ΔΥΟ ΤΥΠΟΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΑΚΡΙΤΙΚΟ ΚΥΚΛΟ

Στον ακριτικό κύκλο έχουν εντάξει και τις αντρειωμένες γυναίκες, όπως είναι οι αμαζόνες (η λέξη «αμαζών» από το στερητικό –α και τη λέξη μαζών = χωρίς στήθος, γιατί έκοβαν το δεξιό για να μην τις εμποδίζει όταν πολεμούσαν), που μάχονται ισάξια με τους άντρες καλούς πολεμιστές. Αλλά είναι αντρειωμένες και οι γυναίκες, που έπεσαν θύματα απαγωγής. Τελικά, οι δεύτερες γίνονται ερωτικό ζευγάρι με τους απαγωγείς τους, όταν εκείνοι είναι ισχυροί.

Το φαινόμενο της απαγωγής γυναικών ήταν συνηθισμένο στους Ακρίτες.

Έργο  Δ. Σκουρτέλη

  Οι αρπαγές (απαγωγές) όμορφων γυναικών

Η πιο συνηθισμένη ευκαιρία για να δείξουν τα παλληκάρια τον ηρωισμό τους ήταν η αρπαγή (απαγωγή) μιας όμορφης.

Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα. Τη μητέρα του Διγενή  είχε αρπάξει ο εμίρης. Ο Διγενής είχε αρπάξει την κόρη στρατηγού, την Ευδοκία, την οποία, κάποτε, την έκλεψαν από αυτόν κάποια παλληκάρια. Άλλοι άρπαξαν την καλή του Κωνσταντή, άλλη του Γιαννάκου και την αρραβωνιαστικιά του Αλέξη, τον ίδιο τον Κωνσταντή, τον Πόρφυρα κ. ά.

Για όλες αυτές τις απαγωγές υπάρχουν τραγούδια, που έχουν κοινούς στίχους που εκφράζουν όμοια νοήματα. Όταν, όμως, αυτά τα τραγούδια επαναλαμβάνονται μέσα στον χρόνο, ο τραγουδιστής μερικές φορές, μπερδεύει τις υποθέσεις και ασυναίσθητα πάει από το ένα στο άλλο. Χρειάζεται έτσι, πολλές φορές, επίμονη αναζήτηση για να βρει τη συνέχεια και να αποκαταστήσει το πιθανότερο κείμενο.

Προσοχή χρειάζεται και σε άλλο σημείο. Πολλές φορές σώζονται στα τραγούδια αυτά λέξεις και φράσεις ακατανόητες και για αυτόν που τα λέει και για εκείνον που τα καταγράφει. Βυζαντινές λέξεις ή ξένες. Και η παρερμηνεία τους παραμορφώνει τα τραγούδια ή οδηγεί σε αυθαίρετα γλωσσικά συμπεράσματα.

Δύο παραδείγματα.

Στο τραγούδι του Μάραντου ο Ελευθέριος Κούσης γράφει::

’Κόμαν ’κ’ εξεγκοπάτεσεν, ’κόμαν ’κ’ εξεγκοκάτσεν

Ο Κούσης για να ερμηνεύσει αυτά τα ανύπαρκτα ρήματα σκαρφίστηκε ολόκληρη γλωσσολογία, δηλαδή αναφέρει ότι «εξεγκοπάτεσεν» είναι ποιητική σύνθεση (τη φτιάχνει ως γλωσσοπλάστης), που σημαίνει «έξω, στην ξένη γη πάτησε το πόδι του, αντί εξωπάτησε, δηλαδή μπερδεύτηκε το έξω προς το ποντιακά εξέγκα (αόριστος του ρήματος εβγάλω, αρχαία εκβάλλω, αόριστος εξήνεγκα) δηλαδή έφυγε από τον τόπο του. το ίδιο συμβαίνει και στη σύνθεση «εξεγκοκάτσεν», που σημαίνει κάθισε, αναπαύτηκε στα ξένα. Αυτά αναφέρει ο μεγάλος φιλόλογος Ελευθέριος Κούσης. Επομένως και οι μεγάλοι κάνουν σοβαρά λάθη, όπως, στη συνέχεια, αποδεικνύει ο Γεώργιος Σουμελίδης, τονίζοντας ότι: «Όλα εξεζητημένα, απίθανα γραμματικώς, αστήρικτα, και τούτο διότι κακώς ανεγνώσθη ο στίχος  αντι  ’κόμαν ’κ’ εζεγκοπάτεσεν ’κόμαν ’κ’ εσελλοκάτσεν. (ζεγκί λέξη τουρκή = αναβολεύς του εφιππίου = δεν  επάτησεν  ακόμα το πόδι εις τον αναβολέα, δεν εκάθησεν ακόμα εις την σέλλα του αλόγου=μόλις επάτησε…)».

Και στη συνέχεια ο Γεώργιος Σουμελίδης αναφέρει ένα σοβαρό λάθος του άλλου μεγάλου, του θεατρικού συγγραφέα Ιωάννη Βαλαβάνη. Τα λάθη και οι συγχύσεις, που επισημαίνονται από τον Γεώργιο Σομελίδη στις διάφορες παραλλαγές των ακριτικών τραγουδιών, είναι πολλά και μάλιστα τέτοια, που αλλάζουν το νόημα των τραγουδιών.

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος - Συγγραφέας

«Η αρπαγή της γυναικός του Ακρίτη»

Για το τραγούδι, που αναφέρεται στην αρπαγή της γυναίκας του Ακρίτα, ο Νικόλαος Πολίτης σχολίασε:

«Το έπος του Διγενή Ακρίτου, δια μακρών αφηγούμενον το επεισόδιον της αρπαγής υπό τούτου της θυγατρός του στρατηγού Δούκα Ευδοκίας, ουδαμώς μνημονεύει άλλην αρπαγήν ταύτης, γενομένης συζύγου του ήρωος, υπό εχθρών αυτού Απελατών ή Σαρακηνών. Αλλά φαίνεται ότι το επεισόδιον τούτο της αρπαγής της γυναικός του Ακρίτου ανήκει εις τα παλαιότατα στοιχεία της ακριτικής ποιήσεως, διότι είναι το θέμα δημοτικού άσματος, το οποίον εις παμπληθείς παραλλαγάς είναι διαδεδομένον ανά πάσας τας ελληνικάς χώρας. Είς τινας των παραλλαγών τούτων παρατηρείται συμφυρμός (σ.σ. ανάμειξη διάφορων στοιχείων) προς το άσμα περί της αρπαγής της Ευδοκίας υπό του Διγενή και της διώξεως τούτου υπό του πατρός της κόρης. 

Αι πλείσται δε τοσαύτας παρουσιάζουν μεταβολάς, απομακρυνόμεναι της αρχικής διατυπώσεως, ώστε αν εκάστη αυτών εξητάζετο καθ' εαυτήν άνευ παρεξετάσεως (σ.σ. κοντά στα άλλα, εξετάζω και κάτι άλλο, παράλληλη εξέταση) προς τας άλλας παραλλαγάς, δυσχερέστατη θα ήτο η αναγνώρισις της συνάφειας προς τα κριτκά άσματα.

Το θέμα της επανόδου του ήρωος ανδρός μετά μακράν απουσίαν και της παρακωλύσεως του νέου γάμου, ον εξεβιάζετο να συνάψη η σύζυγος του, δια της αρπαγής αυτής ή της αποπομπής ή του φόνου του μνηστήρος είναι κοινότατον εις άσματα, μύθους και παραδόσεις πολλών λαών της Ανατολής και της Δύσεως, επαναλαμβανομένου του ομηρικού μύθου περί Οδυσσέως και των μνηστήρων της Πηνελόπης κατά ποικιλωτάτους τρόπους. Προς το θέμα δε τούτο προσηρμόσθη και το επεισόδιον της αρπαγής της γυναικός του Ακρίτου υπό εχθρών αυτού και της λυτρώσεως ταύτης υπό του ήρωος, προσλαβόν πάμπολλα στοιχεία εκ των διαφόρων διασκευών του μύθου.

Των πολυαρίθμων παραλλαγών του άσματος διακρίνονται δύο κύριοι τύποι. Κατά τον ένα την γυναίκα του Ακρίτου απάγουν εχθροί αυτού, ούς, μαθών κατά θαυμάσιον τρόπον την αρπαγήν, διώκει και κατανικά ο ήρως, επιβαίνων ίππου κατά το φαινόμενον μεν ευτελούς, αληθώς δ' ωκυποδεστάτου. Οι απαγωγείς κατά τινας παραλλαγάς είναι Σαρακηνοί (ή Τούρκοι), κατ' άλλας ο αντίπαλος ήρως του Διγενή ή του πάππου του Ανδρόνικου Συρόπουλος. 

Κατά τον έτερον τύπον ο επί μακρόν αποδημών ήρως μανθάνει εκ διαφόρων θαυμασίων σημείων ότι άλλος πρόκειται να νυμφευθή την σύζυγόν του άκουσαν (σ.σ. χωρίς να το θέλει η ίδια, με τη βία) και καταφθάς τη βοηθεία θαυμασίου ίππου ματαιώνει τον γάμον. 

Αι διαφοραί του τύπου τούτου είναι πολλαί: Ο σύζυγος λείπει εις τον πόλεμον, η εις μακρινόν ταξίδιον, ή είναι φυλακισμένος, η είναι σκλάβος εις τα καράβια. Και ματαιώνει τον γάμον ή επιφαινόμενος προ της τελέσεως αυτού και αποπέμπων τον μνηστήρα, ή αρπάζων την σύζυγόν του, ή φονεύων τον μνηστήρα, ή αναγνωριζόμενος υπό της γυναικός εκ του δακτυλίου του, το οποίον ρίπτει εις το προσφερόμενον αυτώ ποτήριον οίνου.

Πολλαχού το άσμα τούτο είναι γαμήλιον. Εν Κύπρω τραγουδείται την πρωΐαν της δευτέρας ημέρας του γάμου έξωθεν του νυμφικού θαλάμου (επιθαλάμιον).

Νικόλαος  Πολίτης

Ως έτρωγα κι’ ως έπινα σε μαρμαρένια τάβλα

ο μαύρος μου χλιμίντρισε και το σπαθί μου ερράη,

κ' εμένα ο νους μου τό βαλε, παντρεύουν την καλή μου, 

με κάποιον άλλον τη βλογούν κ’ εκείνη δεν τον θέλει,

παντρευαρραβωνιάζουν την κ’ εμένα μ’ αστοχούνε.

Περνώ και πάω ’ς τους μαύρους μου, τους εβδομηνταπέντε.

─Μαύροι μου ακριβοτάγιστοι και μοσκαναθρεμμένοι,

ποιος ειν’ αψύς και γλήγορος, να τον καβαλλικέψω,

ν’ αστράψη ’ς την ανατολή και να βρεθή ’ς τη δύση;

Οι μαύροι μου όσοι τάκουσαν ούλοι βουβοί απομείναν,

κι' όσαις φοράδες τάκουσαν έρρηξαν τα πουλάρια,

κ’ ένας γρίβας παλιόγριβας, σαρανταπληγιασμένος,

κείνος απολογήθηκε, γυρίζει και μου λέει.

─Εγώ είμαι αψύς και γλήγορος να πάγω όθε κι’ αν είναι.

Οπού είναι γάμος και χαρά πάνε τα νια πουλάρια,

οπού είναι πόλεμος φρικτός παίρνουν εμέ το γέρο.

Εγώ είμαι γέρος κι’ άχαρος, ταξίδια δε μου πρέπουν,

μα για χατίρι της κυράς να μακροταξιδέψω,

οπού μ’ ακριβοτάγιζε ’ς το γύρο της ποδιάς της,

κι’ οπού μ’ ακριβοπότιζε ’ς τη χούφτα του χεριού της.

Μόν’ δέσε το κεφάλι σου με δυο με τρία μαντήλια,

και σφίξε τη μεσούλα σου με δυο με τρία ζουνάρια,

να μη σε φάη η βουή και ντραλιστής και πέσης.

Και μη σε πάρη κουρτεσιά και βάλης φτερνιστήρι,

και θυμηθώ τη νιότη μου και κάμω σαν πουλάρι,

και σπείρω τα μυαλούδια σου ’ς εννιά μοδιώ χωράφι.

Στρώνει γοργά το μαύρο του, γοργά καβαλλικεύει.

Δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλλια,

και μεταδευτερώνει του και πάει σαρανταπέντε.

'Σ τη στράτα νοπού πήγαινε το θιον επαρακάλει.

─Θέ μου να βρω τον κύρη μου ’ς ταμπέλι να κλαδεύη!

Σα χριστιανός που τόλεγε, σαν άγιος εξακούστη,

κι' απάντησε τον κύρη του, που κλάδευε ’ς ταμπέλι.

─Καλώς τα κάνεις, γέροντα, το τίνος είν’ τ’ αμπέλι;

─Της ερημιάς, της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου.

Σήμερα της καλίτσας του της δίνουν άλλον άντρα,

εψές επήραν τα προικιά και σήμερα τη νύφη.

─Παρακαλώ σε, γέροντα, αλήθεια να με δώσης,

τάχα θα φτάσω ’ς τη χαρά, θα φτάσω και ’ς το γάμο;

─Αν έχης μαύρο γλήγορο ’ς σπίτι τους προφτάνεις,

Κι’ αν είν’ οκνός ο μαύρος σου ’ς την εκκλησιά τους βρίσκεις.

Δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλια,

και μεταδευτερώνει του και πάει σαρανταπέντε.

'Σ τη στράτα νοπού πήγαινε το θιον επαρακάλει.

─Θε μου να βρω τη μάννα μου ’ς τον κήπο να ποτίζη!

Σα χριστιανός που τόλεγε, σαν άγιος εξακούστη,

κ'ευρήκε τη μαννούλα του που πότιζε τον κήπο.

─Ώρα καλή, γερόντισσα, το τίνος ειν’ ό κήπος;

─Της ερημιάς, της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου

που σήμερα η γυναίκα του θα πάρη νάλλον άντρα,

εψές επήραν τα προικιά και σήμερα τη νύφη.

─Πες μου να ζης, γερόντισσα, φτάνω κ’ εγώ ’ς το γάμο;

─Αν εχης μαύρο γλήγορο, ’ς το σπίτι τους προφτάνεις,

Κι’ αν ειν’ οκνός ο μαύρος σου, ’ς την εκκλησιά τους βρίσκεις.

Δίνει του μαύρου του βιτσιά ‘ς τη χώρα κατεβαίνει. 

Εκεί σιμά, εκεί κοντά ‘ς το σπίτι του να φτάση,

ο μαύρος του χλιμίντρισε κ’ η κόρη αναστενάζει.

─Τι έχεις, κόρη μ’, και θλίβεσαι και βαριαναστενάζεις,

τα ρούχα σου δεν είν’ καλά, ή τα φλωριά σου λίγα;

─Φωτιά να κάψ’ τα ρούχα σου και λάβρα τα φλωριά σου, 

τι ο μαύρος που χλιμίντρισε σαν του καλού μου μοιάζει.

-Αν ειν’ ο πρώτος άντρας σου να βγω να τον σκοτώσω.

─Δεν ειν’ ο πρώτος άντρας μου να βγής να τον σκοτώσεις, 

μόν’ είν’ ο πρώτος μου αδερφός, μου φέρνει τα προικιά μου. 

─Αν είν’ ο πρώτος σου αδερφός, έβγα να τον κέρασεις.

Χρυσό ποτήρι νάρπαξε να βγει να τον κεράσει.

─Δεξιά μου στέκα, λυγερή, ζερβά μου πέρνα, κόρη

Το μαύρο του χαμήλωσε κ’ η κόρη απάνω ευρέθη. 

Βγάλλει και το χρυσό σπαθί και ταργυρό μαχαίρι,

δίνει του μαύρου του βιτσιά κ’ επήρε χίλια μίλλια,

μηδέ το μαύρον είδανε, μήτε τον κορνιαχτό του.

Οπού είχε μαύρο γλήγορο νείδε τον κορνιαχτό του,

Κι’ οπού είχε μαύρο κ’ είν’ οκνός, μηδέ τον κορνιαχτό του