Τη γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού ακολούθησε μια ακόμη απάνθρωπη πράξη, που στα σαλόνια της κοσμοπολίτικης Λοζάνης ονομάστηκε «ανταλλαγή πληθυσμών» Ελλάδας-Τουρκίας. Στο πλαίσιό της, 319 καταταλαιπωρημένες οικογένειες από τον Πόντο εγκαθίστανται από το 1923 ως το 1924 σε ένα εγκαταλειμμένο από τους Τούρκους χωριό, στις βορειοδυτικές πλαγιές του Βερμίου, την Κρίμσια ή Κρέμιτσα.
Οι περισσότερες από αυτές προέρχονταν από την περιοχή της Γαράσαρης, το Επέ, και από τα χωριά Κιαμίν-μπελί (Σαργερί), Κιζίκ ή Γουζούχ, Γάρτιπλι, Τερμέντα, Τερέταμ και Κιοβτεπέ. Μαζί τους και πέντε έξι οικογένειες από τη Ματσούκα (Μάτσκαληδες ή χαψάδες όπως τους αποκαλούσαν) και κάνα δυο από το Τσαγράκ της Κερασούντας.
Σέρτικη η ράτσα τους, ρίζωσε επίμονα στον κακοτράχαλο τόπο και βλάστησε. Ανασήκωσαν τα μανίκια, έχτισαν σπίτια, ανάστησαν φαμίλιες, καλλιέργησαν τον τόπο, άλλαξαν τη γεωμορφολογία του και μέχρι το 1940 κατάφεραν να βάλλουν μια τάξη στη ζωή τους. Η Κρέμιτσα σιγά σιγά άλλαξε μορφή μα και όνομα. Έγινε τώρα πια Μεσόβουνο.
Κι ενώ ακόμη κάποιοι δεν πρόλαβαν να βγάλουν τα μαύρα από το πένθος για τους νεκρούς που άφησαν στον Πόντο, ο πόλεμος τους φέρνει κι άλλες συμφορές. Οι ηρωϊκοί Μεσοβουνιώτες αντιστέκονται στον κατακτητή. Οι ηθικοί αυτουργοί της γενοκτονίας στον Πόντο, οι Γερμανοί, τη φορά αυτή γίνονται θύτες. Με τη βοήθεια επίορκων Ελλήνων δυο φορές ολοκαυτώνουν το χωριό, μακελεύοντας την πρώτη φορά στις 23 Οκτωβρίου του 1941 157 άντρες, ενώ στις 23 Απριλίου του 1944 βάφουν τις πλαγιές του Βερμίου με το αίμα 112 αθώων γυναικόπαιδων. Στις 6 Ιουνίου του 1947 το τρίτο ολοκαύτωμα έγινε από χέρια «αδελφικά». Το χωριό μετά από τρία ολοκαυτώματα καταστράφηκε ολοσχερώς. Δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα.
Όσοι από τους κατοίκους επέζησαν σκορπίστηκαν στα Κομνηνά, στο Φιλώτα, στον Άγιο Δημήτριο και στο Καπνοχώρι Κοζάνης, στη Νάουσα. Στο τέλος του Εμφυλίου επέστρεψαν οι κάτοικοι στο χωριό μα σαν μετρήθηκαν βρέθηκαν οι μισοί. Εκτός από τους σκοτωμένους, τα πεντάρφανα που είχαν δοθεί για υιοθεσία και αυτούς που δεν θέλησαν για ψυχολογικούς λόγους να επιστρέψουν, έλειπαν και οι «άλλοι», οι «ηττημένοι», αυτοί που πήραν το δρόμο της εξορίας στην Ανατολική Ευρώπη.
Αυτοί που επέστρεψαν ανασκουμπώθηκαν και δούλεψαν απαράμιλλα. Τα παιδιά που σώθηκαν έπρεπε να ζήσουν.
Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης, κατά κύριο λόγο, ήταν αυτό που τους έκανε να αντέξουν τον πρώτο καιρό. Αδάμαστη κι ακατάβλητη η ψυχή τους δεν το βάζει κάτω. Έκαναν τότε την απόγνωσή τους ελπίδα κι απαντοχή, τον πόνο και το δάκρυ τους παρηγοριά και προσμονή, την πίκρα τους δύναμη και κουράγιο, το μοιρολόγι τους τραγούδι. Τραγούδησαν, γιατί ο ιδρώτας τους που πότισε τη αιματοβαμμένη τους γη, την έκανε να βλαστήσει και να καρπίσει. Κι έδωσε πλούσιους καρπούς. Το σπουδαιότερο όμως είναι που βλάστησαν και θαλερά κλαδιά στο δέντρο της ζωής. Γεννήθηκαν παιδιά και ξαναγέμισε το σχολείο και οι δρόμοι του χωριού με χαρούμενες παιδικές φωνές και οι ψυχές των χαροκαμένων με ελπίδα για ζωή.
