Για την εκπαίδευση των Ρωμιών της Καππαδοκίας αξίζει να περιδιαβούμε τις κοινότητες των χρόνων εκείνων, πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών.
Στην πρωτεύουσα της Καππαδοκίας, την Καισάρεια, το 1792, ο ιερομόναχος Γερμανός άνοιξε σχολείο, οι απόφοιτοι του οποίου διορίζονταν δάσκαλοι στα γύρω χωριά. Το 1871 τα Καισαρόπουλα μάθαιναν γράμματα σε ένα Αλληλοδιδακτικό σχολείο, σε ένα Ελληνικό σχολείο και σε ένα Παρθεναγωγείο. Στα χρόνια πριν από την ανταλλαγή λειτουργούσε επτατάξια αστική σχολή με τέσσερις δασκάλους και περίπου 90 μαθητές, παρθεναγωγείο με δύο δασκάλες και 100 μαθήτριες, νηπιαγωγείο με 45 μαθητές και δημοτικό με ένα δάσκαλο και 30 μαθητές.
Για τους Ρωμιούς του Ταλάς, το 1871, τα παιδιά των Ελλήνων μάθαιναν γράμματα σε δύο αλληλοδιδακτικά σχολεία, (270 μαθητές) και σε δύο ελληνικά σχολεία (60 μαθητές). Υπήρχε δε και μία βιβλιοθήκη. Το 1905 έγιναν αλλαγές. Το πρωτοβάθμιο σχολείο, που υπήρχε το 1892 στη συνοικία Αρχαγγέλου, μετατράπηκε σε ημιγυμνάσιο και προστέθηκε σε αυτό ένα νηπιαγωγείο. Στη συνοικία Αγίου Γεωργίου ιδρύθηκε σχολείο θηλέων στοιχειώδους εκπαίδευσης, ενώ στη συνοικία Κιτσί-Κιοϊ ιδρύθηκαν δύο σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης, ένα αρρένων κι ένα θηλέων.
Στο Ανδρονίκιο, το 1836, υπήρχε σχολείο, όπου ακολουθούσαν την αλληλοδιδακτική μέθοδο. Το 1871 αναφέρεται ότι τα παιδιά των Ελλήνων αυτών μάθαιναν γράμματα σε ένα αλληλοδιδακτικό σχολείο (150 μαθητές), σε ένα ελληνικό (50 μαθητές) και σε ένα παρθεναγωγείο (45 μαθήτριες). Υπήρχε στο χωριό και μία βιβλιοθήκη. Με έξοδα του συλλόγου «Ανατολή» και της καππαδοκικής αδελφότητας, λειτουργούσαν, το 1892, στη συνοικία Τσαγαλαλί, ένα οκτατάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο αρρένων, με 109 μαθητές και ένα εννεατάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο θηλέων, με 108 μαθήτριες. Υπήρχε και μεγάλη βιβλιοθήκη με 500 τόμους και πολλά χειρόγραφα.
Στο Ζιντζίντερε συστήθηκε, στις 7 Μαρτίου 1889, η Ένωσις Φλαβιανών, με φιλεκπαιδευτικό σκοπό.
Το 1882, ιδρύθηκε στο μοναστήρι του χωριού αυτού, τη μονή των Φλαβιανών, ιερατική σχολή με την ονομασία Ροδοκανάκειος Ιερατική Σχολή, για την ενίσχυση του λαϊκού θρησκευτικού αισθήματος. Ιδρύθηκε, επίσης, σχολαρχείο-γυμνάσιο αρρένων, σχολαρχείο- γυμνάσιο θηλέων, ορφανοτροφείο, με σχολικές τάξεις για επαγγελματική κατάρτιση των αρρένων και ορφανοτροφείο, με σχολικές τάξεις για επαγγελματική κατάρτιση των θηλέων. Το 1905, τα δύο σχολεία στοιχειώδους εκπαίδευσης μετατράπηκαν σε σχολαρχεία αρρένων και θηλέων.
Η μονή των Φλαβιανών ήταν για τους Έλληνες της περιοχής η «κολυμβήθρα» της πνευματικής και εκκλησιαστικής τους αναγέννησης. Σπουδαίοι δάσκαλοι του Γένους δίδαξαν στα σχολεία της.
Στην κοινότητα των Στεφάνων, το 1871, τα παιδιά των Ρωμιών μάθαιναν γράμματα σε ένα ελληνικό σχολείο και ένα παιδαγωγείο. Τα χρόνια πριν την ανταλλαγή, στο μικρό δημοτικό σχολείο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος σε 38 μαθητές.
Το σχολείο στο Ταυλουσούν ιδρύθηκε το 1809 από τον ιερομόναχο Δωρόθεο, γέννημα θρέμμα του χωριού αυτού. Το 1892 λειτουργούσαν στη συνοικία του Αγίου Βασιλείου: α) τριτάξια δευτεροβάθμια σχολή αρρένων, με 20 μαθητές, β) διτάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο αρρένων, με 19 μαθητές, και τριτάξιο νηπιαγωγείο, με 25 μαθητές.
Στην Κελμίρα, το χωριό του Ηλία Καζάν, που ήταν και αυτό σημαντικό κέντρο παιδείας, μετά την Καισάρεια και το Ζιντζίντερε, το πρώτο σχολείο ιδρύθηκε το 1800, με τρεις αίθουσες. Το 1892, λειτουργούσε στη συνοικία της Παναγίας, τριτάξιο δευτεροβάθμιο σχολείο αρρένων, με 37 μαθητές, και στη συνοικία των Αγίων Θεοδώρων τετρατάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο αρρένων με 80 μαθητές, ένα διτάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο θηλέων, με 40 μαθήτριες και τριτάξιο νηπιαγωγείο, με 85 νήπια.
Η παιδεία στα σχολεία αυτά προσφερόταν δωρεάν, και τα παιδιά δεν πλήρωναν παρά μόνον πέντε γρόσια το έτος, για τη θέρμανση. Τα υπόλοιπα έξοδα καλύπτονταν από τα ενοίκια των ακινήτων της κοινότητας, τα οποία είχαν αγοράσει για τη συντήρηση των σχολείων του χωριού τους τα ξενιτεμένα φιλόμουσα τέκνα της Κελμίρας. Το 1905 λειτουργούσαν νηπιαγωγείο, σχολαρχείο και σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης. Στη βιβλιοθήκη του χωριού υπήρχαν 200 τόμοι σπάνιων βιβλίων, ανάμεσά τους και τα «Άπαντα των Πατέρων» κ.α
Στο χωριό Ταξιάρχης λειτουργούσε σχολείο πριν από το 1856, Το 1905 το σχολείο αυτό λειτουργούσε ως σχολαρχείο, ενώ υπήρχε επίσης σχολείο στοιχειώδους εκπαιδεύσεως θηλέων. Την ίδια χρονιά λειτουργούσε στη Μονή των Ταξιαρχών ημιγυμνάσιο.
Τα τελευταία χρόνια πριν από την ανταλλαγή, στο σχολείο του Τσουχούρ Καισαρείας, μάθαιναν γράμματα περίπου 70 Ρωμιούπουλα.
Στο διπλανό Τασλίκ δίδασκε ένας δάσκαλος μόνο το χειμώνα, γιατί τον υπόλοιπο χρόνο οι μαθητές άφηναν τα βιβλία και βοηθούσαν τους μεγάλους στις γεωργικές τους εργασίες.
Στο Κέσι το 1892 λειτουργούσε τετρατάξιο πρωτοβάθμιο Σχολείο με 20 μαθητές, ενώ το 1905 λειτουργούσε και πρωτοβάθμιο Σχολείο θηλέων.
Στο Βέξε το 1892 λειτουργούσε στη συνοικία Ορτά Μαχαλέ τετρατάξιο πρωτοβάθμιο σχολείο με 31 μαθητές. Το 1899 είχαν καλά οργανωμένη δημοτική σχολή, ενώ το 1905 λειτουργούσε και πρωτοβάθμιο σχολείο θηλέων.
Στο Αγυρνάς, το 1892 λειτουργούσε τετρατάξιο πρωτοβάθμιο γραμματοδιδασκαλείο με 75 μαθητές. Τα τελευταία χρόνια πριν την ανταλλαγή, ένας δάσκαλος δίδασκε στα ελληνόπουλα του χωριού.
Το 1892 στην κοινότητα Σκοπή λειτουργούσε τετρατάξιο πρωτοβάθμιο Σχολείο με 45 μαθητές, ενώ το 1905 λειτουργούσε και πρωτοβάθμιο σχολείο θηλέων. Τα τελευταία χρόνια πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, ένας δάσκαλος δίδασκε στους λίγους μαθητές του.
To 1907 στο Κέρκεμε συστήθηκε η «Φιλόπτωχος Εκπαιδευτική Αδελφότης Η Φιλαδελφία», με σκοπό τη συντήρηση μέσα στη μονή του χωριού ελληνικής αστικής σχολής, όπου θα φοιτούσαν ως υπότροφοι οι πτωχοί και ορφανοί μαθητές των γύρω χωριών.
Ο: κάτοικοι του χωριού Σαρμουσακλί το 1887 αποφάσισαν να συστήσουν αδελφότητα, για την ίδρυση και συντήρηση δημοτικού σχολείου.
Το 1905 στο Καρατζάορεν ιδρύθηκε και λειτούργησε αρρεναγωγείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος.
Στο Έρχιλετ το 1856 συστήθηκε Αλληλοδιδακτικό σχολείο. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών, στο σχολείο του χωριού δίδασκε ένας δάσκαλος.
Στο μικρό χωριό Μόλου δεν είχαν σχολείο.
'Ομως, στο Ιντζέσου το 1830 υπήρχε αστική σχολή. Το 1899 οι Ρωμιοί του χωριού είχαν δύο δημοτικά σχολεία, μία Ελληνική Σχολή και εν Παρθεναγωγείο.
Το 1871 στην Υοσγάτη μάθαιναν γράμματα σε ένα Αλληλοδιδακτικό και ένα Ελληνικό σχολείο. Το 1899 είχαν καλά οργανωμένα δημοτικό σχολείο, ελληνικό σχολείο (Κάτι ανάμεσα στο σημερινό γυμνάσιο με Λύκειο) και παρθεναγωγείο. Τα τελευταία πριν από την ανταλλαγή χρόνια λειτουργούσε στην Υοσγάτη ελληνική και αστική σχολή με τρεις δασκάλους και περίπου 165 μαθητές, καθώς επίσης και παρθεναγωγείο με 150 μαθήτριες.
Στο Τζορούμ οι Έλληνες είχαν δικό τους ευκτήριο οίκο και ένα μικρό σχολείο όπου δίδασκε ένας δάσκαλος.
Στην κωμόπολη του Προκοπίου, το 1834 χτίστηκε και λειτούργησε μικρό σχολείο, στο οποίο μάθαιναν γράμματα περίπου 25 μαθητές. Το 1899 είχαν δημοτική και Ελληνική σχολή και τετρατάξιο παρθεναγωγείο. Το 1904 λειτουργούσε επτατάξια αστική, σχολή με 230 μαθητές, εξατάξιο παρθεναγωγείο με 120 μαθήτριες και νηπιαγωγείο με 250 νήπια, στα οποία δίδασκαν δώδεκα δάσκαλοι και δασκάλες.
Στη Σινασό το 1896 υπήρχε αστική σχολή με μία γυμνασιακή τάξη και παρθεναγωγείο. Η εκπαίδευση ήταν όχι μόνο δωρεάν αλλά και υποχρεωτική. Κανένας Ρωμιός δεν μπορούσε να πάρει το παιδί του από το σχολείο, πριν τελειώσει τις σπουδές του, εκτός αν υπήρχε δικαιολογημένη αιτία ή διανοητικό πρόβλημα στον μαθητή. Στους άπορους μαθητές δίνονταν και τα βιβλία δωρεάν, ενώ πολλές φορές δίνονταν και τα έξοδα για τη διατροφή τους από το ταμείο των φτωχών. Οι Σινασίτες ήταν φιλοπρόοδοι και φιλόμουσοι. Ο μητροπολίτης Καισαρείας Κλεόβουλος Ευστάθιος, ακούγοντας την πολύ καθαρή ελληνική ομιλία τους και βλέποντας τον πολιτισμό τους, έλεγε πως η Σινασός είναι ως: «Όασις εν τη ερήμω, νήσος εν τω πελάγεί, αστήρ εν τω σκότει και Αθήνα; εν τη Μικρά Ασία».
Το 1856 υπήρχε σχολείο στη Τζαλέλα, όπου διδάσκονταν λίγοι μαθητές. Το 1899 λειτουργούσε δημοτική σχολή και παρθεναγωγείο.
Οι Έλληνες της Νεάπολης αγαπούσαν ιδιαίτερα τα γράμματα. Το 1804 λειτούργησαν ελληνική σχολή (γυμνάσιο) και το 1845 δύο παρθεναγωγεία. Το 1895 διατηρούσαν αστική σχολή και Παρθεναγωγείο με αρκετούς διδασκάλους και περισσότερους από χίλιους 1.000 μαθητές. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών λειτουργούσαν στη Νεάπολη νηπιαγωγείο, παρθεναγωγείο, αρρεναγωγείο και σχολαρχείο για μαθητές 12-16 ετών. Επίσης οργανώθηκε από τον Φίλιππο Αριστόπουλο, μια από τις καλύτερες βιβλιοθήκες της Μικρασίας.
Για τα Ελληνόπουλα της Αραβισού λειτουργούσαν δύο αρρεναγωγεία και ένα παρθεναγωγείο.
Συμεών Κοιμίσογλου
Εκπαιδευτικός - Συγγραφέας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου