστασία του γένους των ανθρώπων καθώς η γενοκτονία αποτελεί έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
Αναστασία Ρέντου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου