Κοτύωρα (Ορντού)

(κάτοικοι, πριν από την ανταλλαγή, 13.000: Τούρκοι 5.000, Ελληνες 5.500, Αρμένιοι 2.500).

Ηταν έδρα Καζά, ο πληθυσμός του οποίου ανερχόταν σε 100.000 άτομα. Η πόλη, καθώς είναι χτισμένη αμφιθεατρικά μέσα σε ένα κόλπο, βλέπει και αγναντεύει προς τη θάλασσα.

Από το λιμάνι των Κοτυώρων διεξαγόταν ζωηρό εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο, γι' αυτό και η κίνηση των εμπορικών ατμόπλοιων ήταν πολύ πυκνή. Εξάγονταν, κυρίως, γεωρ­γικά, κτηνοτροφικά και δασικά προϊόντα που παρήγε άφθονα η περιοχή.

Εκκλησιαστικά υπαγόταν στη μητρόπολη Νεοκαισάρειας, της οποίας ήταν και δεύτερη έδρα. Και σήμερα ακόμη σώζονται ερείπια εκκλησιών και μοναστηριών γύρω από την Ο ντού. Στην περιφέρεια της Ορντούς υπήρχαν περίπου 60 οικισμοί με ελληνικό πληθυσμό.

Τα Κοτύωρα, όμως είναι γνωστά και από την Κύρου ανάβαση του Ξενοφώντα: Εδώ έμειναν οι Μύριοι 45 μέρες και στη συνέχεια διαβιβάστηκαν στην Ηράκλεια με πλοία των Σινωπέων.

Στα Κοτύωρα σώζεται μέχρι σήμερα το Πολυκάρπιο Παρθεναγωγείο, που λειτουργεί ως Δημοτικό Σχολείο, καθώς και οι εκκλησίες το Αγ. Γεωργίου και της Υπαπαντής.
Εξάλλου είναι γνωστή και η Ψωμιάδειος Ελληνική Σχολή της πόλης, που χτίστηκε το 1870. Σήμερα σώζονται μόνο ερείπια. 

Αγιος Νικολαος

Σώζεται επίσης το Ιασόνειο ακρωτήριο, (μεταξύ Ορδούς και Φάτσας) με την εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Ακόμη τα παλιά καλντερίμια της πόλης.

Ευστάθιος Πελαγίδης 

Διδάκτωρ Ιστορίας Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης