Ποντιακός Ελληνισμός

Στις πιο δύσβατες και απόκρημνες περιοχές του Πόντου ιδρύθηκαν και κραταιώθηκαν τα σπουδαιότερα ορθόδοξα μοναστήρια, ο συνολικός αριθμός των ο­ποίων είναι άγνωστος.

Μόνο στην περιο­χή Χαλδίας ο Γ. Θ. Κανδηλάπτης απαριθμεί πάνω από είκοσι. Αυτά είναι:

Παναγία Σουμελά (Γλυπτό)

Η μονή της Παναγίας Γουμερά,

του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά,

 η Σταυροπηγιακή μονή του Αγί­ου Γεωργίου Χαλιναρά,

 του Αγίου Γεωργί­ου Χάρσερας,

 του Αγίου Γεωργίου Κελώρης στη Χερίαινα,

της Ζωοδόχου Πηγής στο Δεβρεντσή,

της Ζωοδόχου Πηγής στην Πράσαρη,

 της Γεννήσεως Θεοτόκου Καλούλ,

της Ζωοδόχου Πηγής στον Αληθι­νό Κρώμνης,

 και η μονή του Καστροτείχου

του Αγίου Βασιλείου Αστέρος στη Χάρσερα,

 του Αγίου Γεωργίου Λερμούχου ή Ζαντού,

τα γυναικεία μοναστήρια του Προ­δρόμου Ιωάννου της Ίμερας και του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Αγρίδιο,

της Κοιμήσε­ως Θεοτόκου στη Χουτουρά,

της Μικρέσσας στην Κρώμνη,

 του Αγίου Ιωάννου Αργυρουπόλεως,

της Ζωοδόχου Πηγής Αργυρουπόλεως,

 του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος,

του Αγίου Στεφάνου στο Λιβάδι,

της Γεννήσεως της Θεοτόκου στην ενορία Μαρτίν του Δεμερτζήκιου,

της Γεννήσεως της Θεοτόκου στο Αμπρικάντων,

 της Ζωο­δόχου Πηγής Αμπρικάντων,

του Τιμίου Προδρόμου Φυτιάνων

 και της Ευαγγελί­στριας στο Σιμιχλί του Κιουρτουνίου.

Γνωστά μοναστήρια στις άλλες περιο­χές του Πόντου ήταν το μοναστήρι πάνω στα ερείπια του κάστρου του Ακρίτα (Λευκόπετρα),

 της Κοιμήσεως της Θεοτόκου της Γαράσαρης στο χωριό Καλιάτιπι.

 Στην επισκοπή Νικοπόλεως υπήρχαν άλλα τρία μοναστήρια στα χωριά Μπαλτζάνα, Αλούτζε και Παναγία στην περιφέρεια του Επές,

 της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό Όλασα κοντά στην τοποθεσία Τρασιανότ. Υ­πήρχε, ακόμα, στον Πόντο, κοντά στα Σούρμενα, η Μονή των Ασωμάτων - στην εκκλησιαστική περιοχή της οποίας απο­κρούστηκε ο Χάνος των Τουρκομάνων Βαϊραμπέγ από τα αυτοκρατορικά στρατεύμα­τα του Μανουήλ Β' -.

 του Αγίου Ευγενίου,

 της Αγίας Σοφίας,

του Αγίου Φιλίππου,

της Παναγίας Θεοσκεπάστου,

του Αγίου Σάββα και του Αγίου Γρηγορίου Νύσσης στην Τραπεζούντα,

 του Αγίου Θεοδώρου Γαβρά,

της ιεράς μονής του Στύλου,

του Αγίου ιερομάρτυρος Φωκά,

του Αγίου Φωκά του Διά­πλου,

του Αγίου Ιωάννου στην Αμάσεια,

της Αγίας Βαρβάρας,

του Αγίου Ανδρέα και της Παναγίας,

 του Αγίου Βασιλείου,

του Α­γίου Επιφανείου

 και Αγίου Γεωργίου κοντά στην Κερασούντα

και της Παναγίας Θεοτό­κου στο χωριό Πράσαρη.

Πολλές μονές διέθεταν σπουδαίες βι­βλιοθήκες με πολύτιμα χειρόγραφα, τα πε­ρισσότερα των οποίων έχουν συληθεί, και σχολές όπου φοίτησαν διαπρεπείς επιστή­μονες και δημογέροντες, παρά τις αντι­δράσεις των μωαμεθανών γειτόνων τους.

Από το βιβλίο «Ποντιακός Ελληνισμός»

κεφ. Ποντιακός Πολιτισμός 

της εφημ. «Επτά Μέρες - Καθημερινή», τόμος Γ,σελ.86.

Santeos