Πολύτιμη ιδιορρυθμία των Ακριτικών τραγουδιών των Ποντίων.

Ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος εφιστά την προσοχή των μελετητών σε μια «από τις πιο περίεργες και πολύτιμες ιδιορρυθμίες» των ακριτικών τραγουδιών των Ποντίων, που είναι η σύνδεση του ακριτικού ποντιακού τραγουδιού με τον αρχαιοελληνικό μύθο της Άλκηστης  (την έσωσε ο Ηρακλής από τον θάνατο). Ο Γεώργιος Σουμελίδης, στη μελέτη του «Ακριτικά άσματα»  έχει συμπεριλάβει δύο παραλλαγές του σχετικού τραγουδιού, χωρίς, όμως, να συσχετίσει το ποντιακό τραγούδι με τον αρχαίο μύθο για την Άλκηστη.

Η υπόθεση του τραγουδιού είναι η εξής: Ο Ακρίτας, και σε άλλες παραλλαγές ο Γιάννες ο Μονόγιαννες, πρόκειται να πεθάνει, μεσολαβεί όμως ο προστάτης των ακριτών Άγιος Γεώργιος, πηγαίνει και παρακαλάει θερμά τον Θεό και κατορθώνει να πετύχει ματαίωση του θανάτου, αρκεί κάποιος άλλος δικός του, πατέρας, μητέρα, σύζυγος, να δεχθεί να του δώσει με τη θέλησή του τα μισά από τα χρόνια που πρόκειται να ζήσει ακόμη. Ο Ακρίτας ζητάει τα μισά χρόνια από τον πατέρα του, εκείνος, όμως, αρνείται. Κατόπιν τα ζητάει από τη μητέρα του,  η οποία και αυτή αρνείται. Τα ζητάει, τέλος, από τη γυναίκα του  και  εκείνη αμέσως δίνει όχι μόνον τα μισά αλλά, σε μερικές παραλλαγές, και όλα τα χρόνια που της απομένουν να ζήσει.

Νικόλαος Πολίτης

Τη συγγένεια των νεοελληνικών τραγουδιών του Πόντου με την αρχαία Άλκηστη την τόνισε πρώτος ο Νικόλαος Γ. Πολίτης, ήδη από το έτος 1909. Τη γνώμη του αυτή ο Ν. Πολίτης τη συνοδεύει με την παρατήρηση:  Ότι του αρχαίου μύθου «διαφαίνεται ίσως η επίδρασις και εις τας διασκευάς του Έπους, όπου η σύζυγος του Διγενή, μετά την ματαίαν εις τον θεόν δέησιν περί σωτηρίας του ανδρός της, θνήσκει παρά την κλίνην αυτού εκπνέοντος». 

Μετά τον Νικόλαο Πολίτη, με το θέμα ασχολήθηκε ο καθηγητής Νίκος Ανδριώτης, ο οποίος παραλληλίζει το θέμα του ποντιακού τραγουδιού με τον μύθο για την Άλκηστη. Το θέμα της συγγένειας του αρχαίου μύθου της Άλκηστης με το ποντιακό τραγούδι φωτίστηκε αρκετά με τη σχετική μελέτη που έκανε ο καθηγητής Γεώργιος Μέγας.

Αναλύοντας το θέμα της αντιστοιχίας του μύθου της Άλκηστης με τις δύο παραλλαγές των σχετικών ποντιακών τραγουδιών, ο Κωνσταντίνος Ρωμαίος έγραψε: «Μετά την προηγηθείσα έρευνα των τριών ερευνητών, και προ παντός μετά τη δημοσίευση της μελέτης του καθηγητού Γ. Μέγα, το θέμα της συγγένειας του αρχαίου μύθου και των σημερινών παραμυθιών έχει ικανοποιητικά φωτισθή. Εξετάζοντας όμως το θέμα τούτο μέσα στις σελίδες του ″Αρχείου Πόντου″, του μοναδικού και στοργικού αυτού θησαυροφυλακείου για κάθε θησαυρό του Ποντιακού λαϊκού πολιτισμού, σωστό είναι να προσέξωμε ιδιαίτερα μερικές αντιστοιχίες αρχαίου και νέου μύθου, οι οποίες μας δίνουν νέες και αξιόλογες απόψεις ως προς τη μορφή του θέματος και ως προς τον τρόπο της επεξεργασίας του.

Κωνσταντίνος Ρωμαίος

Στον αρχαίο μύθο, ο θεός Απόλλων είναι εκείνος που κατορθώνει ώστε να γίνη δεκτή από τις Μοίρες η συμβιβαστική λύση για αντικατάσταση του μελλοθάνατου συζύγου με άλλο συγγενικό πρόσωπο, εθελοντικά προσφερόμενο. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Ποντιακό τραγούδι τον μεσολαβητικό τούτο ρόλο αναλαμβάνει ο Άγιος Γεώργιος. Στη θέση του αρχαίου θεού, προσωπικού φίλου του μελλοθάνατου Αδμήτου, υπάρχει τώρα ο χριστιανικός Άγιος, προσωπικός προστάτης του Διγενή και εδώ και σε διάφορα άλλα Ακριτικά τραγούδια. Τις παντοδύναμες αρχαίες Μοίρες, που δεν μπορούσαν ούτε οι θεοί να τους αλλάξουν τη βουλή, τώρα τις αντικαθιστά ο Θεός. Οι Ποντιακές παραλλαγές αντί του Αγίου Γεωργίου αναφέρουν ως μεσολαβητή και τον ίδιο το Χάρο. Σύμφωνα όμως με τη γενικώτερη ελληνική παράδοση, ο Χάρος είναι ακατάλληλος για το ρόλο στοργικού μεσολαβητή, τέτοιου που να αποβλέπη να σώση τη ζωή των θνητών.

Αφού στην παράδοση του Ποντιακού λαού έχουν διατηρηθή τόσα πολλά αρχαιοπινή στοιχεία (σ.σ. αρχαιοπινής =που διατηρεί πολλά αρχαϊκα γλωσσικά στοιχεία), δεν αποκλείεται και η συνύπαρξη αυτή εδώ των δύο θεμάτων (δηλ. της πάλης Διγενή και Χάρου και της συμπεριφοράς της γυναίκας του ως Άλκηστης) να οφείλεται σε κάποιαν άμεση ή έμμεση, αδιάκοπη όμως, παλιά παράδοση. Ενωμένα σε ενιαίο κύκλο των ίδιων προσώπων παρουσιάζονται τα δυο αυτά επεισόδια και τώρα, όπως ενωμένα σε ίδια πρόσωπα ήσαν και στον αρχαίο μύθο. Γιατί λοιπόν να μην υπήρχε μια μεσαιωνική μυθολογική διήγηση ενιαία, που να μιλούσε για το ότι ο Χάρος ήρθε να πάρη τη ζωή ενός άντρα, ότι η γυναίκα του προσφερόταν να πεθάνη για εκείνον, και ότι έγινε τότε πάλη ενός δυνατού θνητού με τον Χάρο, κατά την οποία νίκησεν ο θνητός;

Χωρίς να εννοώ ότι πρόκειται για σαφή κληρονομιά από την αρχαιότητα σ’ όλες τις πιο κάτω λεπτομέρειες, όμως πειράζομαι να σημειώσω μια νέα αντιστοιχία ανάμεσα στον αρχαίο μύθο και στον όμοιο νεοελληνικό: Στον αρχαίο μύθο έχουμε τον Ηρακλή να παλεύη με το Θάνατο για να κερδίση την Άλκηστη, ή κατ’ άλλη παραλλαγή του ίδιου μύθου βλέπουμε τον ίδιον Ηρακλή να κατεβαίνη κάτω στον Άδη και να παίρνη από εκεί τη νεκρή Άλκηστη. Κατά τον ίδιο τρόπο έχουμε και νεοελληνικά παράλληλα, μάλιστα και τα δυο τους αποκλειστικά Ποντιακής καταγωγής, όπου ή α) ο Διγενής παλεύει με το Χάρο, αλλά μαζί υπάρχει και το θέμα της νεοελληνικής Άλκηστης που θυσιάζεται για τον άντρα της, ή β) έχουμε παράλληλα το θέμα κατά το οποίο πεθαίνει η καλή του Διγενή και τότε αυτός ως άλλος Ηρακλής ετοιμάζεται και κατεβαίνει κάτω στον Άδη για να την απελευθερώση. 
Αυτό είναι το θέμα του τραγουδιού».

Πάνος  Καϊσίδης

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας