Φόνος του Ισεΐν αγά

Ύστερα απ' τον θάνατο του Πελήκ παση Μουρτεζέ εκλέχτηκε πελήκ πασης ο Ισμαήλ Ναρήσογλους απ' το Ζουρνατσάντων, ο οποίος φάνηκε αντάξιος του Μουρτεζέ. Αγάς  της Σάντας ήταν πάλι ο Χαφούζ όγλους Σουλεϊμάν αγάς, αλλά η εξουσία του ήταν σκιά γιατί οι Σανταίοι δεν τον επέτρεπαν ν' αναμιχθεί στα εσωτερικά τους.
Ο Σουλεϊμάν αγάς όμως είχε ένα γιό τον Ισεΐν αγά, ο οποίος άρχισε να ενοχλεί τους Σανταίους, είχε δε συνέταιρο τον Λάζαρο Τσελέγκ, τον οποίο σκότωσε ο Μουρτεζές αργότερα.
 Ο φίλος του Τσελέγκ Ισεΐν αγάς γιός του αγά της Σάντας εξακολουθούσε να ενοχλεί τους Σανταίους με το παραπάνω, και τότε αυτοί αποφάσισαν να τον  εξοντώσουν. Ο Ισεΐν αγάς μυρίστηκε τα πράγματα και κάλεσε στο Πιστοφάντων το καλύτερο παληκάρι της Σάντας τον Ζορμπά Ισπύρ τάχα για να του πεί κάτι, μα η ιδέα του ήταν να τον σκοτώσει. 
Ο Ζορμπά  Ισπύρ πήρε μαζί του τον κουμπάρο του τον Τσιλιγκιάρ, και οπλισμένοι και oι δύο πήγαν να δούν τον αγά. Εκεί πιαστήκανε με τον υπασπιστή του αγά τον Κονκόλ και τον σκοτώσανε, επίσης δε τραυματίσανε θανάσιμα και τον αγά. 
Τότε η Ζωναράβα άπ' το Τερζάντων, της οποίας τον γιό σκότωσε ο Ισεΐν αγάς, έτρεξε με τα τρία παιδιά της οπλισμένα στο Πιστοφάντων για να εκδικηθεί τον αγά. Τον πλησίασαν τότε τα παιδιά της Ζωναράβας και του είπαν: 
«Αγά τι έχθρα είχες στον αδερφό μας και τον σκότωσες; »
 Ο αγάς τους παρακάλεσε να τον λυπηθούν, μα αυτοί τον σκότωσαν με τρεις τουφεκιές, και η Ζωναράβα με μια πέτρα μυτερή έσπασε τα δόντια του. 
Ύστερα έφεραν οι Σανταίοι τον νεκρό του Ισεΐν αγά στον πατέρα του, και του είπαν πώς κακοποιοί σκότωσαν τον γιό του. Ο Χαβούζ όγλου αργότερα έμαθε τις λεπτομέρειες του σκοτωμού του γιού του και ορκίστηκε να θανατώσει τον Ζορμπά Ισπύρ. Τον Χαφούζ όγλου τον υπηρετούσαν τότε δύο Σανταίοι, ο Σόνον άπ' το Ζουρνατσάντων και ο Μαριόγλους άπ' το Τερζάντων.
 Αυτούς τούς δωροδόκησε καί τούς έστειλε στη Σάντα με την εντολή να σκοτώσουν τον Ισπύρ. Οι δυό αυτοί πουλημένοι ήρθαν στη Σάντα σχετίσθηκαν με τον Ισπύρ και τον ακολουθούσαν παντού. Ο Ισπύρ δεν τους υποψιάστηκε γιατί έτυχε και ο Σόνον να είναι κουμπάρος του, και έτσι συνέχισε μαζί τους για πολύ καιρό τις επιδρομές στα γύρω τουρκοχώρια. 

Το κρενίν τη Ευκλείδη

Μια μέρα γύρισαν και οι τρεις απο μια επιδρομή και πλάγιασαν στην μάντρα του Μερτσάν, στο Παύλ. Μόλις αποκοιμήθηκε ο Ισπύρ, του κάρφωσε το δόρυ στην κοιλιά ο κουμπάρος του ο Σόνον, και το δόρυ καρφώθηκε στην πόρτα όπου πάνω κοιμόταν ο Ζορμπά Ισπύρ.
 Πετάχθηκε πάνω ο Ισπύρ και άρπαξε να βάλει τον Σόνο στη φωτιά, μα πρόφτασε ο Μαριόγλους και τότε oι δυο μαζί έριξαν κάτω τον τραυματισμένο Ισπύρ και τον αποτελείωσαν. Αλλά και ο Σόνον σκοτώθηκε ύστερα από τους γιούς του Ισπύρ.
Ο σκοτωμός του Ζορμά  Ισπύρ έγινε αφορμή να χάσει το αγαλίκι της Σάντας ο Χαφούζ όγλους. Οι Σανταίοι τότε διάλεξαν αγά τον Αρτασηνό Χατσή Αλή μπεην Τσιντσόγλου, που τον αγαπούσαν πολύ. 
Στην εποχή του καμιά διάκριση δε γινόταν μεταξύ των φανερών Χριστιανών και Κλωστών, όλοι μαζί ελεύθεροι εκκλησιάζονταν με την ημέρα, και όλα τα θρησκευτικά τους έθιμα τα έκαναν φανερά.
Στην εποχή του ανωτέρω αγά έπεσε και η πανούκλα (γουρζουλάς) στη Σάντα, όπου έκαμε μεγάλη καταστροφή.
Από τότε έπαψαν οι εξωτερικοί κίνδυνοι, και πολλοί φιράρ της Σάντας που ζούσαν στα βουνά κατέβηκαν στα χωριά και ασχολήθηκαν στις γεωργικές και στις άλλες τους εργασίες. Μερικοί όμως δεν μπόρεσαν ν' απομάθουν το τουφέκι και το γιαταγάνι.
 Αυτοί κατάντησαν απλοί ληστές, είχαν τις ενέδρες τους στην Γούτ οβά και λήστευαν τον τυχόντα.

Μιλτιάδης Νυμφόπουλος 

"ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