Σχολεία και μόρφωση στις κοινότητες της Καππαδοκίας Μέρος 2ο

Στα Φλογητά το 1913 λειτουργούσε σχολείο σε ένα μεγάλο μονώροφο σχολικό κτίριο, τέλειο στην αρχιτεκτονική του. Σε αυτό φοιτούσαν 200 μαθητές και 100 μαθήτριες, τα οποία εκπαίδευαν τέσσερις δάσκαλοι και δύο δασκάλες. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών δίδασκαν εκεί έξι δάσκαλοι.

Στη Μαλακοπή ιδρύθηκε το πρώτο Δημοτικό σχολείο το 1840, που το 1847 στεγάστηκε σε ένα ωραίο λιθόκτιστο σχολείο. Το 1890 οι Ρωμιοί της Μαλακοπής έχτισαν νέα διώροφη Ελληνική Σχολή από λευκή πέτρα. Στα τελευταία πριν από την ανταλλαγή χρόνια, στο χωριό λειτουργούσε αστική σχολή με 150 μαθητές, αρρεναγωγείο και παρθεναγωγείο με 60 μαθήτριες, καθώς και νηπιαγωγείο και μικρό εργαστήριο κοπτικής και ραπτικής δια τα κορίτσια.

Στα Σίλατα το πρώτο σχολείο των Ελλήνων του χωριού στεγάστηκε στο προαύλιο της εκκλησίας των αγίων Αποστόλων, το οποίο όμως κατέρρευσε το 1882 και τα μαθήματα γίνονταν πλέον στο νάρθηκα του ναού. Το 1889 χτίστηκε το νέο σχολείο των Σιλάτων και το 1890 το παρθεναγωγείο. Έτσι, στα 1905 λειτουργούσε ελληνικό πεντατάξιο αρρεναγωγείο και τετρατάξιο παρθεναγωγείο. Η συντήρηση των σχολείων και της εκκλησίας γινόταν από την εφοροδημογεροντία.

Στη Δήλα το 1905 λειτουργούσε ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο.

Στην Ανακού οι Ρωμιοί διατηρούσαν το 1895 δημοτική σχολή και ελληνικό σχολείο. Το 1905 στο ελληνικό πεντατάξιο αρρεναγωγείο της δίδασκαν δύο δάσκαλοι και στο τετρατάξιο παρθεναγωγείο της δίδασκε μία δασκάλα σε 60 μαθήτριες.

Στο Ακσαράι λειτουργούσε το 1905 ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο.

Το 1905 στο ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο του Τσελτέκ δίδασκε ένας δάσκαλος. Στα 1916 διατηρούσε γραμματοδιδασκαλείο.

Οι Έλληνες της Καρβάλης ήταν φιλοπρόοδοι και αγαπούσαν πολύ τα γράμματα. Το πρώτο σχολείο για τους άρρενες μαθητές των Ρωμιών του χωριού αυτού ήταν λαξευμένο μέσα σε βράχο και ιδρύθηκε το 1800. Το 1856 συνέστησαν ελληνικό σχολείο. Το 1860 λειτούργησε το εκπαιδευτήριο αυτό σε νέο πιο ευρύχωρο χώρο. Το 1914 λειτουργούσαν ένα εξατάξιο αρρεναγωγείο, ένα τετρατάξιο παρθεναγωγείο και ένα νηπιαγωγείο, όπου φοιτούσαν 600-700 μαθητές.

Το 1856 λειτουργούσε στο μικρό χωριό Κενάταλα σχολείο με ένα δάσκαλο και 20 μαθητές.

Το ίδιο και στο Σιβριχισάρ, όπου το 1895 οι Ρωμιοί διατηρούσαν δημοτικό σχολείο, ενώ το 1905 στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος.

Το 1899, στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του Χαλβάντερε δίδασκε ένας δάσκαλος. Το 1916 οι 50 οικογένειες του χωριού είχαν ένα δάσκαλο για τα παιδιά τους.

