Δημιουργία ενόπλων ομάδων αντίστασης (αρματολοί - κλέφτες - εσχιάδες).Διάσημοι εκδικητές

 Για την ελεύθερη Ρωμανία και τους ελεύθερους πατριώτες, δηλ. για τους "κλέφτες" όπως λέγονταν στη νότια Ελλάδα η "εσχιάδες" όπως αποκαλούνταν στον Πόντο που έχει και την έννοια του παράνομου ιδιώτη και "εκδικητή", ξέ­ρουμε πως κάτω από την ωμή καταπίεση και τους διωγμούς από τους Τούρκους δημιουργήθηκαν τα ένοπλα ανταρτικά σώματα, η ένοπλη αυτοάμυνα και αντί­δραση.

 Ιδιαίτερα στις περιφέρειες των σταυροπηγιακών Μονών του Πόντου, κα­θώς και των μεταλείων της Χαλδίας.

Έτσι δημιουργήθηκε η τάξη των "κλεφτών" ή ανταρτών ή των ελεύθερων Ελλήνων πατριωτών, των "εσχιάδων"¹ την οποία αποτελούσαν οι πιο τολμηροί και οι πιο αντρειωμένοι νέοι του ελληνισμού.

 Τα παλικάρια αυτά επειδή δε μπορούσαν να ανεχθούν τους εξευτελισμούς των Τερεπέγηδων και τις προσβολές του οικογενειακού τους ασύλου, των συγγενών και συμπατριωτών τους, άφηναν τα ειρηνικά τους έργα και τα σπίτια τους και ανέ­βαιναν στα βουνά.

Από χαράδρα σε χαράδρα, ορμούσαν στα χωριά των Τερεπέγηδων, και ανακούφιζαν τους πληθυσμούς από τις ατιμίες και τα κακουργήματα των δυναστών. Τα μοναστήρια και τα μέγαρα των αρχιμεταλλουργών χρησίμευαν ως τα πιο πρόσφορα κρυσφύγετα καταφύγια, καθώς και τα απάτητα ορμητήρια τους.

Το τιμαριωτικό πολίτευμα ευνοούσε την ύπαρξη και την πρόοδο των λίγων ή μεμονομένων ανταρτικών σωμάτων που στρέφονταν κυρίως κατά των Τιμαριούχων, επειδή το κράτος, δεν αναμιγνύονταν συνήθως στις εσωτερικές υποθέσεις των Τιμαρίων.

Ακόμα, τα μεμονωμένα αυτά ανταρτικά σώματα, τα βοηθούσε πολύ η έχθρα που υπήρχε μεταξύ των Τιμαριούχων, η οποία επέτρεπε στους αντάρτες να κατα­φεύγουν σε περιπτώσεις ανάγκης στο έδαφος γειτονικού τιμαρίου και να βρί­σκουν εκεί άσυλο και προθυμία για βοήθεια και συνεργασία.

Ιερά μονή Αγίου Ιωάννη Βαζελώνος

Δεν ήταν κάτι σπάνιο το ότι "οι πατριώτες" αυτοί που κατέφευγαν στα γειτονικά τιμάρια ενερ­γούσαν και πετύχαιναν πολλές φορές την κήρυξη πολέμου μεταξύ των Τιμαριού­χων, πράγμα το οποίο εξυπηρετούσε ενεργά τους σκοπούς τους.

 Πολλές φορές μάλιστα πετύχαιναν την καθαίρεση στυγερών και αιμοβόρων Τιμαριωτών και την εκλογή και το διορισμό άλλων ηπιότερων Τιμαριούχων.

Κυριότεροι από τους ηγέτες των ελευθέρων πατριωτών αναδείχθηκαν οι τρεις αδελφοί, ο Μωυσής, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος Αράπογλου από την

Κουνάκα της εξαρχίας της μονής Βαζελώνος, αλλά και ο Χαρίτογλους από το χωριό Κρεσάνα της ίδιας περιφέρειας, η οικογένεια Συγκύρογλου από το Χαψή - Κιο'ί, που μετοίκησε στα χωριά της Τραπεζούντας, πολλοί από τη Σάντα και την Κρώμνη, ενώ ισάξιοι με αυτούς αποδείχθηκαν πολλοί από την περιφέρεια της Κερασούντος και της Νικοπόλεως του Πόντου.

Όμως κοντά σ' αυτούς που αναφέρθηκαν, υπήρχαν και άλλοι "εκδικητές" ό­πως λέγονταν στον Πόντο. Η έννοια του εκδικητή (εσχιάς στα τουρκικά) είχε δι­πλή σημασία. Για μεν τους Έλληνες σήμαινε τον εκδικητή, ενώ για τον κατακτητή σήμαινε τον συμμορίτη, τον κλέφτη. 'Αλλωστε ο κάθε κατακτητής ονομάζει τους αντιπάλους του που κατέφυγαν στα βουνά ως κλέφτες και συμμορίτες.

Οι οθωμανικές αρχές κινητοποιούσαν συχνά εναντίον των "εκδικητών" ένο­πλα αποσπάσματα χωροφυλάκων και στρατού, αλλά και ατάκτων που στρατολο­γούνταν από κάθε λογής εθνότητες όπως Αρβανίτες, γύφτους, Λαζούς, 'Αραβες, Κούρδους κλπ.

Κυρίως όμως η επικήρυξή τους από το σουλτάνο, αποτελούσε δέλεαρ για την εξόντωση των "εσχιάδων". Πολλές ήταν βέβαια οι αιτίες που προκαλούσαν τους υπόδουλους για την έξοδό τους στην παρανομία, όπως θα λέγαμε σήμερα. Μερι­κές από τις αιτίες ήταν η άγρια φορολογία, η ταπείνωση, η βίαιη στρατολογία, οι βιασμοί, οι δολοφονίες κ.ά.

Διάσημοι έγιναν ιδιαίτερα στις περιοχές της Πάφρας οι "εσχιάδες" εκδικητές Καρατσοτσούκ (Αναστάσιος Κουτσόγλου) που όπως και αλλού λέχθηκε επικηρύ­χθηκε από το σουλτάνο με το ποσό των 5000 χρυσών λιρών, ενώ οι επικηρύξεις των Καραϊσκάκη, Κολοκοτρώνη, Νικηταρά κ.ά. δεν υπερβαίνουν τις 2000 - 3000 χρυσές λίρες. Η δράση του Καρατσοτσούκ ανάγεται κατ' αρχήν στην προ της ελ­ληνικής επανάστασης περίοδο, όμως εμφανώς δρα κυρίως στα χρόνια 1814-1818.

Ακόμα ο ανηψιός του Αναστασίου Κουτσόγλου Χιντάς (Βασίλειος Κοτσερίδης) που ήταν κι αυτός χρόνια στα βουνά με το θείο του, όταν ο τελευταίος συνε­λήφθη το 1834 από τους Τούρκους, ο Χιντάς συνέχισε το έργο του θείου του. Κι ο Χιντάς ήταν ακόμη πιο αποτελεσματικός ως προς τη δράση του και ήταν ο εμψυ­χωτής των Ελλήνων και ο φόβος των Τούρκων.

 Μεταξύ των εκδικητών του Πό­ντου, άξιο και ατρόμητο παληκάρι ήταν και ο αρματολός της περιόδου 1870-1900 Λάζαρος Παπαδόπουλος ή Τελή Λάζερης. Οι Τανιμανίδης - Αντωνιάδης μας μιλούν για τον εκδικητή αυτόν με τα λόγια:

"Ο Παπαδόπουλος Λάζαρος ή όπως ήταν γνωστός σε Έλληνες και Τούρκους στην περίοδο 1870 με 1900, ως Τελή Λάζερης - Τρελλολάζαρος - που σήμαινε το τολμηρό και ριψοκίνδυνο άτομο και όχι το τρελό, καταγόταν από εύπορη οικο­γένεια του χωριού Παπασούν Ατά της Πάφρας.

 Ήσαν τρία αδέλφια, ο Σάββας, ο Αβραάμ και αυτός. Ο Λάζαρος ξεχώρισε από τα πρώτα νεανικά του χρόνια σαν άνθρωπος τολμηρός και αποφασιστικός και για το λόγο αυτό διέφερε και από τα άλλα αδέλφια του, που ήσαν περισσότερο φιλήσυχα και αδιάφορα για τολμηρές ενέργειες.

Την εποχή που ο Λάζαρος ήταν μόλις 18 χρονών διαπίστωσε μια αδικία που γινόταν σε βάρος των Ελλήνων στην περιοχή Πάφρας - Κιοπρού - Κάβζας - Σαμ­ψούντας κλπ. Και ήθελε με κάθε τρόπο να εμποδίσει τους Τούρκους, που όλο και περισσότερο μέρα με τη μέρα γίνονταν πιο καταπιεστικοί σε βάρος των φτωχών και ανυπεράσπιστων Χριστιανών.

Την εποχή επίσης αυτή και όταν Μητροπολίτης Αμασείας ήταν ο Σωφρόνιος ο Α', οι Τούρκοι, παρά τις συμφωνίες που είχαν υπογράψει να σεβαστούν τους Έλληνες, δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους και βέβαια ο μητροπολίτης που ήταν χωρίς καμία πρωτοβουλία δεν έπαιρνε ενεργό μέρος για να αποτρέψει τα όσα σε βάρος των Ελλήνων γίνονταν.

Είχαν μάλιστα χωρίσει την επαρχία Πάφρας τότε σε 39 περιοχές λόγω της φορολογίας των δεκάτων, όπως μας παρουσιάζει στη συνέχεια τα έτη 1913-1914 ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης στη στατι­στική της περιοχής Αμισού - Πάφρας. Ο χώρος αυτός χωρίστηκε από το 1870 σε περιοχές για να μπορούν οι Τούρκοι ευκολότερα να εισπράττουν τα δέκατα (Εσούρ) από τους Έλληνες, τα οποία, σημειωτέον, ήσαν αβάσταχτα και πολλές φορές οι δυστυχείς Έλληνες πλήρωναν με τη ζωή τους την αδυναμία να εκπλη­ρώσουν την υποχρέωσή τους αυτή απέναντι στους Τούρκους.

Βλέποντας την αδικία αυτή σε βάρος των Ελλήνων της περιοχής ο Τελή Λάζερης, άρχισε να δρα εναντίον των Τούρκων με ανορθόδοξο μεν αλλά αποτελε­σματικό τρόπο, ώστε γρήγορα έγινε ο φόβος και ο τρόμος των Τούρκων και ο προστάτης των Ελλήνων.

Ιδιαίτερα για τους αρματολούς και κλέφτες (εσχιάδες) στην περιοχή Πάφρας του Πόντου και την προσφορά των Παφραίων στον αγώνα του 1821, θα αναφερ­θούμε στις πληροφορίες του Παφραίου Αντωνιάδη Γεωργίου που μας λέει:

"Από τις αρχές ακόμη του 1800 η ιδέα του ξεσηκωμού, με το σάλπισμα του Ρήγα, μεταφέρεται και στον Πόντο. Ο Ρήγας, όπως γνωρίζουμε από την ιστορία, είχε τυπώσει τη δωδεκάφυλλο "ΧΑΡΤΑ" του το 1797 σε 3.000 αντίτυπα, που τη μοίρασε σε όλες τις περιοχές όπου κινούνταν και δρούσαν Έλληνες την εποχή εκείνη.

Ήταν ο επιτελικός χάρτης, που περιλάμβανε την περιοχή που άρχιζε από τα Καρπάθια και το Δούναβη και έφτανε στην Κρήτη και από την Αδριατική μέ­χρι τον Εύξεινο Πόντο και τη Μικρά Ασία. Ο Ρήγας Φεραίος ο Βελεστινλής, ήταν βέβαιος ότι ο Έλληνες θα μπορούσαν να ανακτήσουν την ελευθερία τους στηριζόμενοι μόνο στις δικές τους δυνάμεις και με μια καθολική εξέγερση.

Πίστευε, όπως έλεγε σε μια επανάσταση όλων των λαών που στέναζαν κάτω από τον τουρκικό ζυγό, και με το "Θούριο" του προσπαθούσε να συνεγείρει, να ωθήσει, να παροτρύνει τους λαούς σε ένα γενικό ξεσηκωμό.

Ο Θούριος του Ρήγα είχε μεγάλη απήχηση στους Μαυροθαλασσινούς, "Λεβέντες Μαυροθαλασσινοί, ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί", οι δε Υψηλάντηδες Δημήτριος και Αλέξανδρος, σαν γόνοι Ποντίων Ελλήνων, επηρέα­σαν σε μεγάλο βαθμό τους Πόντιους για ένα γενικό ξεσηκωμό.

¹ Η λέξη "εσχιάς" σημαίνει στην κυριολεξία εκδικητής.

Αχιλλέα Ανθεμίδη

Διδάκτορα Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Gottingen

"Τα απελευθερωτικα στρατευματα του Ποντιακου Ελληνισμου 1912-1924"

Εκδοσεις Ματι