Πεισματάρηδες, εργατικοί και φιλοπρόοδοι οι απόγονοι των ξεριζωμένων Επελήδων και αυτών που ολοκαυτώθηκαν τρεις φορές, μεταμόρφωσαν τα αποκαΐδια σε ένα πανέμορφο χωριό με κατακαίνουργια σπίτια, χτισμένα με περίσσιο γούστο και αισθητική αρτιότητα. Οι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ αρκετοί είναι και οι εργαζόμενοι στη Δ.Ε.Η. Η ολοκλήρωση της κατασκευής του φράγματος στο Βέρμιο αναμένεται να δώσει νέα πνοή στη μηλοκαλλιέργεια και την κερασοκαλλιέργεια, αφού θα παρέχεται η δυνατότητα άρδευσης 3.000 και πλέον στρεμμάτων.
Κρέμιτσας τραγωδίας
Οι ξεριζωμένοι Πόντιοι, εκτός των άλλων, μετέφεραν στο Μεσόβουνο και «όλο τον πλούτο των αναμνήσεων εις δράμα, εις τραγωδίαν και εις μεμουσωμένην λύραν». Έφεραν τα μουσικά όργανα-λύρα, ζουρνά, τραγούδι- και τη μουσική τους. Με αυτά τραγουδούσαν τις πίκρες, τα βάσανα και τους καημούς τους, με αυτά διασκέδαζαν τον πρώτο καιρό. Κυρίως στους γάμους, στους αρραβώνες, στα βαφτίσια και στις μεγάλες γιορτές. Εκδηλωτικοί και εξωστρεφείς από τη φύση τους, διέθεταν εξαιρετικούς μουσικούς και χορευτές. Αξιομνημόνευτοι μουσικοί της πρώτης γενιάς ήταν ο Γιάννες τη Μαυρενά (λύρα, ζουρνά, τραγούδι), ο Πέτρον τη Μαυρενά (νταούλι), ο Στέφανος Τριανταφυλλίδης (λύρα-γαβάλ), ο Κοσμάς Πολυχρονίδης (ζουρνά) και ο Παναγιώτης Ακριτίδης (τραγούδι).
Στο Μεσόβουνο διασώθηκε ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χορεύεται ο χορός «Ταμσάρα», ξεχωριστός τόσο από αυτόν της Νικόπολης όσο και της Τραπεζούντας. Η «Ταμσάρα» εδώ έχει μεγαλύτερο αριθμό βημάτων, καθώς επίσης και κραυγαλέες εκφράσεις από τους χορευτές. Ιδιαίτερο δρώμενο του μεσοβουνιώτικου ποντιακού γάμου αποτελεί και ο χορός «τη μαντηλί».
Αξιοσημείωτο είναι το ότι οι Μεσοβουνιώτες προπολεμικά χόρευαν και δύο χορούς- «Χόρτονος κοκκύμελα» και «τη Καβαζίτα»- που σήμερα δεν χορεύουν πια. Ο δεύτερος χορός μάλιστα αποτελούσε σκωπτικό μουσικοχορευτικό δρώμενο, αφού χορευόταν πάνω στο γνωστό σκωπτικό άσμα «Τη Καβαζίτα τ’ άλογον», ενώ οι χορευτές φορούσαν τα σακάκια τους «τερσιά».
Η συμβίωσή τους όμως κατά τη διαρκεια του Εμφυλίου με Ποντίους από διαφορετικές με αυτούς περιοχές εμπλούτισε τα τραγούδια και τη μουσική τους προσδίδοντάς τα παμποντιακό χαρακτήρα και ιδιαίτερο ηχόχρωμα. Ως αποτέλεσμα της συνύπαρξής των αυτής με Ποντίους από τη Ματσούκα (Κομνηνά, Αγ. Δημήτριος, Καπνοχώρι) θεωρείται και η προσθήκη στην παράδοσή τους του έθιμου των Μωμόγερων. Ανεπανάληπτες παραστάσεις στο δρώμενο αυτό δίνονται τις δεκαετίες 50-70 από τον πολιτιστικό όμιλο του Μεσόβουνου σε πολλά χωριά και πόλεις της Μακεδονίας με επικεφαλής του θιάσου τον Αντών τη Κυρισια. Την ίδια εποχή περιοδεύει και η θεατρική ομάδα του χωριού, δίνοντας εξαιρετικές παραστάσεις με ποντιακό και νεοελληνικό ρεπερτόριο. Ο σκοπός ιερός: η αποπεράτωση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου.
Στους μουσικούς της δεύτερης γενιάς ανήκουν οι λυράρηδες Δημήτρης Ακριτίδης, Ηλίας, Γιωρίκας και Νίκος Παραστατίδης, Λάζαρος Βασιλειάδης, Στάθης Λαζαρίδης, Σάββας Σαββίδης, Ευστάθιος Πολυχρονίδης (Τάτον) και Σάββας Μαυρενάς. Καθώς και οι κλαρινοπαίχτες Λάζαρος Παπαδόπουλος και Κοσμάς Ακριτίδης. Όπως και οι ναουλτσήδες, επίσης, Νικόλαος Ασφαλτίδης, Βασίλης Μαυρενάς, Δημήτρης Συμεωνίδης και Γιάννης Χατζηιωαννίδης. Αυτός όμως που άφησε έντονα το στίγμα του στη μουσική παράδοση του Μεσοβούνου είναι ο Χάτον (Λάζαρος Παπαδόπουλος). Είναι αυτός που ενέταξε αρμονικά το κλαρίνο στους παραδοσιακούς ποντιακούς σκοπούς μετά το 1950. Ενώ την ίδια εποχή εισάγεται και το ακορντεόν στην ποντιακή μουσική του Μεσόβουνου με οργανοπαίχτες τους Αλέξανδρο Γαϊτανίδη, Ηλία και Κλήμη Παραστατίδη.
Άξιοι συνεχιστές της μουσικής παράδοσης του Μεσόβουνου δυο νέοι μουσικοί, ο Χρήστος Ακριτίδης και ο Χρήστος Ασφαλτίδης καταγράφουν στον ανά χείρας ψηφιακό δίσκο αποσπάσματα από το μουσικό μέρος του ποντιακού γάμου όπως αυτός γίνεται τα τελευταία πενήντα χρόνια στο Μεσόβουνο. Εκτός από τους ιδιαίτερους σκοπούς της Κρέμιτσας-Ταμσάρα, τη μαντηλί, δώρισμαν, φορίστ’ ατεν σκεπάστε ατεν-στο δίσκο συμπεριλαμβάνονται και παμποντιακοί σκοποί, σε κάποιους από τους οποίους στίχους έγραψε ο Χρήστος Ακριτίδης.
Το τελικό αποτέλεσμα δεν δικαιώνει μόνο τους κόπους που καταβλήθηκαν από όλους τους συντελεστές για τη δημιουργία του δίσκου αυτού, αλλά θέλγει και τον ακροατή, ιδίως αυτόν που έχει παρόμοια ακούσματα. Τον συνεπαίρνει και τον προσκαλεί να συμμετάσχει χορευτικά σε μια μεθεκτική και μυσταγωγική τελετουργία ποντιακού γάμου.
Στάθης Ταξίδης
Εκπαιδευτικός
 |
| Μεσόβουνο |
Σέρτικη η ράτσα τους, ρίζωσε επίμονα στον κακοτράχαλο τόπο και βλάστησε. Ανασήκωσαν τα μανίκια, έχτισαν σπίτια, ανάστησαν φαμίλιες, καλλιέργησαν τον τόπο, άλλαξαν τη γεωμορφολογία του και μέχρι το 1940 κατάφεραν να βάλλουν μια τάξη στη ζωή τους. Η Κρέμιτσα σιγά σιγά άλλαξε μορφή μα και όνομα. Έγινε τώρα πια Μεσόβουνο.
Κι ενώ ακόμη κάποιοι δεν πρόλαβαν να βγάλουν τα μαύρα από το πένθος για τους νεκρούς που άφησαν στον Πόντο, ο πόλεμος τους φέρνει κι άλλες συμφορές. Οι ηρωϊκοί Μεσοβουνιώτες αντιστέκονται στον κατακτητή. Οι ηθικοί αυτουργοί της γενοκτονίας στον Πόντο, οι Γερμανοί, τη φορά αυτή γίνονται θύτες. Με τη βοήθεια επίορκων Ελλήνων δυο φορές ολοκαυτώνουν το χωριό, μακελεύοντας την πρώτη φορά στις 23 Οκτωβρίου του 1941 157 άντρες, ενώ στις 23 Απριλίου του 1944 βάφουν τις πλαγιές του Βερμίου με το αίμα 112 αθώων γυναικόπαιδων. Στις 6 Ιουνίου του 1947 το τρίτο ολοκαύτωμα έγινε από χέρια «αδελφικά». Το χωριό μετά από τρία ολοκαυτώματα καταστράφηκε ολοσχερώς. Δεν έμεινε πέτρα πάνω στην πέτρα.
Όσοι από τους κατοίκους επέζησαν σκορπίστηκαν στα Κομνηνά, στο Φιλώτα, στον Άγιο Δημήτριο και στο Καπνοχώρι Κοζάνης, στη Νάουσα. Στο τέλος του Εμφυλίου επέστρεψαν οι κάτοικοι στο χωριό μα σαν μετρήθηκαν βρέθηκαν οι μισοί. Εκτός από τους σκοτωμένους, τα πεντάρφανα που είχαν δοθεί για υιοθεσία και αυτούς που δεν θέλησαν για ψυχολογικούς λόγους να επιστρέψουν, έλειπαν και οι «άλλοι», οι «ηττημένοι», αυτοί που πήραν το δρόμο της εξορίας στην Ανατολική Ευρώπη.
Αυτοί που επέστρεψαν ανασκουμπώθηκαν και δούλεψαν απαράμιλλα. Τα παιδιά που σώθηκαν έπρεπε να ζήσουν.
Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και της επιβίωσης, κατά κύριο λόγο, ήταν αυτό που τους έκανε να αντέξουν τον πρώτο καιρό. Αδάμαστη κι ακατάβλητη η ψυχή τους δεν το βάζει κάτω. Έκαναν τότε την απόγνωσή τους ελπίδα κι απαντοχή, τον πόνο και το δάκρυ τους παρηγοριά και προσμονή, την πίκρα τους δύναμη και κουράγιο, το μοιρολόγι τους τραγούδι. Τραγούδησαν, γιατί ο ιδρώτας τους που πότισε τη αιματοβαμμένη τους γη, την έκανε να βλαστήσει και να καρπίσει. Κι έδωσε πλούσιους καρπούς. Το σπουδαιότερο όμως είναι που βλάστησαν και θαλερά κλαδιά στο δέντρο της ζωής. Γεννήθηκαν παιδιά και ξαναγέμισε το σχολείο και οι δρόμοι του χωριού με χαρούμενες παιδικές φωνές και οι ψυχές των χαροκαμένων με ελπίδα για ζωή.
Πεισματάρηδες, εργατικοί και φιλοπρόοδοι οι απόγονοι των ξεριζωμένων Επελήδων και αυτών που ολοκαυτώθηκαν τρεις φορές, μεταμόρφωσαν τα αποκαΐδια σε ένα πανέμορφο χωριό με κατακαίνουργια σπίτια, χτισμένα με περίσσιο γούστο και αισθητική αρτιότητα. Οι κάτοικοι σήμερα ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, ενώ αρκετοί είναι και οι εργαζόμενοι στη Δ.Ε.Η. Η ολοκλήρωση της κατασκευής του φράγματος στο Βέρμιο αναμένεται να δώσει νέα πνοή στη μηλοκαλλιέργεια και την κερασοκαλλιέργεια, αφού θα παρέχεται η δυνατότητα άρδευσης 3.000 και πλέον στρεμμάτων.
Κρέμιτσας τραγωδίας
Οι ξεριζωμένοι Πόντιοι, εκτός των άλλων, μετέφεραν στο Μεσόβουνο και «όλο τον πλούτο των αναμνήσεων εις δράμα, εις τραγωδίαν και εις μεμουσωμένην λύραν». Έφεραν τα μουσικά όργανα-λύρα, ζουρνά, τραγούδι- και τη μουσική τους. Με αυτά τραγουδούσαν τις πίκρες, τα βάσανα και τους καημούς τους, με αυτά διασκέδαζαν τον πρώτο καιρό. Κυρίως στους γάμους, στους αρραβώνες, στα βαφτίσια και στις μεγάλες γιορτές. Εκδηλωτικοί και εξωστρεφείς από τη φύση τους, διέθεταν εξαιρετικούς μουσικούς και χορευτές. Αξιομνημόνευτοι μουσικοί της πρώτης γενιάς ήταν ο Γιάννες τη Μαυρενά (λύρα, ζουρνά, τραγούδι), ο Πέτρον τη Μαυρενά (νταούλι), ο Στέφανος Τριανταφυλλίδης (λύρα-γαβάλ), ο Κοσμάς Πολυχρονίδης (ζουρνά) και ο Παναγιώτης Ακριτίδης (τραγούδι).
