Οι Ρώσοι στην Τραπεζούντα και ανακήρυξη του Αντών πασά ως γενικού αρχηγού των ανταρτικών τμημάτων στο δυτικό Πόντο.

Καπετάν Ευκλείδης

Τον Απρίλιο του 1916 μπαίνουν τα ρωσικά στρατεύματα στην Τραπεζούντα. Στη συγκέντρωση της Τραπεζούντας που ακολουθεί, πήραν μέρος σχεδόν όλοι οι μεγάλοι οπλαρχηγοί του Πόντου που δρούσαν στα διάφορα μέρη την εποχή εκείνη όπως: Ο Ευκλείδης Κουρτίδης από τη Σάντα, ο Αναστάσιος Παπαδόπουλος ή Κοτζά Αναστάς από το χωριό Τεβ Κιρίς του Έρπαα μαζί με τον υπαρχηγό του Τελή Σωκράτ από την κωμόπολη Λαδίκ (Λαοδικεία) ο Δημήτριος Χαραλαμπίδης ή Τσιμενλή Τιμίτ από το χωριό Τσιμενλή της Σαμψούντας, ο Στυλιανός Κοσμίδης (Ιστίλ αγάς) και ο Βασίλειος Ανθόπουλος ή Βασίλ Ουστάς από τη Σαμψούντα, ο Κυριάκος Παπαδόπουλος ή Κισά Μπατσάκ, από το χωριό Τσορτουκλή του Βεζίρ Κιοπρού και καπετάνιος στο Ταφσάν Νταγ (αρχαία Άνδρα) ο Πιτς Βασίλ ή Βασίλ αγάς (Τσαουσίδης Βασίλειος) από το χωριό Κοπτσήταγ της Κάβζας και καπετάνιος στο Γιουντάγ, ο Ιπποκράτης Δεδέολγου ή Ιπποκ από το Ισακλή Μαχαλεσί της Πάφρας (αρχαίος Γαζηλώνας - Πάφρας) καπετάνιος του Νεπιέν νταγ, ο Σταυρίδης Συμεών ή Χαμπιλιιν Συμεών Αγάς και ο ανεψιός του Αντύπας Καρυπίδης από την Τάχνα της Πάφρας, καπεταναίοι του Γιουντάγ, ο Καπουτσίδης Αβραάμ Κοτσακαφανίν Αβράχ από το χωριό Αϊτογλ και καπετάνιος του Ταφσάν νταγ και Γιουντάγ, καθώς και πολλοί άλλοι οπλαρχηγοί που συνόδευαν τους μεγάλους την εποχή εκείνη οπλαρχηγούς των ποντιακών βουνών.
Οι παραπάνω καπεταναίοι τον Ιούνιο του 1916 συγκεντρώνονται στη Μητρόπολη της Τραπεζούντας όπου παρουσία του Μητροπολίτη Χρύσανθου και του Ρώσου στρατηγού Διοικητή, ανακηρύσσεται ο Αντώνιος Χατζηελευθερίου ή Αντών πασάς ή Αντών αγάς ή αλλιώς Αντών Καραπέγ από τη ρωσική κυβέρνηση, από το Μητροπολίτη Χρύσανθο και από όλους τους παρευρισκόμενους στη συγκέντρωση αυτή οπλαρχηγούς, ως γενικός αρχηγός όλων των ανταρτικών τμημάτων του δυτικού Πόντου, που δρούσαν την εποχή εκείνη στο δυτικό Πόντο και στη συνέχεια αναγνωρίζεται και από την ελληνική κυβέρνηση. 
Η αναγνώριση αυτή του Αντών πασά ως γενικού αρχηγού είχε γίνει γνωστή και στις τουρκικές αρχές και οι οποίες με σχετική εισήγηση τους στο σουλτάνο ζητούν την επικήρυξή του αντί του ποσού των 5.000 χρυσών λιρών Τουρκίας, που ήταν και η μεγαλύτερη επικήρυξη μετά από αυτή του Καρατσοτσούκ (Κουτσόγλου Αναστασίου) από το Κουρλένταμι της Πάφρας, που έδρασε την περίοδο 1821 σαν αρματολός και κλέφτης στα βουνά της Πάφρας.

Συνεχίζοντας ο Γερμανός Καραβαγγέλης τη διήγησή του λέει:
Έτσι έγινα σιγά-σιγά ο στόχος των Τούρκων, όταν ξαφνικά το 1917 έφτασε εντολή του πρωθυπουργού Ταλαάτ πασά να με απελάσουν στην Πόλη μέσω Άγκυρας. Αμέσως με παρέλαβαν και με τη συνοδεία μόνον ενός αστυνόμου και μέσα από χίλιους δυο κίνδυνους έφτασα μετά από οκταήμερο ταξίδι στην Άγκυρα. Από εκεί με στείλανε σιδηροδρομικώς στην Πόλη και με ρίξανε στις κεντρικές φυλακές.
Ευτυχώς στη διάρκεια του ταξιδιού μου συνάντησα κάποιο γνωστό που φτάνοντας στην Πόλη ειδοποίησε το Πατριαρχείο. Έτσι με σύντονες ενέργειες ο Πατριάρχης κατόρθωσε να μ' αποφυλακίσει μόλις ύστερα από κάμποσες ημέρες και να με παραλάβει στο Πατριαρχείο.
Όταν τελείωσε ο πόλεμος γύρισα αμέσως πίσω στην έδρα μου στην Αμισό. Με μετέφερε εκεί αγγλικό αντιτορπιλικό κι ο λαός της επαρχίας μου επεφύλαξε αποθεωτική υποδοχή. Οι Τούρκοι είχαν κρυφτεί στα σπίτια τους, ο στρατός είχε διαλυθεί κι ο αποθήκες όπλων και πολεμοφοδίων σφραγίστηκαν απ' τις αγγλικές αρχές κατοχής. Τα τηλεβόλα τα είχαν καταστήσει άχρηστα κι η Τουρκία το φοβερό ως τότε θηρίο έμοιαζε σώμα που σφαδάζει κάτω απ' τη φτέρνα του νικητή.
Τα ελληνικά ανταρτικά σώματα κατέβαιναν πια ελεύθερα στα χωριά και τις πόλεις κι έμπαιναν ένοπλα και καμαρωτά στη Μητρόπολη. Οι εκτοπισμένοι πληθυσμοί ξαναγύριζαν σε κακή βέβαια κατάσταση στα σπίτια τους, για να ζήσουν ή να πεθάνουν κοντά στους δικούς τους. Σ' αυτούς έστρεψα όλη την προσοχή μου και τους βοήθησα μ' όσο χρήμα διέθετα.
Τότε έφτασε πάνω σ' ελληνικό πολεμικό κι ο αρχίατρος του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού κ. Αντύπας φέρνοντας χρήματα και ρουχισμό που μοιράσαμε στους εξαθλιωμένους πρόσφυγες. Με το ίδιο αυτό πολεμικό συνοδεύοντας την ελληνική αποστολή πήγα κι εγώ στην Κερασούντα και στην Τραπεζούντα, όπου μοιράστηκαν πρώτες βοήθειες κι ιδρύθηκαν παραρτήματα του ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Ύστερ' απ' την Τραπεζούντα πήγαμε όλοι μαζί στη Ρωσία κι επισκεφθήκαμε τις ελληνικές κοινότητες απ' το Βατούμ ως το Σοχούμ. Εκείνοι ήταν κιόλας έτοιμοι να επιστρέψουν στις εστίες τους, πυκνώνοντας έτσι τον ελληνικό πληθυσμό του Πόντου.
Με το ίδιο πλοίο γύρισα στην Αμισό κι από 'κει πάλι σε λίγο πήγα στην Τραπεζούντα, όπου μαζί με το Μητροπολίτη συντάξαμε υπόμνημα προς τους συμμάχους ζητώντας την ανεξαρτησία του Πόντου. 
Το βαρυσήμαντο αυτό έγγραφο στείλαμε αμέσως για τα περαιτέρω μ' έμπιστο πρόσωπο από την Αμισό, στον Έλληνα αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη (Έλληνας αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη ήταν τότε ο Γεώργιος Κατεχάκης).

Αχιλλέας Στ. Ανθεμίδης
Διδάκτορας Νομικής Πανεπιστημίου Gottingen