ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΟΥΜΕΛΑ ΜΕ ΤΗ ΣΑΝΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΚΕΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙΣ. ΜΕΡΟΣ 3ο

Oμοίως παραθέτομεν απόσπασμα εκ του γράμματος των Σουμελιωτών, το οποίον  ευγνωμονούντες απέστειλαν εις την εκκλησίαν.

 «Και το γε νυν θα συστήσωμεν δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία εις Σάνταν, όπου εν εκάστη ενορία συστηθήσονται και γραμματοδιδασκαλεία, όθεν οι μάλλον επιδίδοντες αποσταλήσονται εις το κεντρικόν και ταύτα πάντα ως οίον τε τέλειον κατηρτισμένα κατά την νέαν αλληλοδιδακτικήν μέθοδον με διδασκάλους ικανούς και κατέχοντας αυτήν».

 Δεν πέρασαν πολλά χρόνια και οι θιασώτες της μητροπόλεως υπέβαλαν το 1874 αναφορά στη Μ.Ε.(σ.σ. Μεγάλη εκκλησία:Πατριαρχείο) ζητώντας να ανασυστήσει τη μητρόπολη αλλά και οι αντίπαλοι υπέβαλαν αναφορά εναντίον της ανασύστασης. Το Πατριαρχείο για να καταλάβει ποια ήταν η γνώμη της πλειοψηφίας έστειλε τον επίσκοπο Χαριουπόλεως Γεννάδιο και το διάκονο του Πατριαρχείου Νεκτάριο, στους οποίους έδωσε εντολή να εξακριβώσουν ποια ήταν η γνώμη της πλειοψηφίας, χωρίς όμως οι μοναχοί να μπορέσουν να επηρεάσουν τις γνώμες των χωρικών.

 Η επιτροπή αυτή ήρθε επί τόπου στις 22 Σεπτεμβρίου πήγε στη Σαντά, κάλεσε γενική συνεδρίαση στην οποία ανέπτυξε το σκοπό της επίσκεψής της· οι πρόεδροι των ενοριών υπόγραψαν μπροστά της δυστυχώς και σφράγισαν αναφορά υπέρ της εξαρχίας και κατά της μητροπόλεως. Τότε αναχώρησε για τη Γαλλίανα και στις 26 κάλεσε γενική συνεδρίαση στη συνοικία Αρμένη, όπου άλλοι απεφάνθησαν υπέρ της μητροπόλεως και άλλοι κατά, εκτός του Μισαηλάντων του οποίου όλοι οι κάτοικοι υπέγραψαν υπέρ.

 Από την Αρμένη πήγε στη Λιβερά, όπου σχεδόν όλοι οι κάτοικοι απεφάνθησαν κατά.

 Από τους κατοίκους της Ποντίλιας και των γύρω χωριών, άλλοι υπέγραψαν υπέρ και άλλοι κατά. Το ίδιο και στο Χαμψί-κιοΐ

 Οι κάτοικοι της Δανείαχας, της Σπέλιας και των γύρω χωριών όλοι υπέγραψαν υπέρ.

 Η επιτροπή γύρισε στην Πόλη και υπέβαλε εκτενή έκθεση στο Πατριαρχείο με το παρακάτω συμπέρασμα:

 «Ότι καθ’ όλην την περιοδείαν ημείς ηδυνήθημεν να συμπεράνωμεν ως προς το ζήτημα τούτο είναι ότι, άπαντες εν γένει οι χριστιανοί επιθυμούσιν αρχιερέα. Αλλ’ οι μεν διότι νομίζουσιν ότι δυσαρεστήσουσι τους συγγενείς  αυτών πατέρας των Ιερών Μονών, οι δε, διότι την πενίαν αυτών αναλογιζόμενοι και ανεπαρκή τα προς τον αρχιερέα παρ' αυτών δικαιώματα νομίζοντες, φοβούνται μη εις αδικίας υποπέση ο αρχιερεύς, άλλοι δε, διότι πτωχοί όντες και εις πάσαν αυτών ανάγκην καταφεύγοντες ως εις άσυλον εις τας ιεράς Μονάς περιθάλπονται και τρέφονται υπ' αυτών και δια τούτο φοβούνται μη στερηθώσι της τοιαύτης παρά των ιερών μονών βοήθειας και αντιλήψεως συνεπεία της ανασυστάσεως της αρχιεπισκοπής, δια ταύτα πάντα προτιμώσι να μείνωσι όπως ήδη έχουσι καί δεν γνωμοδοτούσιν υπέρ της ανασυστάσεως της αρχιεπισκοπής».

 Και επιλέγει ο Φ. Χειμωνίδης: «Μετά τοιαύτην έκθεσιν επόμενον ήτο η Μ.E. να προβή εις την ανασύστασιν, αλλ’ αντί τούτου (του Πατριάρχου δωροδοκηθέντος αντί 300 λιρών) ανεκάλεσε την περί ανασυστάσεως απόφασιν αυτής».

Τραπεζούντα

 Το Δεκέμβριο του 1878 δόθηκε εντολή στον επίτροπο του μητροπολίτη και στους δημογέροντες της Τραπεζούντας να μεταβούν στις 3 Μονές, να εξετάσουν την οικονομική κατάσταση και να υποβάλουν έκθεση στη Μ.Ε. Στα 1879 η Μ.Ε. αποφάσισε να υπαγάγει τα 3 μοναστήρια υπό την άμεση διοίκηση και εποπτεία του μητροπολίτου Τραπεζούντας για την καλύτερη συγκρότηση και προκοπή των εξαρχιωτών αλλά και των ιδίων των Μονών "ίνα προάγωνται βελτιούμεναι ηθικώς τε και υλικώς και την αρχαίαν εύκλειαν ανακτώμεναι.."

 Στις 3 Ιουλίου του 1880 ο μητροπολίτης της Τραπεζούντας Καλλίδης ανέβηκε στη Μονή με το βαλή Σιρρή - πασα,  στις 9 του μηνός  ο Καλλίδης κάλεσε τους πατέρες και των 3 μονών καθώς και τους αντιπροσώπους των χωριών Σαντάς, Λαραχανής, Άγουρσας και Χορτοκοπίου σε κοινή συνεδρίαση, διάβασε την απόφαση της Μ.Ε. και ζήτησε από τους συνέδρους να του δώσουν γραπτή διαβεβαίωση ότι δέχονται τις αποφάσεις της Μ.Ε. Οι σύνεδροι δεν μπόρεσαν να αρνηθούν την υπογραφή τους, γιατί ήταν παρών και ο ανώτατος εκπρόσωπος της εξουσίας.

 Δεν πέρασε όμως πολύς καιρός και οι καλόγεροι ανεθάρρησαν και άρχισαν να αντιδρούν συστηματικά κατά τις αποφάσεως της Μ.Ε., παρακινούσαν  και τους εξαρχιώτες να μη κάθονται με σταυρωμένα τα χέρια. 

Η κίνηση αυτή έγινε γνωστή και ο μητροπολίτης Τραπεζούντας την εξουδετέρωσε με την απομάκρυνση των Σανταίων μοναχών, του μεν Γερασίμου Μωϋσιάδη στην Πόλη, του δε Τιμοθέου Ιακωβίδη, Θεοφίλου Τσακμακίδη, και Άνθιμου Μασμανίδη στη Σαντά.

 Η απομάκρυνση αυτή των Σανταίων μοναχών έθιξε τους κατοίκους της Σαντάς και ζητούσαν από τη Μ.Ε να ακυρώσει την απόφαση της προσάρτησης των Μονών στην μητρόπολη της Τραπεζούντας, και της απομάκρυνσης των μοναχών, το Πατριαρχείο απάντησε πως η απόφαση της Μ.Ε. έγινε προς όφελος τους και πρέπει να υπακούσουν και να ησυχάσουν.

 Ύστερα όμως από μερικά χρόνια κατάλαβε ότι με συμβουλές, απειλές και τιμωρίες δεν είναι δυνατό να επιβληθεί και σιωπηλά ανέχθηκε την επαναφορά της προηγούμενης κατάστασης, επανήλθαν  στις θέσεις τους και οι Σανταίοι μοναχοί, στα 1886  πληροφόρησε τις Μονές ότι ανακαλεί την προσάρτησή τους στη μητρόπολη της Τραπεζούντας. Επικύρωσε τον κανονισμό της Μονής Σουμελά στην οποία «υπάρχει ανατεθειμένη και η πνευματική διακυβέρνηση των χριστιανών της εξαρχίας».

 Ύστερα από την επαναφορά του παλαιού καθεστώτος στις Μονές, οι Σανταίοι για να προλάβουν κάθε μελλοντική απόπειρα προσάρτησης των εξαρχιών σε μια από τις δυο γειτονικές μητροπόλεις, κάλεσαν στη Σαντά τους αντιπροσώπους των χωριών της εξαρχίας της Σουμελά, στη σύσκεψη εκείνη φανέρωσαν το φόβο τους για την επανάληψη της προσάρτησης· πρόσθεσαν ότι είναι αλήθεια ότι οι μοναχοί είναι ανεπαρκείς για την αντιπροσώπευση και τη διεκδίκηση των δικαίων τους κοντά στις πολιτικές, στρατιωτικές και προξενικές αρχές, για την πνευματική τους διοίκηση κλπ.

Ερείπια του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα

 Για όλα αυτά θα ήταν πολύ συμφέρουσα από κάθε άποψη η ανακήρυξη της εξαρχίας Σουμελά σε επισκοπή Σουμελά  η πρόταση αυτή έγινε ομόφωνα δεκτή, υπογράφηκε σχετική αίτηση στη Μ.Ε., η οποία όμως κώφευσε στο δίκαιο αίτημά τους.

 Την εποχή εκείνη ήταν ηγούμενος της Σουμελά ο Χατζή - Παρθένιος Δοξόπουλος, άνθρωπος πολύ έξυπνος και πολυμήχανος· ήξερε ποιους και πως να κολακεύσει ή δωροδοκήσει για να σταθεροποιήσει τη θέση του είχε στενές σχέσεις με τις Αρχές, ακόμα και με τον περιβόητο Καντρή - πασά, έτσι κατόρθωσε να λύσει πολλά ζητήματα προς όφελος των χριστιανών. Ήταν όμως και σπάταλος σε αφάνταστο βαθμό· φρόντιζε για την οικονομική εξασφάλιση των συγγενών του, παραμερίζοντας και αυτές τις επείγουσες ανάγκες της Μονής.

 Οι Σανταίοι είχαν τη γνώμη ότι ήταν ανάγκη μια ώρα νωρίτερα να φύγει από τη Μονή· έγραψαν στη Μ.Ε. σχετικά, αλλά ανώφελα και ο Χατζή - Παρθένιος ανενόχλητα αλώνιζε την περιουσία της Μονής. Στα 1895 η Μ.Ε. ανάθεσε στο μητροπολίτη Τραπεζούντας να μεταβεί στη Μονή και να  ενεργήσει οικονομικό έλεγχο. Όταν το έμαθε ο Χατζή - Παρθένιος παρακίνησε μερικούς καλόγερους να εξεγείρουν τους εξαρχιώτες για να ανακόψουν την πορεία του μητροπολίτη προς τη Μονή κι αλήθεια οι χωρικοί του χωριού Σκαλίτσα εμπόδισαν το μητροπολίτη που άπρακτος γύρισε πίσω.

Ο μητροπολίτης Τραπεζούντας ανέφερε σχετικά στη Μ.Ε. η οποία βεβαιώθηκε ότι υπεύθυνος γι’ αυτό είναι ο Χ' Παρθένιος και τον καθήρεσε, σε αντικατάστασή του  διόρισε τον Σανταίο Γεράσιμο Μωϋσιάδη. Ο Γεράσιμος ζήτησε να κάνει οικονομικό έλεγχο των τελευταίων χρόνων κατά τα οποία δεν είχε γίνει έλεγχος, η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε την οργή του Χ ‘Παρθενίου άρχισαν λοιπόν οι ραδιουργίες ο Χ'Παρθένιος μάλιστα πήγε στην Πόλη και με δωροδοκίες κατόρθωσε να παραμερισθεί ο Γεράσιμος και αντ’ αυτού να διορισθεί ηγούμενος ο ανεψιός του (Χ' Παρθενίου) Ιγνάτιος.

Οι μουχτάρηδες της Σαντάς έκαναν σύσκεψη στην οποία πήραν απόφαση να διώξουν τον X' Παρθένιο από τη Μονή.

Την επομένη της σύσκεψης 30 Σανταίοι οπλισμένοι πήραν το δρόμο για τη Μονή και νύχτα έφθασαν έξω από τη Μονή για να μη γίνουν  αντιληπτοί κρύφτηκαν κάτω από τη σκάλα, και έστειλαν μόνο τρεις να χτυπήσουν την εξώπορτα, ο φύλακας που είδε μόνο τρεις ανύποπτος άνοιξε την πόρτα, μόλις όμως μπήκαν δεν τον άφησαν να την κλείσει και όρμησαν μέσα οι υπόλοιποι, που αμέσως έβαλαν φρουρά στο δωμάτιο του X’ Παρθενίου.

Παναγία Σουμελά

Το πρωί της  επομένης ο X' Παρθένιος παρακαλούσε να μη τον σκοτώσουν, οι Σανταίοι τον διαβεβαίωσαν ότι δεν έχουν εντολή να τον κακοποιήσουν, αλλά μόνο να τον διώξουν από τη Μονή και του σύστησαν να φύγει χωρίς να μεταχειρισθούν βία.

Όταν όμως ο X' Παρθένιος βεβαιώθηκε πως η ζωή του δεν κινδύνευε, ανέκτησε θάρρος και μάλιστα έγινε θρασύς και αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη Μονή.

Τότε οι Σανταίοι τον έπιασαν και τον έβγαλαν έξω από τη Μονή, επειδή εξακολουθούσε να αντιστέκεται, τον έπιασαν και σέρνοντας τον κατέβασαν κάτω από την εξωτερική σκάλα σε κακή κατάσταση. Ο Χ' Παρθένιος τράβηξε ίσια στην Τραπεζούντα και κατήγγειλε τους Σανταίους, ύστερα όμως μετάνιωσε, ποιος ξέρει γιατί, και απέσυρε τη μήνυση.

Οι Σανταίοι έμειναν στη Μονή μια βδομάδα και έφυγαν αφού άφησαν πέντε, που φύλαξαν ολόκληρο μήνα προτού  φύγουν και αυτοί, μήνυσαν στον Χ' Παρθένιο ότι, αν τολμήσει να γυρίσει στη Μονή τότε ασφαλώς θα χάσει τη ζωή του.

τέλος 3ου μέρους.