Στην πόλη της Νίγδης, το 1815 υπήρχε Ελληνικό σχολείο. Το 1901, κάθε ελληνική συνοικία της Νίγδης είχε δική της αστική σχολή, παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο. Το σύνολο των εκπαιδευόμενων μαθητών και μαθητριών ήταν 450. Το Δεκέμβριο του 1909 πυρπολήθηκαν τα εκπαιδευτήρια της πόλης αυτής από φανατικούς Νεότουρκους.

Στο Ανταβάλ το 1895 διατηρούσαν φτωχική δημοτική σχολή. Το 1905 στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος.

Το 1916, οι απόδημοι κάτοικοί της Σεμέντρας, με την ηθική και υλική συμβολή τους, οργάνωσαν Δημοτική Σχολή στην ιδιαίτερη πατρίδα τους.

Το 1905 στο ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο του Κίτσαγατς δίδασκε ένας δάσκαλος.

Το 1893 στο Ούλαγατς χτίστηκε δημοτικό σχολείο, όπου δίδασκε τα 150 περίπου παιδιά ένας δάσκαλος. Φτάνοντας στα 1905, στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του Ουλού Αγάτς δίδασκε επίσης ένας δάσκαλος.

Στο Μιστί το 1895 συντηρούσαν με δυσκολία δημοτική σχολή. Το 1905 υπήρχε ελληνικό τριτάξιο αρρεναγωγείο, όπου δίδασκε ένας δάσκαλος, ενώ το 1913 λειτουργούσε στην κοινότητα αυτή άριστη αστική σχολή που υπαγόταν στο αρρενοπαρθεναγωγείο. Όμως, αν και οι μαθητές ήταν 800, παρ’ όλα αυτά μόλις 25- 40 οικογένειες έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο να μορφωθούν.

Στην Αξό το 1905 υπήρχε ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος. Στα 1920-1921 δίδαξε στο υπέροχο διδακτήριο του χωριού αυτού ο μεγάλος Αξενός διδάσκαλος Γεώργιος Μαυροχαλυβίδης.

Ικόνιο

Το 1895 λειτουργούσε στα Λιμνά πλήρη δημοτική σχολή. Το 1905 δίδασκαν στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δύο δάσκαλοι.

Στον Τροχό το 1895 συντηρούσαν δημοτική σχολή. Στο ελληνικό διτάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δίδασκε το 1905 ένας δάσκαλος.

Στο φτωχό Τσαρικλί δεν ήταν εύκολη υπόθεση η παιδεία και η εκπαίδευση των παιδιών τους. Οι δυσκολίες της ζωής και η ανάγκη περισσότερων χεριών για τις κτηνοτροφικές και γεωργικές εργασίες ανάγκαζαν τις οικογένειες να μη στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο, το οποίο ουσιαστικά λειτουργούσε μόνο τρεις με τέσσερις μήνες, όπου τα παιδιά μάθαιναν στοιχειώδη γράμματα.

Στα Τύανα οι φιλόμουσοι Νεοτυανείς κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες για την εκπαίδευση και μόρφωση των παιδιών τους. Το 1856 ανήγειραν κτίριο πλήρους αστικής σχολής. Αργότερα λειτούργησε παρθεναγωγείο και το 1865 έχτισαν τριτάξιο νηπιαγωγείο. Στο παρθεναγωγείο τα νεαρά κορίτσια μάθαιναν, εκτός από τα γράμματα, ταπητουργία και υφαντική. Το 1905 στο ελληνικό εξατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δίδασκαν τέσσερις δάσκαλοι. Υπήρχε επίσης και ένα τριτάξιο παρθεναγωγείο στο οποίο δίδασκαν δύο δασκάλες σε 80 μαθήτριες.

Στο Γούρδουνος το 1846 έχτισαν σχολείο. Μέχρι τότε τα παιδιά τους μάθαιναν τα στοιχειώδη γράμματα σε σπίτια ιδιωτών. Το 1899 σημειώνει ότι οι Έλληνες διατηρούσαν δημοτική σχολή και παρθεναγωγείο. Το 1905 λειτουργούσε ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο και ένα τετρατάξιο παρθεναγωγείο.

Στο Αραβανί το 1895 διατηρούσαν ημιτελή αστική σχολή και παρθεναγωγείο.

Το 1905 λειτουργούσε ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο και ένα τριτάξιο.

Ήδη από το 1820 λειτουργούσε στο Φερτέκι «ελληνικό σχολείο», στο οποίο το 1889 προστέθηκε και μια τάξη γυμνασίου. Λειτουργούσαν επίσης αστική σχολή και παρθεναγωγείο. Στους μαθητές διδάσκονταν ελληνικά, τουρκικά, γαλλικά, αριθμητική, γεωγραφία, ωδική, εργόχειρα και ταπητουργία στις μαθήτριες.

Στην Τελμησό το 1895 λειτουργούσε αστική σχολή και παρθεναγωγείο. Το 1905 λειτουργούσαν ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο και ένα τριτάξιο.

Στο Ιλοσούν η αδελφότητα των Ιλοσουνών της Πόλης βοηθούσε να πληρώνεται ο δάσκαλος του χωριού και να λειτουργεί το μικρό τετρατάξιο αλληλοδιδακτικό σχολείο του χωριού τους. Το 1905 στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος. Το 1915 όμως αναγκάστηκαν, να παύσουν τη δασκάλα που είχαν στο σχολείο, λόγω της γενικής καταστάσεως.

Στα Μάνταλα, το 1895 είχαν πλήρη δημοτική σχολή με δύο τάξεις Ελληνικού σχολείου. Το 1905 στο ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγειο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος.

Στα Σάζαλα η εκπαίδευση μέχρι το 1870 γινόταν από τους ιερείς του χωριού, οι οποίοι προσπαθούσαν με τις όποιες γνώσεις τους να μεταδώσουν στα ελληνόπουλα τη στοιχειώδη παιδεία. Όμως, μετά το 1882, όταν χτίστηκε νέο μεγαλοπρεπές διώροφο δημοτικό σχολείο, οι ιερείς περιορίστηκαν στα θρησκευτικά τους καθήκοντα γιατί προσλήφθηκαν δάσκαλοι. Το 1905 στο ελληνικό τριτάξιο αρρεναγωγειο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος.

Στον Πόρος, οι φιλόκαλοι και φιλόμουσοι Ρωμιοί κάτοικοί του, το 1871 λειτουργούσαν για τα παιδιά τους ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο, ένα Ελληνικό σχολείο και ένα Παρθεναγωγείο. Το 1905 στο ελληνικό πεντατάξιο αρρεναγωγειο του χωριού δίδασκαν τρεις δάσκαλοι. Υπήρχε επίσης και ένα τετρατάξιο παρθεναγωγείο στο οποίο δίδασκε μία δασκάλα σε 80 μαθήτριες. Πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι Έλληνες είχαν δημοτικό σχολείο, παρθεναγωγείο και νηπιαγωγείο στα οποία φοιτούσαν περίπου 220 μαθητές. Χρήματα και δωρεές για τη λειτουργία του σχολείου τους διέθεταν οι μετανάστες του Πόρου που βρίσκονταν στην Κωνσταντινούπολη ή στο Έρεγλι.

Η εκπαίδευση στο χωριό Σουλούτζοβα δεν ήταν σε καλή κατάσταση. Στα τέλη του 19ου αιώνα υπολειτουργούσε ενα μικρό σχολείο.

Στο Έρεγλι λειτουργούσε το 1905 ελληνικό τετρατάξιο αρρεναγωγειο και ενα τριτάξιο παρθεναγωγείο.

Στο Μεταλλείο του Ταύρου ή Μπουγά Μαντέν η εκπαίδευση ήταν προαιρετική και χρονολογείται ότι άρχισε γύρω στα 1835. Το 1904 ιδρύθηκε και λειτούργησε για δώδεκα χρόνια παρθεναγωγείο, αλλά στη συνέχεια συγχωνεύτηκε με τα άλλα μεικτά σχολεία.

Στα τελευταία χρόνια πριν την ανταλλαγή υπήρχε στο χωριό επτατάξια αστική σχολή και σχολαρχείο με τέσσερις τάξεις. Οι απόφοιτοι του σχολαρχείου συνέχιζαν τις σπουδές τους στην ιερατική σχολή της Καισάρειας και γίνονταν δάσκαλοι.

Το σχολείο της Βαρασού ήταν απέναντι από την εκκλησία του αγίου Βαρασίου.

Σίλη Ικονίου 

Στο Ικόνιο το 1871 τα παιδιά των Ελλήνων αυτών μάθαιναν γράμματα σε ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο και ένα Παρθεναγωγείο. Το 1905, λειτουργούσε εξατάξιο αρρεναγωγειο και τετρατάξιο παρθεναγωγείο.

Στη Σίλη το 1895 τα παιδιά μάθαιναν γράμματα σε ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο, σε ένα Ελληνικό σχολείο και σε ένα Παρθεναγωγείο. Στο ελληνικό εξατάξιο αρρεναγωγείο του χωριού το 1905 δίδασκαν έξι δάσκαλοι.

Παρατηρούμε λοιπόν πως από τα μέσα του 19ου αιώνα έως το 1914, οι ελληνικές κοινότητες της Καππαδοκίας, σε αγαστή συνεργασία με τους απόδημους τους στα μεγάλα αστικά κέντρα, ανέλαβαν τη δημιουργία, συντήρηση και λειτουργία των σχολείων τους. Ήταν τα χρόνια της μεγάλης πνευματικής αναγέννησης, τα χρόνια του νεοελληνικού διαφωτισμού της Δικής μας Ανατολής μέσα από την ελληνική παιδεία.

Όμως, έκτοτε οι καταστάσεις άλλαξαν πολύ προς το χειρότερο. Το 1916 ο πρόξενος της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη σημείωνε για τη μόρφωση των Ρωμιών της Καππαδοκίας: «Επ’ εσχάτων εν τούτοις αναφανέντες νέοι ευτυχήσαντες να μορφωθώσι ελληνοπρεπώς εις άλλας ομογενείς πόλεις ανέλαβον μεν την αναμόρφωσή του τόπου, αλλά δυστυχώς προσέκρουαν εις τα τελευταία δυσμενέστατα καθ’ ημών γεγονότα και την παντελή σχεδόν εξάντλησιν των υλικών μέσων εν τω τόπω και τον εξεγερθέντα εξοντωτικόν των κρατούντων καθ’ ημών πόλεμον».

Τα επόμενα χρόνια έμελλε να είναι ακόμα χειρότερα. Η μοίρα και οι άνθρωποι επιφύλαξαν τραγικότερα γεγονότα για τον ελληνισμό της Μικρασίας.

Σήμερα, στους ερημότοπους και τα ηφαιστειογενή βράχια της Καππαδοκίας, έμειναν τα μνημεία των προγόνων μας ως αψευδείς μάρτυρες του παλιού μεγαλείου της ιστορίας των Ρωμιών κατοίκων της.

Καθήκον και υποχρέωσή μας είναι να τιμούμε την ιστορία, τους θρύλους και τις παραδόσεις των προγόνων μας και να υμνούμε τη μνήμη τους. Μόνο με την εκπαίδευση που θα αποκτήσουμε από την προγονική μας κληρονομιά θα θεμελιώσουμε και θα οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον. 

Μόνο έτσι θα γίνουμε, όπως έλεγε και ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς οργοτόμοι, φυτευτές και διαφεντευτές της πατρίδας και του μέλλοντος μας.

Συμεών Κοιμίσογλου

Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας