Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ ΣΤΟΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Σίγουρα και αδιαφιλονίκητα η συνεισφορά του ελληνισμού στο πνευματικό οικοδόμημα υπήρξε μια από τις κορυφαίες εκδηλώσεις της ύπαρξής του από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Στον τομέα αυτό σημαδιακή είναι και η παρουσία του ποντιακού ελληνισμού από τα αρχαία χρόνια μέχρι τις μέρες μας.
Πολλοί ίσως θα παραξενευτούν. 
Και όμως, ο ποντιακός ελληνισμός δεν έχει τίποτε να ζηλέψει και να φθονήσει από τους άλλους λαούς του ελλαδικού χώρου. Την αισιόδοξη διαπίστωση και πεποίθηση αυτή μας την παρέχει η διεξοδική έρευνα που κάναμε και δείχνει με σιγουριά τα σταθερά βήματα, με τα οποία ο ποντιακός ελληνισμός έχει πλουτίσει το πνευματικό μας στερέωμα.
Από τα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των αποίκων του Πόντου, οι πνευματικοί και πολιτιστικοί δεσμοί με τη μητρόπολη ήταν άρρηκτοι. Ο ελληνισμός του Πόντου ανέκαθεν μιλούσε και μορφωνόταν με τη μητρική του ελληνική γλώσσα. Ενδείξεις και αποδείξεις υπάρχουν πάμπολλες. Δεν θα σταθούμε, όμως, στις λεπτομέρειες.
Αυτός ο προαιώνιος πατρογονικός δεσμός διατηρείται από τα αρχαία ακόμη χρόνια, συντηρείται σε όλη τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, επιβεβαιώνεται στα χρόνια των Μεγάλων Κομνηνών της Τραπεζούντας, λειτουργεί καταλυτικά στα χρόνια της μακρόχρονης μαύρης δουλείας και συνεχίζεται ίδια κι απαράλλαχτα στις μέρες μας.
Στα αρχαία χρόνια, οι Πόντιοι διανοούμενοι έρχονταν στην Αθήνα, την πνευματική πρωτεύουσα του ελληνισμού, για να μορφωθούν και όταν αργότερα στους ελληνιστικούς χρόνους η Αλεξάνδρεια έγινε η πνευματική πρωτεύουσα του ελληνισμού, οι Πόντιοι κατέβηκαν κι εκεί να μορφωθούν και να προσφέρουν στην καινούργια μορφή του ελληνοχριστιανικού λεγόμενου πολιτισμού.
 Ποτέ δεν ξέκοψαν τους δεσμούς τους με τον ελλαδικό χώρο και την ελληνική γλώσσα, κρατώντας αιώνες ολόκληρους άσπιλη και αμόλυντη την πνευματική τους ταυτότητα μέσα σε αντίξοες, μάλιστα, συνθήκες.
Το θέμα είναι τεράστιο και πολύ ενδιαφέρον. Πιστεύοντας ακράδαντα πως ο πνευματικός πολιτισμός ενός λαού είναι ο ευαίσθητος δείκτης και σεισμογράφος που καταγράφει τις μικρές και μεγάλες στιγμές της πορείας του, θαρρώ πως αξίζει τον κόπο να σταθούμε και να αναφερθούμε στους πνευματικούς μας προγόνους, που σημάδεψαν με την παρουσία τους τη μακρόχρονη πολιτιστική μας παράδοση. Η αναφορά σε πρόσωπα, δημιουργούς της πνευματικής μας κληρονομιάς, θα γίνει με αλφαβητική ταξινόμηση, γιατί θεωρούμε πως αυτός ο τρόπος και πιο εύχρηστος είναι και πιο κατανοητός.
Από το 756 π. Χ. έως το 1461 μ. Χ.: Απέλλας ή Απόλλας, γεωγράφος της αλεξανδρινής εποχής, Ακύλας ο εκ Σινώπης, ερμηνευτής της Παλαιάς Διαθήκης, Αθηνόδωρος ο Στωικός, εκκλησιαστικός φιλόσοφος, Αλέξις ο Ποντικός, ποιητής, Βασιλείδης ο αιρετικός, θεολόγος και φιλόσοφος, Βάττων ο Σινωπεύς, αρχαίος ιστορικός συγγραφέας, Βρύσσων ο Ηρακλειώτης, σοφιστής και φιλόσοφος, Νικηφόρος Γρηγοράς, βυζαντινός ιστορικός, Δημήτριος ο Αμισηνός, λόγιος και συγγραφέας, Δημήτριος ο Ραθήνου, λόγιος και συγγραφέας, Διογένης ο Κυνικός, περιώνυμος κυνικός φιλόσοφος, Διόδωρος ο Σινωπεύς, ποιητής της μέσης κωμωδίας, Διονυσόδωρος ο Αμισηνός, σοφός μαθηματικός, Διονύσιος ο Σινωπεύς, τραγικός ποιητής, Διονύσιος ο Μεταθέμενος, στωικός  φιλόσοφος, Δίφιλος ο Σινωπεύς, ποιητής της μέσης κωμωδίας, Ευάγριος ο Ποντικός, σκευτικός φιλόσοφος, Ζεύξις ο Ζωγράφος, περιώνυμος ζωγράφος της αρχαιότητας, Ζώπυρος ο Ηρακλειώτης, ποιητής και συγγραφέας, Ηρακλειώτης ο Ποντικός, πρεσβύτερος φιλόσοφος και συγγραφέας, Ηρακλείδης ο Ποντικός, ο νεότερος, γραμματικός και λεξικογράφος, Ηρόδωρος ο Ηρακλειώτης, ιστορικός του Βρύσωνα, Θεόπομπος ο Σινωπεύς, συγγραφέας και κοσμογράφος, Θεμιόκιος ο Ποντικός, φιλόσοφος και θεολόγος, Ηγησίας ο Σινωπεύς, κυνικός φιλόσοφος, Αστέρας ο Αμασεύς, φιλόσοφος και θεολόγος, Ιωάννης ο Τραπεζούντιος, λόγιος και θεολόγος, Ιωάννης ο Μαυρόπους (επίσκοπος Ευχαΐτων), φιλόσοφος και θεολόγος, Ιωάννης Τραπεζούντιος ο πρωτοψάλτης, μουσικολόγος και μουσικοδιδάσκαλος, Ιωάννης ο Ευγενικός, συγγραφέας, γεωγράφος, κοσμογράφος, Μαρκιανός ο Ηρακλειώτης, γεωγράφος, Μαρκίων ο Αιρετικός, θεολόγος και φιλόσοφος, Μέμων ο Ιστορικός, ιστορικός συγγραφέας, Μιχαήλ ο Σιατομίδας, λόγιος, συγγραφέας και παιδαγωγός, Νικήρατος ο Ηρακλειώτης, επικός ποιητής, Νικόδημος ο εξ Ηρακλείας, ποιητής επιγραμματοποιός, Ιωάννης Η' Ξιφιλίνος, νομομαθής και πατριάρχης, Μιχαήλ Πανάρετος, ιστορικός των Κομνηνών, Πολέμων Β', λόγιος, ποιητής, βασιλιάς του Πόντου, Ποσειδώνας ο Στωικός, φιλόσοφος και ιστορικός, Στράβων ο Γεωγράφος, γεωγράφος και ιστορικός, Τυχικός ο Τραπεζούντιος, αστρονόμος, Τυράννων ο Γραμματικός, γραμματικός και φιλόσοφος, Φερόνικος ο Ηρακλειώτης, διδακτικός ποιητής, Φιλόθεος ο Κόκκινος, θεολόγος και πατριάρχης, Χαμαιλέων ο Ηρακλειώτης, περιπατητής φιλόσοφος, Χίων, αισθητικός ποιητής του θεάτρου, Τιμόθεος Πατρίων, Νίκανδρος, Νουμήνιος ο Ηρακλειώτης, Μένιππος ο Σινωπεύς, κυνικός φιλόσοφος κ. ά.

Βησσαρίων

Από το 1461 μ. Χ. μέχρι σήμερα: Αμιρούτζης Γεώργιος, λόγιος, ποιητής, ΑδαμίδηςΑνανίας, νομομαθής, Βησσαρίων ο Νικαίας, περιώνυμος λόγιος, συγγραφέας και καρδινάλιος, Βορεάδης Γεώργιος, γεωλόγος, καθηγητής πανεπιστημίου, Βουτυράς Σταύρος, δημοσιογράφος, γεωγράφος, ιστορικός, Δομνηνός Γεράσιμος, μητροπολίτης και συγγραφέας, Δομνηνός Ιωάννης ή Ποντοπούτας, λόγιος και συγγραφέας, Ελευθέριος ο ποιητής, θρησκευτικός ποιητής, Θεόδωρος ο Τραπεζούντιος, διδάσκαλος του Φροντιστηρίου, Ιωάννιδης Σάββας, λόγιος, διδάσκαλος, συγγραφέας, Κατσαΐτης Πέτρος-Μαντάλας, λόγιος, θεατρικός συγγραφέας, Κανδύλης Ηλίας, διδάσκαλος και συγγραφέας, Κουζάνης Καντακουζηνός Διονύσιος, λόγιος και συγγραφέας, Κούσης Ελευθέριος, γυμνασιάρχης, γλωσσολόγος, λαογράφος, Κυριακίδης Επαμεινώνδας, επιστήμονας, ιστορικός συγγραφέας, Παπαδόπουλος Θεόδωρος ο Κυριακίδης, λόγιος και διδάσκαλος, Κώττα Βενετία, αρχαιολόγος και συγγραφέας, Μελασσόπουλος Ιωάννης, ποιητής της ρομαντικής περιόδου, Μολυβδάς Ιωάννης, δικηγόρος, δημοσιογράφος, συγγραφέας, Ξανθόπουλος Κωνσταντίνος, διδάσκαλος, λόγιος, συγγραφέας, Οικονομίδης Δημοσθένης, λόγιος, συγγραφέας, Σινωπεύς Παναγιώτης, διδάσκαλος και λόγιος, Παπαδόπουλος Ανθιμος, ιερωμένος, χαλκέντερος συγγραφέας, Παπαδόπουλος Κ. Δημήτριος, διδάσκαλος και λόγιος, Παρασκευάς Δαμιανός, γιατρός, συγγραφέας, Σαββίδης Συμεών, ζωγράφος, καθηγητής Σχολής Καλών Τεχνών, Κυμινίτης Σεβαστός, διδάσκαλος, λόγιος, συγγραφέας, Σκληρός-Κωνσταντινίδης Γεώργιος, γιατρός, συγγραφέας, Σκρίβας Λάζαρος, λόγιος, διδάσκαλος, συγγραφέας, Συμβουλίδης Γεώργιος, γιατρός, συγγραφέας, Τραπεζούντιος Γεώργιος, λόγιος, συγγραφέας, μεταφραστής, Τριανταφυλλίδης Περικλής, διδάσκαλος, συγγραφέας, Υπομενάς Γεώργιος, λόγιος, επιστήμονας, συγγραφέας, Υψηλάντης Αθανάσιος, γιατρός και συγγραφέας, Φυτιάνος Καλλίνικος, ιερομόναχος και λόγιος, Χαλατζόγλου Παναγιώτης, μουσικολόγος, μουσικοδιδάσκαλος, Χρύσανθος Ιεροκλής, θεολόγος, μητροπολίτης, συγγραφέας, Χρυσογόνος Γεώργιος, διδάσκαλος, συγγραφέας.
Αναφέρονται ακόμη και οι παρακάτω ξένοι, που πολιτογραφήθηκαν και δίδαξαν στον Πόντο: Αιβαδινός Ανδρέας, περιηγητική ιστορία, Λουκίδης Κωνσταντίνος (Μακεδόνας), αστρονόμος, λόγιος, Χωνιάδης Γρηγόριος, γιατρός, αστρονόμος.
Ύστερα από τα παραπάνω, έντονη είναι η διαπίστωση ότι ο ποντιακός ελληνισμός, είτε στην ιδιαίτερη πατρίδα είτε στη διασπορά, έδωσε το πνευματικό παρών στο προσκλητήριο του ελληνισμού και άφησε πλούσια συνεισφορά στη μακραίωνη ιστορία του.
Αλλά και σήμερα, μετά την ανταλλαγή, έδωσε και δίνει, πάλι δυναμικά, το παρών στο πνευματικό στερέωμα, χωρίς τίποτε να ζηλέψει από τις άλλες περιοχές της πατρίδας μας.

Φόρης Παροτίδης
Εισήγηση στο Β' παγκόσμιο συνέδριο του Ποντιακού Ελληνισμού (31 Ιούλη  -7  Αυγούστου 1988)