Στο Μεσόβουνο διασώθηκε ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο χορεύεται ο χορός «Ταμσάρα», ξεχωριστός τόσο από αυτόν της Νικόπολης όσο και της Τραπεζούντας. Η «Ταμσάρα» εδώ έχει μεγαλύτερο αριθμό βημάτων, καθώς επίσης και κραυγαλέες εκφράσεις από τους χορευτές. Ιδιαίτερο δρώμενο του μεσοβουνιώτικου ποντιακού γάμου αποτελεί και ο χορός «τη μαντηλί».
Αξιοσημείωτο είναι το ότι οι Μεσοβουνιώτες προπολεμικά χόρευαν και δύο χορούς- «Χόρτονος κοκκύμελα» και «τη Καβαζίτα»- που σήμερα δεν χορεύουν πια. Ο δεύτερος χορός μάλιστα αποτελούσε σκωπτικό μουσικοχορευτικό δρώμενο, αφού χορευόταν πάνω στο γνωστό σκωπτικό άσμα «Τη Καβαζίτα τ’ άλογον», ενώ οι χορευτές φορούσαν τα σακάκια τους «τερσιά».
Η συμβίωσή τους όμως κατά τη διαρκεια του Εμφυλίου με Ποντίους από διαφορετικές με αυτούς περιοχές εμπλούτισε τα τραγούδια και τη μουσική τους προσδίδοντάς τα παμποντιακό χαρακτήρα και ιδιαίτερο ηχόχρωμα. Ως αποτέλεσμα της συνύπαρξής των αυτής με Ποντίους από τη Ματσούκα (Κομνηνά, Αγ. Δημήτριος, Καπνοχώρι) θεωρείται και η προσθήκη στην παράδοσή τους του έθιμου των Μωμόγερων. Ανεπανάληπτες παραστάσεις στο δρώμενο αυτό δίνονται τις δεκαετίες 50-70 από τον πολιτιστικό όμιλο του Μεσόβουνου σε πολλά χωριά και πόλεις της Μακεδονίας με επικεφαλής του θιάσου τον Αντών τη Κυρισια. Την ίδια εποχή περιοδεύει και η θεατρική ομάδα του χωριού, δίνοντας εξαιρετικές παραστάσεις με ποντιακό και νεοελληνικό ρεπερτόριο. Ο σκοπός ιερός: η αποπεράτωση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου.
Στους μουσικούς της δεύτερης γενιάς ανήκουν οι λυράρηδες Δημήτρης Ακριτίδης, Ηλίας, Γιωρίκας και Νίκος Παραστατίδης, Λάζαρος Βασιλειάδης, Στάθης Λαζαρίδης, Σάββας Σαββίδης, Ευστάθιος Πολυχρονίδης (Τάτον) και Σάββας Μαυρενάς. Καθώς και οι κλαρινοπαίχτες Λάζαρος Παπαδόπουλος και Κοσμάς Ακριτίδης. Όπως και οι ναουλτσήδες, επίσης, Νικόλαος Ασφαλτίδης, Βασίλης Μαυρενάς, Δημήτρης Συμεωνίδης και Γιάννης Χατζηιωαννίδης. Αυτός όμως που άφησε έντονα το στίγμα του στη μουσική παράδοση του Μεσοβούνου είναι ο Χάτον (Λάζαρος Παπαδόπουλος). Είναι αυτός που ενέταξε αρμονικά το κλαρίνο στους παραδοσιακούς ποντιακούς σκοπούς μετά το 1950. Ενώ την ίδια εποχή εισάγεται και το ακορντεόν στην ποντιακή μουσική του Μεσόβουνου με οργανοπαίχτες τους Αλέξανδρο Γαϊτανίδη, Ηλία και Κλήμη Παραστατίδη.
Το τελικό αποτέλεσμα δεν δικαιώνει μόνο τους κόπους που καταβλήθηκαν από όλους τους συντελεστές για τη δημιουργία του δίσκου αυτού, αλλά θέλγει και τον ακροατή, ιδίως αυτόν που έχει παρόμοια ακούσματα. Τον συνεπαίρνει και τον προσκαλεί να συμμετάσχει χορευτικά σε μια μεθεκτική και μυσταγωγική τελετουργία ποντιακού γάμου.
Εκπαιδευτικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου