Η δημογραφική εικόνα των Ελληνικών κοινοτήτων τον Καρς

 Μετά τις πρώτες εγκαταστάσεις Ελλήνων στις επαρχίες του λεγο­μένου «Κυβερνείου» (Kubernija) του Καρς, κατά τα 1878-1881, πολλές μεμονωμένες οικογένειες Ελλήνων από τις επαρχίες του Πόντου και από περιοχές της Νότιας Ρωσίας (Τσάλκας κλπ) εγκαταστάθηκαν επί­σης στις ίδιες περιοχές και ο πληθυσμός των Ελλήνων του Καρς αυξήθηκε σημαντικά.

Και αυξήθηκε ακόμη περισσότερο στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, προπάντων με τις μαζικές μετακινήσεις Ελλήνων από τον Πόντο προς τη Νότια Ρωσία. Τότε, πολλοί από αυ­τούς εγκαταστάθηκαν στις περιοχές του Κυβερνείου Καρς.

Στις αρχές πάντως του αιώνα μας ο ελληνικός πληθυσμός του Κυ­βερνείου Καρς ανερχόταν σε 35.000 ψυχές περίπου, ενώ στα 1907 α­ριθμούσε γύρω στις 40.000 και στις αρχές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου πλησίαζε τις 60.000.

Τέλος, στον αριθμό αυτό θα πρέπει να προσθέ­σουμε και 8-10.000 Ελλήνων που κατέφυγαν στο Καρς στα τέλη του 1917, ύστερα από την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από τις επαρχίες του Πόντου.

Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι ο ελληνικός πλη­θυσμός του Κυβερνείου Καρς αριθμούσε, λίγο πριν από την «Έξοδο», περίπου 70.000. Ο πληθυσμός αυτός κατοικούσε σε 80 κοινότητες.

 Πιο συγκεκριμένα, με βάση τα ρωσικά Ημερολόγια (= Αλμανάκ) του Κυβερνείου Καρς, τα οποία παραθέτει ο Μαυρογένης , ο ελληνικός πληθυσμός του Κυβερνείου, που ήταν στα 1902 35.000 περίπου, ανέβηκε το 1907 στις 40.000 και το 1913 στις 58.000.

Ο ίδιος υπο­λογίζει και τον αριθμό των Ελλήνων στα 1918 σε 70.000, αφού προσθέτει στον προηγούμενο αριθμό (δηλ. στις 58.000) άλλους 8-10.000 Έλλη­νες του Πόντου, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν προσωρινά στις περιοχές του Κυβερνείου στη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και κυρίως στη διετία 1917-1918 για να αποφύγουν τους διωγμούς των Τούρκων.

 Ο Ι. Κάλφογλου υπολογίζει τους Έλληνες του Καρς σε 39.301 για το έτος 1907, ενώ αναφέρει πως κάποιος ομογενής από το Αρταχάν, με το ψευδώνυμο Μαρκήσιος, είχε δημοσιεύσει στατιστική του πληθυσμού των Ελλήνων του Καρς στην εφημερίδα «Κόσμος» της Οδησσού, που ανέβαζε τον πληθυσμό σε 37.456 άτομα.

 Ο Γ. Γρηγοριάδης υπολογί­ζει τους Έλληνες του Καρς για την πριν από την «Έξοδο» περίοδο σε 75.000, ενώ ο Αιλιανός αναφέρει ότι η Ελληνική Αποστολή Περιθάλ­ψης,  σε έκθεση της προς το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, είχε υπολογίσει τους Έλληνες του Καρς το καλοκαίρι του 1919 (εποχή βέβαια κατά την οποία είχε φύγει ήδη ο μισός πληθυσμός της περιοχής προς το Κουμπάν) σε 30.000 άτομα.

 Με βάση τις παραπάνω, αλλά και άλλες πηγές , μπορεί κανείς να υπολογίσει τον ελληνικό πληθυσμό του Κυβερνείου σε 60.000 άτομα περίπου πριν από την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο αριθμός αυτός θα πρέπει να ανέβηκε στις 70-75.000 ψυχές προς το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή λίγο πριν αρχίσει η «Έξοδος». Μέχρι τα μέσα του 1919 θα πρέπει να είχε φύγει ο μισός πληθυσμός, ενώ ο υπόλοιπος πληθυσμός εγκατέλειψε τις εστίες του ως τους πρώτους μήνες του 1921.

 Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Μαυρογένης, με­τά τους δύο πρώτους μήνες του 1921 κανένας Έλληνας δεν παρέμεινε πια στην περιοχή του Κυβερνείου, πληροφορία βέβαια που θα πρέπει ασφαλώς να εξακριβωθεί και από άλλες μαρτυρίες.

Ιωάννης Καζταρίδης