Η ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές της 1 Νοέμβρη 1920

Οι εκλογές του Νοέμβρη 1920 αποτελούν την αρχή του νήματος.

Ε.  Βενιζέλος

Αξίζει λοιπόν να ερευνηθούν τα αίτια που οδήγησαν στην ήττα του Βενιζέλου κατά τις εκλογές της 1 Νοέμβρη 1920, λίγους μήνες μετά τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920), η οποία διπλασίασε την Ελλάδα. Πως ερμηνεύεται αυτή η καταψήφιση του Βενιζέλου, του Πατέρα της Νίκης, ο οποίος, λίγο νωρίτερα, στις 14 Σεπτέμβρη 1920, ανακηρύχτηκε, στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο, «ΑΞΙΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ» από την πολιτική, εκκλησιαστική και πνευματική ηγεσία της χώρας, μέσα σε ένα παλλαϊκό πανηγυρικό κλίμα; Οι λόγοι ήταν πολλοί και με πολλές παραμέτρους.
1) Η μακρόχρονη παράταση του πολέμου (1912-1920), συνετέλεσε στο να θεωρηθεί φιλοπόλεμος ο Βενιζέλος και να καταψηφιστεί από τον εξαντλημένο ελληνικό λαό, ο οποίος είχε, βέβαια, επηρεαστεί και από την προπαγάνδα των πολιτικών αντιπάλων του μεγάλου Κρητικού ηγέτη.
2) Η βάναυση συμπεριφορά ορισμένων βενιζελικών προς αντιβενιζελικούς (1917-1920) προκάλεσε την αντίδραση και αγανάκτηση, όχι μόνο των θυμάτων, αλλά και του ευρύτερου φιλικού και συγγενικού τους κύκλου, ακόμη και αμερόληπτων παρατηρητών.
Σε ορισμένες, μάλιστα, περιπτώσεις η συμπεριφορά αυτή πήρε ανεξέλεγκτες διαστάσεις και οδήγησε σε όχι λίγες καταδίκες αντιβενιζελικών, ακόμη και σε δολοφονίες, με κορυφαία τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη (1920).

Ίωνας Δραγούμης

3) Τα φαινόμενα του ραγδαίου πλουτισμού ορισμένων εμπόρων και μεσαζόντων, από τη μια, και της έλλειψης βασικών ειδών διατροφής στις λαϊκές τάξεις, από την άλλη, εύκολα «χρεώθηκαν» στη βενιζελική παράταξη που είχε την εξουσία τα τελευταία τρία χρόνια (1917-1920).
4) Όμως, στην καταψήφιση του Βενιζέλου έπαιξαν ρόλο και ορισμένοι άλλοι παράγοντες:
-Η σύγχυση που επικράτησε στη χώρα μετά το θάνατο του βασιλιά Αλέξανδρου, παραμονές των εκλογών.
-Η τάση του λαού για αλλαγή, ύστερα από τη δεκάχρονη διακυβέρνηση της χώρας από το Βενιζέλο.
-Το δυσμενές εκλογικό σύστημα που ευνοούσε περισσότερο τους αντιβενιζελικούς.
-Το γεγονός ότι ο Βενιζέλος καταψηφίστηκε από τη μεγάλη μάζα των Μουσουλμάνων και των Εβραίων της Μακεδονίας και Θράκης, οι οποίες, χάρη σ’ αυτόν, προσαρτήστηκαν στην Ελλάδα.
-Η αρνητική στάση του τότε Σοσιαλιστικού (αργότερα Κομμουνιστικού) κόμματος απέναντι στο Βενιζέλο, για την αποστολή ελληνικού στρατού στην Ουκρανία (1919), μαζί με τους Συμμάχους, προκειμένου να καταπνιγεί η μπολσεβικική επανάσταση.

Όλοι αυτοί οι λόγοι, και άλλοι δευτερεύοντες, οδήγησαν στο τραγικό εκλογικό αποτέλεσμα του 1920, το οποίο, όπως φάνηκε αμέσως μετά, στάθηκε μοιραίο για την τύχη όχι μόνο του Ελληνισμού της Ανατολής, αλλά και ολόκληρης της χώρας.
Πρέπει, πράγματι, να ομολογήσουμε ότι, απ’ αυτό, ακριβώς, το σημείο, την αποφράδα δηλ. ημέρα των εκλογών της Νοέμβρη 1920, αρχίζει το νήμα του μαρτυρίου, της τελευταίας φάσης Γενοκτονίας και του οριστικού ξεριζωμού του πανάρχαιου και περίλαμπρου μικρασιατικού και θρακικού ελληνισμού.
Η πρώτη, όμως, φάση των συνθηκών που οδήγησαν στο τραγικό και οριστικό τέλος του Ελληνισμού της Ανατολής, εντοπίζεται στην κυρίως Ελλάδα, όπου διαμορφώνονται νέες αρνητικές καταστάσεις και, το κυριότερο, λαμβάνονται οι καίριες αποφάσεις για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και το Μικρασιατικό Ελληνισμό.

