Τη Τσαχμάχ τό πεγάδ’

Οι Σανταίες πίστευαν πολύ στα διάφορα "εξωτικά" όπως τα έλεγαν( Μάγισσες , δράκους, Αράπηδες, Φαντάσματα). 

Θα αναφέρω και μια ιστορία σχετική μ' ένα πηγάδι( Τη Τσαχμάχ' το πεγάδ') που πίστευαν ότι είχε Αράπη. Ο Αράπης έβγαινε μετά τα μεσάνυχτα, κυρίως όταν φυσούσε δυνατός αέρας και πότε σταματούσε το νερό και πότε το άφηνε να τρέχει.

Πολλοί μάλιστα ευφάνταστοι είδαν κιόλας τον Αράπη και άλλοι είδαν την σκιά του! Όλοι τον έτρεμαν.Το πηγάδι ήταν στο χωριό Πιστοφάντων κοντά στο σπίτι του παππού μου του  Κοσμά Τσακμακίδη γι' αυτό και το λέγανε "τη Τσαχμάχ' το πεγάδ' ".

Με τον ...Αράπη του πηγαδιού είχε μια μικρή περιπέτεια και ο πατέρας μου,όπως μου διηγήθηκε η αδελφή μου Ευτυχία 94 χρόνων(σ.σ. το 2002). 

Τα μεταφέρω όπως μου τα είπε στα ποντιακά, στο ιδίωμα της Σαντάς φυσικά.

τη Τσαχμάχ' το πεγάδ'.

Τη πάππονος-ί-μ’ τη Τσαχμάχ’ τη Κοσμά τ’ οσπίτ, ’ς σην Σαντά, ’ς ση Πιστοφάντων, έτον ’ς σον Άε-Στοφόρον καικά.

Όνταν έρχουσ’ από πάν’-καικά και σαμμοντό ετελείσαν τη εγκλησίας τα σκάλας, έτον το πεγάδ’ κ’ επεκεί έτον τη Τσαχμάχ’ τ’ οσπίτ’.

Το πεγάδ’ έτον έμορφον, τρανόν, πετροχτιγμένον, άμον όλα τη Σαντάς τα πεγάδα με την καμάραν έθε και το χαλκοματένον τα τάσ’ πά’, εκρεμάουτον άσ’ σο ζιντξίρ’.

Έπινεν που έπινεν κ’ επεκεί εβάλ’νεν άτο ’ς σο χτιγμένον το τολαπόπον τη πεγαδί’. Για το έτον ’ς ση Τσαχμάχ’ τ’ οσπίτ’ καικά, έλεγαν άτο "τη Τσαχμάχ’ το πεγάδ’".

Άμα, ’ς σο χωρίον, όλ’ έξεραν και έλεγαν, "τη Τσαχμάχ’ το πεγάδ’ έχ, Αράπ’". Εκείνα τα χρόνια πα’, αθρώπ’ πολλά ινάνευαν τ’ αΐκα. Τα Μαϊσσας, τοί Δράκ’ς και τ’ Άράπ’ς.

Ατός, αφωρισμένον Αράπ’ς, πάντα πα’ έβγαινεν την νύχταν κι άς’ σο μεσανύχτ’ κι υστερ’νά. Μίαν έκοφτεν το νερόν, μίαν εδίν’νεν άτο, μίαν έκοφτεν, μίαν έδίν’νεν άτο... Το πολλά πα’ έβγαινεν όνταν έτον βρεχή και αγρανεμία.

Πολλοί παλαιοί και απ’ υστερ’νά πα’, έλεγαν, τεΐμ’ έκ’σαν άτον και είδαν και την ισκιάν άτ’. Κανείς ’κ’ εδεβαίν’νεν επ’ εκέσ’. Εφοούσαν. Ούτς-πουτσούκ επέγ’νεν άτ’ς!

Νέ-ίσα, έναν ημέραν, η θεία μ’ η Ελένε, η άδελφή τή πατέρας-ί-μ’, τη Πολιτα τη  Ξενοφων η γαρή, επήεν ’ς σή μάννας άτ’ς τη Παρθέ­νας τη Τσαχμάχ’, τη γιάγιας-i-μ’, να κάθεται και να δεβάζ’ τον καιρόν άτ’ς.

Η μάννα μ’ πά’, ζατί πολλά εγάπανεν την αντραέφτσαν άτ’ς την Ελένεν, εχάρεν κ’ εκάτσαν κά’ και λέγ’νε παραστράγκαλα και κοτσοκέφαλα και γελούνε.

Η γιάγια μ’ εκιοζέτευεν το φαείν να μη έρ’ται κά’. Ένα ξάι φούρνικον εσέγκεν απάν’ και τ’ οσπίτ’ εσκουττούλτσεν. Εκάτσαν κάμποσον, ο πατέρα μ’ άμον έργεψεν κι αέτσ’ πα’, η γιάγια μ’ εκένωσεν την σουρβάν, η μάννα μ’ πά’ εσέγκεν το στόλ’ κ’ εκάτσαν και τρώγ’νε οι τρει’ άτουν.

’Σ ατό άπάν’ έρθεν κι ό πατέρα μ’.

-     Ελα Αβραάμ, η πεθερά σ’ η Μαρουφίνα πολλά αγαπά σε, είπεν η γιάγια μ’. Κάθκα κι ατώρα πάω βάλλω και φέρω σε την σουρβάν.

-  Γιόκ, γιόκ, είπεν ο πατέρα μ’, ’κι θα τρώω.

Επεκεί, εκάτσεν ’ς έναν άκραν και να καλατσεύ’, να καν’ νάν τερεί. Εσέγκεν κά’ το κιφάλ’ν άτ’ και κάτ’ νουνίζ’.

-   Ντό εεις Αβραάμ; λέει άτον η μάννα μ’. Κάτ’ εεις, άμον ’κ’ είσαι καλά.

-  ’Δεν πα’ ’κ’ έχω, είπεν εκείνος και τ’ οφρύδ’ κορδυλιαγμένον.

Οι γυναίκ’ εσάσεψαν και τερούν τ’ έναν τ’ άλλο.

-   Μώ σε! Ντο έπαθες κ’ εκάτσες ατού-κά’ άμον Γιρί-Αχμέτ’ς και να καλατσήν και να τιδέν, είπεν άτον κι η μάννα ’τ’.

-   Τιδέν ’κ’ έπαθα, είπεν εκείνος και ερρούξεν έξ’, έπηεν ξάν’ ’ς σό καφενείον.

Πολλά ’κ’ εκάτσεν, εγροίκ’σεν το κουσούρ’ν ατ’ και ληγάρα εκλώστεν κ’ έρθεν. Όνταν έρθεν, η γιάγια μ’ και η μάννα μ’, επέραν άτον κ’ εστάθαν:

-   Ντο έτον ατό ντ’ εποίκες; Αέτσ’ μη ευτάγ’νε; Χα, ντ’ επόρεσεν κ’ έρθεν Ελένε να κάθεται μετ’ εμάς και να δεβάζ’ τον καιρόν άτ’ς κ’ εσύ εκλαίντσες άτεν!

-   Και γιάτι; είπεν εκείνος. Εγώ ’ς σο καφενείον κάτ’ εχολιάστα, πασκείμ’ Ελένε κατ’ εποίκε με;

-    ’Σ σο καφενείον αν εχολιάστες εμείς ντο χρωστούμε σε να έρχεσαι κάθεσαι αδά-κά’, καραμουτωμένος και αγέλαστος και ’ς σήν αδελφή σ’ καικά’; Μίαν εχπαράεν κ’ έρθεν αδά-κέσ’!

Ο πατέρα μ’ λαλίαν ’κ’ εξέγκεν, εχώρεσεν ’ς σο καπαχάτ’ν άτ.

Είπαν κ’ επείπαν κ’ επεκεί έπεσαν κά’. Έπεσαν κά’, άμα ο πατέ­ρα μ’ κλώσκεται μίαν απ’ αδά, μίαν απ’ ακεί και να κοιμάται ’κ’ επορεί.

Ετέρεσεν ’κί θα ησυχάζ’, έσ’κώθεν ληγάρα-ληγάρα, εφόρεσεν κ’ εξέβεν ’ς ση Πολιτάντων.

Όνταν επήεν, Ελένε έπλεκεν τ’ ορταρόπον άτ’ ς και εμ πλέκ’ εμ κλαίει.

Σαμμοντό είδεν τον αδελφόν άτ’ς, εσκώθεν, εγκαλάσταν ο εις    τον άλλον και κλαίγ’νε. Πολλά αδυναμίαν είχαν ανάμεσά’ τουν. Ο­ρφανά ετράνυναν και η μάννα ’τουν ατά μανάχον είχεν.

Άρ’ έκάτσαν, είπαν, εκ’ σαν, έπαν κι απ’ έναν τσάι κ’ επεκεί ο πατέρα μ’ εσκώθεν να πάει ’ς σ’ οσπίτ’. Η ώρα εδέβεν.

Όνταν έρθεν ’ς σ’ Αε-Στοφόρονος τα σκάλας άμον κάτ’ έγροίκ’σεν. Είδεν έναν ισκιάν και το νερό πα’, μίαν στέκ’ και μίαν έρ’ται. Εκοντοστάθεν.

"'Άμον ντο λεν’ άτο εν’", ενούντσεν. "Αράπ’ς κόφτ’ και δί’ το νε­ρόν"

Ατώρα, ντο να ευτάει;

Κατηβαίν’ τα σκάλας με τον φόβον, κομμενοτζίκαρος πά’ έτον και νουνίζ’:

"’Αν κλώσκουμαι οπίσ’, θα τρέχ’ απ’ οπίσ’-ι-μ’ Αράπ’ς και θα πϊάν’ με. Αν δαβαίνω απ’ εμπροστά ’τ’, ξάν’ θα πϊάν’ με".

Εσασίρεψεν! Κι αέρα πα’ φυσά και το νερόν πα’ μίαν έρ’ται και μίαν στέκ’. Εποίκεν την μετάνοιαν άτ’, επέρεν αχόταν κι άς’ σο τελευταίον τη σκάλαν ελάγγεψεν να ταλεύ’ τον Άράπ’. Θα παλεύ’ με τ’ εκείνον και ήνταν ’ίνεται. Ένοιξεν τα χέρα ’τ’ να ταλεύ’ τον Αράπ’ κ’ έρθεν ’ς σα χέρα ’τ’ τη πεγαδί’ το τάσ’ και το ζιντζίρ’! Κρα­τεί άτο ’ς σην εγκάλαν άτ’ και τερεί αδά, τερεί ακεί, πουθέν Αράπ’ς ’κ’ έν’. Το νερόν πα’ τρέχ’ τογρία. Άλλο να κόπεται και να τιδέν.

Ησύχασεν. Επέρεν ανάσμαν. Εφέκεν το τάσ’ και πάει να δαβαίν’ πλάν. Και... χά! ξάν’ το νερόν εκόπεν. Όνταν τερεί, ντο τερεί! Αέρα εφύσανεν και το τάσ’ ετουτουρεύτεν ’ς σή πεγαδί’ το μουσλούχ’ κιάν’ και έκοψεν το νερόν. Επέρεν οπίσ’ το τάσ’, το νερόν έτρεξεν τογρία. Ατότε έγροίκ’σεν ποιος έτον Αράπ’ς.'

Ντο έτον; Από κάποτε όνταν έπιναν νερόν οι δαβάτ’ και ’κ’ εθήναν το τάσ’ ’ς σο τολαπόπον έθε κιάν’, εφήν’ναν άτο κ’ εκρεμάουτον ας’ σο ζιντζίρ’ κι όνταν εφύσανεν αέρα, το τάσ’ ετουτουρεύκουτον ’ς σο μουσλούχ’ κιάν’ κ’ έκοφτεν το νερόν. Έστεκεν αέρα, το τάσ’ έρχουτον οπίσ’ και ξάν’ έτρεχεν το νερόν!

Άρ’ ατός έτον Αράπ’ς κι ατόσα κι ατόσα χρόνια εφοούσαν άτον και ’κ’ εδεβαίν’ναν εκέσ’ την νύχταν!!!

Λεξιλόγιο

αγρανεμία (η) = πνοή ισχυρού ανέμου, 

ανάσμα (η) = αναπνοή 

αχότα (η) = φόρα

εκιοζέτευεν (λ.τ.) = παρακολουθούσε με προσοχή

ελάγγεψεν = πήδησε

εσάσεψεν (λ.τ.) = έμεινε κατάπληκτος

εσασίρεψεν (λ.τ.) = έκανε λάθος, τ’άχασε

εσκουττοΰλτσεν = ευωδίασε

ετουτουρεύτεν = προσκολλήθηκε

 ζιντξίρ’ (το) = αλυσίδα

ινανεύω (λ.τ.) = πιστεύω τα λεγόμενα κάποιου

 καπαχάτ’ (λ.τ.) = σφάλμα

 καραμουτωμένος = κατσουφιασμένος

 κομμενοτζίκαρος = δειλός

 κουσούρ’ (το) (αραβ.) = ελάττωμα

 μουσλούχ’ (το) (λ.τ.) = κάνουλα, κρουνός 

σαμοντό (επίρ.) = ευθύς ως 

ταλεύ’ (λ.τ.) = αρπάζει 

τσίγκι (λ.τ.) = γιατί

φούρνικον (το) = φαγητό με φουρνισμένο καλαμποκίσιο αλεύρι

Εκφράσεις

έχώρεσεν ’ς σό καπαχάτ’ν άτ’ = μετάνιωσε 

ούτς-πουτσιούκ = το κοινώς λεγόμενο τρεις και πέντε,

οφρύδ’ κορδυλαγμένον = κατσούφης

Πόπη Τσακμακίδου-Κωτίδου

Φιλόλογος-Συγγραφέας