Η εν Ελλάδι εγκατάστασις των εκ Πόντου Ελλήνων

Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε που έγινε το μεγάλο ανοσιούργημα της εκριζώσεως από την πάτριον γην και, ατυχώς, όσον παρέρχεται ο χρόνος, διαρκώς και περισσότερον, με το κύλισμα, του, αφανίζει πρόσωπα, λιγοστεύει ή και στειρεύει, ενίοτε, τας υπευθύνους ζωντανάς πηγάς πληροφοριών, θαμπώνει την φυσιογνωμίαν του παρελθόντος και καθιστά δυσχερή την ανεύρεσιν των ιχνών πορείας και τόπων τελικής εγκαταστάσεως, των αναγκαστικώς απομακρυνθέντων από τους βωμούς και τα προαιώνια λίκνα εκατοντάδων γενεών συ­μπατριωτών μας, ιδία δε, μετά την εν Ρωσία μεταπολίτευσιν του 1917 και την Μικρασιατικήν καταστροφήν του 1922.

Επιπτώσεις από τις εκστρατείες Μ. Ασίας - Ουκρανίας

Αναμφιβόλως, το Ελληνικόν Έθνος ησθάνθη εν τω συνόλω οδυνηρόν τον αντίκτυπον εκ των ατυχών εκστρα­τειών εις Μικρασίαν και Ουκρανίαν, αλλ' αύται έσχον ιδιαιτέρως βαρυτάτας επιπτώσεις επί της τύχης του Ελ­ληνισμού του Πόντου και της Ρωσίας.

Πόσοι απέμειναν άραγε από τους εν ακμή και ευημερία διαβιούντας εν Πό­ντω και Καυκάσω αδελφούς μας και τι απέγιναν; Δια να εύρωμεν, όμως, μετά τους τραγικούς αποδεκατισμούς, το «πόσοι απέμειναν και τι απέγιναν οι εναπομείναντες», είναι ανάγκη να λάβωμεν υπ' όψιν το πόσος ήτο ο ελληνικός πληθυσμός του Πόντου και της Ρωσίας προ της Μικρα­σιατικής καταστροφής.

Οι δυσκολίες για στατιστικές αποτιμήσεις

Αναμφισβητήτως, αι συνταρακτικαί συνθήκαι του βί­αιου εκριζωμού από τας πατρογονικάς εστίας και αι εν σπουδή γενόμεναι ομαδικαί μετακινήσεις, υπό ψυχολογικάς συνθήκας καταστάσεως φυγής, δεν άφηναν περιθώρια χρόνου δια στατιστικάς, προγραμματισμούς διακινήσεως πληθυσμών, ονομαστικούς πίνακας μετακινουμένων και επιλογήν χώρου εγκαταστάσεως.

Αλλ' εάν ήτο ανέφικτος κατά την ώραν εκείνην η κατάρτισις στατιστικών στοιχεί­ων, έχομεν στατιστικούς πίνακας, συνταγέντας προ της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 και δυνάμεθα, έστω και κατά προσέγγισιν, να διαπιστώσωμεν την προκύπτουσαν διαφοράν μεταξύ του αριθμού των προ του 1922 εν Πόντω και Ρωσία διαβιούντων Ελλήνων και του αριθμού των καταφυγόντων εις την ελευθέραν πατρίδα, μετά την δια της συνθήκης της Λωζάνης του 1923 επιβληθείσαν ανταλλαγήν των πληθυσμών Ελλάδος (Τούρ­κων, Ελλήνων υπηκόων) και Τουρκίας (Ελλήνων, Τούρ­κων υπηκόων).

Τα στοιχεία για τον Ελληνισμό του Πόντου

Και περί μεν του αριθμού του Ελληνισμού του Πό­ντου έχομεν στοιχεία αναφερόμενα εις το σύγγραμμα του εξ Αργυρουπόλεως του Πόντου Δημητρίου Γ. Αποστο­λίδη «Συνοπτική ιστορία του Ελληνισμού του Πόντου (Τραπεζούντος — Ροδοπόλεως — Χαλδίας — Κολωνίας — Αμασείας και Νεοκαισαρείας) περιελάμβανον 697.000 Ελλήνων.

Εκ τούτων, η μεν Επαρχία Τραπεζούντος περι­ελάμβανε 55.000 εις 73 χωρία, η της Ροδοπόλεως 24.820 εις 54 χωρία, η της Χαλδίας 197.450 εις 266 χωρία, η της Κολωνίας 65.000 εις 94 χωρία, η της Αμασείας 27.279 εις 360 χωρία και η της Νεοκαισαρείας 127.457 εις 166 χω­ρία.

 Ότι δε τον αριθμόν των 697.000 Ελλήνων θεμελιούσιν ακριβείς στατιστικοί πίνακες εξάγεται από το γεγονός ότι ανεγνωρίσθη επισήμως υπό της τουρκικής κυβερνήσεως, ήτις και παρεχώρησεν επτά (7) βουλευτικάς έδρας εις τους Έλληνας, ήτοι μίαν έδραν ανά 100.000 κατοίκων, κατά τον εκλογικόν νόμον τον τότε εν Τουρκία ισχύσαντα.

Φυγή στον Καύκασο - Εξοντώσεις στην Τουρκία

Εκ των 697.000 Ελλήνων του Πόντου κατέφυγαν εις τον Καύκασον και εις την Κριμαίαν 250.000 κατά την διάρκειαν του πολέμου 1914 - 1918 και έως το 1922 (697.000 - 250.000 = 447.000), 118.000 απωλέσθησαν, δολοφονηθέντες ή θανόντες εκ νόσων, στερήσεων και κακουχιών κατά τας οργανωμένας προς εξολόθρευσιν των Ελλήνων προγραμματισμένας απελάσεις, οι δε υπολειφθέντες (447.000 - 118.000 = 329.000) κατήλθον εις την Ελλάδα κατά την ανταλλαγήν.

Μεγάλος αριθμός Ελλήνων στη Ρωσία

Αλλ' είχαμεν και εις την Ρωσίαν μέγαν αριθμόν Ελλή­νων Ποντίων και ποντιακής καταγωγής, οι οποίοι αθρόως μετηνάστευσαν εκεί κατά τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του παρελθόντος αιώνος (του 19ου), διατηρήσαντες αλώβητον την εθνικήν των συνείδησιν, εστάθησαν άξιοι της ελληνικής των καταγωγής και διεφύλαξαν ως κόρην οφθαλ­μού το φυλετικόν αίσθημα και τα πάτρια ήθη και έθιμα.

Συνυπολογιζομένων δε και των κατά τον μέγαν πόλεμον καταφυγόντων εις Ρωσίαν Ποντίων, οι εις την χώραν ταύτην διαβιούντες Έλληνες εκ Πόντου ανήρχοντο εις 600 χιλιάδας περίπου (Δημ. Αποστολίδης, σελ. 136).

Κατ' επίσημον δε στατιστικήν του 1910, εις μόνον τον Καύκασον έζων 152.600 Ελλήνων και συγκεκριμένως: Εις Κυβερνείον Κουμπάν 40.000, εις Κυβερνείον Καρς 39.301, εις την νομαρχιακήν περιφέρειαν Τιφλίδος 37.456, εις Κυβερνείον Μαύρης Θαλάσσης 11.605, εις περιφέρειαν Βατούμ 7.155, εις περιφέρειαν Σοχούμ 6.911, εις Κυβερνείον Κουταΐδος 4.616, εις νομαρχιακήν περιφέρειαν Μπακού 1.500, εις Κυβερνείον Σταυρουπόλεως 1.450, εις Κυβερνείον Εριβάν 1.376, εις Κυβερνείον Τερέκ 1.010 και εις την περιφέρειαν Ελισαβετουπόλεως 600.

Κανείς δεν γνωρίζει τον αριθμό τους

Αλλ' εκ των εκατοντάδων χιλιάδων αυτών, των ποντιακής καταγωγής Ελλήνων, πόσοι κατέφυγον εις την Ελλάδα κατά καιρούς, από το 1918 και εντεύθεν, πόσοι είναι οι διαβιού­ντες εισέτι εν Ρωσία, εις ποία μέρη της αχανούς αυτής χώ­ρας, της προστάτιδος άλλοτε των χριστιανών, ευρίσκονται;

Άρθρο του Ισαάκ Λαυρεντίδη

στο «Αρχείον Πόντου» (απόσπασμα)