Συγκρότηση, διαβίωση και δράση των πρώτων ανταρτικών ομάδων στον Πόντο, γενικά και το δυτικό Πόντο ειδικότερα

Οι πρώτες ανταρτικές ομάδες από τις αρχές της δημιουργίας τους δεν είχαν τον εξοπλισμό και τα μέσα που διέθετε ο τακτικός ή και ο άτακτος τουρκικός στρατός. Άοπλοι στην αρχή, με ξαφνικές ενέδρες άρχισαν να εξοπλίζονται αφαιρώντας όπλα από ένοπλους Τούρκους, με τη χρήση απλώς και μόνο της μυϊκής τους δυνάμεως ή πρωτόγονων γεωργικών εργαλείων. 
Με την πάροδο όμως του χρόνου άρχισαν να αγοράζουν όπλα με χρήματα που αποκτούσαν από την πώληση κλεμμένων τουρκικών ζώων, ενώ αρκετές προμήθειες είχαν και από τους Ρώσους μετά την κατάληψη της Τραπεζούντας.
Αλλά η προμήθεια του πολεμικού υλικού γίνονταν πάντα με μεγάλες δυσκολίες. Με οπλισμό πολύ φτωχό ήταν αναγκασμένοι να αντιμετωπίζουν τον τουρκικό στρατό, ο οποίος διέθετε τελειότατα

όπλα, εκτός του ότι έπρεπε να κάνουν και μεγάλη οικονομία στη χρήση των πυρομαχικών. Εδώ πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι οι Τούρκοι δυνάστες με ιδιαίτερη επιμέλεια και προσοχή, με δρακόντεια προληπτικά και κατασταλτικά μέτρα, φρόντιζαν να είναι άοπλος ο άμαχος πληθυσμός.
 Έπαιρναν αυστηρά μέτρα για την παράνομη διακίνηση των όπλων, αλλά και το σπουδαιότερο φρόντιζαν να μη μπορούν οι υπόδουλοι λαοί να μυηθούν στην πολεμική τέχνη.
Η ζωή τους ξεπερνούσε τα μέτρα της ανθρώπινης αντοχής. Το κατάλυμά τους ήταν μια καλύβα, φτιαγμένη με κλαδιά σφιχτά ολόγυρα και με σκεπή κλαδιών δέντρων ή μια σπηλιά φυσική ή τεχνητή επάνω στα βουνά. 
Η διαβίωσή τους μέσα σ' ένα τέτοιο κατάλυμα, ιδιαίτερα το χειμώνα, όταν το χιόνι έφτανε τα τρία μέτρα, ήταν τραγική. Στα χιονισμένα βουνά του Πόντου, πάνω σε κορυφές απάτητες και μέσα σε άγρια φαράγγια, με μόνη συντροφιά τα άγρια θηρία και με το ψύχος, που πολλές φορές έφτανε τους 30 βαθμούς κάτω από το μηδέν, γεγονός που καθιστούσε το βίο τους αβίωτο.
 Άλλο πρόβλημα δυσεπίλυτο που είχαν ν' αντιμετωπίσουν ήταν η τροφοδοσία. Σε περιοχές ολόκληρες που ήταν αποκλεισμένες από ισχυρές δυνάμεις τουρκικού στρατού, οι Έλληνες αντάρτες με διαρκείς εφόδους εναντίον τουρκικών χωριών, άλλοτε με ήπια μέσα και άλλοτε με τη βία και τον καταναγκασμό, κατόρθωναν να εφοδιασθούν με τρόφιμα και ζώα, που άρπαζαν και μετέφεραν στη συνέχεια στα ανταρτικά λημέρια.
 Άξιο προσοχής είναι το γεγονός πως από τον ελλαδικό χώρο δεν έγινε καμιά προσπάθεια αρωγής στα ανταρτικά σώματα του Πόντου. Για το θέμα αυτό δεν υπάρχουν αντίθετες αποδείξεις αλλά ούτε καν και ενδείξεις.
Σχετικά με τα αίτια για την επίδειξη αδράνειας σ' ό,τι αφορά την παροχή βοήθειας στα ποντιακά ανταρτικά σώματα, η άποψη ότι το ποντιακό ζήτημα ήταν καθαρά διπλωματικό και όχι στρατιωτικό, φαίνεται πως επικράτησε στην πολιτική σκέψη των υπεύθυνων ανδρών της εποχής. Με ένα και μόνο νεύμα της πολιτικής ηγεσίας θα ήταν δυνατόν η Ελλάδα, εφαρμόζοντας τη θεωρία των αντιποίνων, να δέσμευε τους 500.000 περίπου Τούρκους ή τουρκογενείς μουσουλμάνους, που ζούσαν στην επικράτειά της, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και έτσι θα αποφεύγονταν τα λουτρά αίματος του μικρασιατικού ελληνισμού.
Μια από τις κυριότερες ιδιορρυθμίες και ιδιοτυπίες του αγώνα των Ποντίων ανταρτών στους ορεινούς όγκους του Πόντου, ήταν συνήθως και η μεταφορά του άμαχου πληθυσμού, δηλ. των οικογενειών τους επάνω στα βουνά και η απόκρυψή τους σε κατάλληλα διαλεγμένα κρυσφύγετα. Έτσι, ήταν αναγκασμένοι να χωρίζονται σε μικρότερες ομάδες και να διασκορπίζονται επάνω στα βουνά, πολλές φορές καλύπτοντας εκτάσεις πολλών χιλιομέτρων, τις οποίες και έπρεπε να υπερασπίσουν από τις κατά μέτωπο επιθέσεις του τουρκικού στρατού.
 Πολλές φορές όμως, όταν το απαιτούσε η ανάγκη, οι μικρές ομάδες ενώνονταν και τότε δημιουργούσαν μια αξιόμαχη δύναμη, η οποία μπορούσε ν' αντιμετωπίσει πολυαριθμότερες δυνάμεις, διεξάγοντας κανονικό πια πόλεμο τακτικού στρατού σε ανοικτό πεδίο.

Αχιλλέας Σ. Ανθεμίδης
Διδ. Νομικής του Πανεπιστημίου Gottingen