Πρώτο και κυρίαρχο μέλημα των μετανοεμβριανών κυβερνήσεων ήταν η ανατροπή του προηγούμενου «βενιζελικού» και η εγκαθίδρυση αντιβενιζελικού κράτους.

Πράγματι, έχουν ανατραπεί όλες οι προηγούμενες δομές λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού, με αποκλειστικό στόχο τη στελέχωση όλων των δημόσιων υπηρεσιών με άτομα που ανήκαν στην αντιβενιζελική παράταξη και συνέβαλαν, με συγκεκριμένες ενέργειες, σ’ αυτό το εκλογικό αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν απομακρυνθεί οπαδοί του Βενιζέλου και έχουν αντικατασταθεί, με κομματικά κριτήρια, από αντιβενιζελικούς, όχι μόνο σε διοικητικές πολιτικές θέσεις, αλλά και στο στράτευμα, στη Χωροφυλακή, στο διπλωματικό σώμα, στα ιδρύματα, στην παιδεία, ακόμη και στην Εκκλησία, από την οποία απομακρύνθηκαν ο Μητροπολίτης Αθηνών Μελέτιος και άλλοι 20 μητροπολίτες. Απομακρύνθηκαν, ακόμη, και μεγάλα πνευματικά αναστήματα της χώρας, οι οποίοι έχουν «επιστρατευτεί» από το Βενιζέλο, για να αναπλάσουν το πολιτιστικό και εκπαιδευτικό τοπίο της χώρας: Νίκος Καζαντζάκης, Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτριος Γληνός, Μανώλης Τριανταφυλλίδης.

Αριστείδης Στεργιάδης

Δεν απομακρύνθηκε, μόνο, το μοιραίο πρόσωπο της Μικρασιατικής Εκστρατείας: ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης (1861-1950). Με τη διπλή του ιδιότητα, ως εκπροσώπου της Ελλάδας και των συμμάχων, οδηγήθηκε σε προκλητικές αντιφατικές ενέργειες. Καθώς, εξάλλου, χαρακτηριζόταν από υπεροψία και σκαιότητα, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που έδειχνε υπεροπτική και προσβλητική συμπεριφορά απέναντι σε πρόσωπα και αρχές, ακόμη και στον Αρχιστράτηγο Παρασκευόπουλο και σε Μητροπολίτες, εφτά (7) από τους οποίους έχει απομακρύνει από τις έδρες τους. Λίγο πριν από την είσοδο του τουρκικού στρατού στη Σμύρνη, εγκατέλειψε την Σμύρνη, με βρετανικό πλοίο, και έζησε, μέχρι το θάνατο του (1950), στη Νίκαια της Γαλλίας. Απέφυγε να έλθει στην Ελλάδα, για να μη λογοδοτήσει για την «πολιτεία» του στη Σμύρνη.

Όλα αυτά, ιδιαίτερα οι αλλαγές που σημειώθηκαν στο στράτευμα, είχαν άμεσες δυσμενείς συνέπειες για τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τον Ελληνισμό της Ανατολής.

Πρώτα-πρώτα, οι επανελθόντες στο στράτευμα αντιβενιζελικοί, πρώην απότακτοι αξιωματικοί, δεν είχαν ούτε την πείρα του πολέμου, ούτε και την πίστη στον αγώνα για την απελευθέρωση του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας.

Έπειτα, ο πρώην Αρχιστράτηγος της Στρατιάς της Μικράς Ασίας Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, αξιωματικός με μεγάλη πολεμική πείρα και με τεράστια προσφορά στον Αγώνα, αντικαταστάθηκε από τον αντιβενιζελικό αντιστράτηγο Αναστάσιο Παπούλα, ο οποίος, αργότερα (Μάης 1922), αποχώρησε, για να πάρει τη θέση του ο μοιραίος Αρχηγός Στρατιάς Γεώργιος Χατζηανέστης (1863-1922), αξιωματικός χωρίς πολεμική πείρα και χωρίς στρατηγικές - διοικητικές ικανότητες. Επ’ αυτού συντελέστηκε και ολοκληρώθηκε η Μικρασιατική Καταστροφή.

Ο Χατζηανέστης παραιτήθηκε από το στράτευμα το 1917, όταν η κυβέρνηση Βενιζέλου κατέβηκε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα. Επανήλθε το 1920, μετά τις εκλογές του Νοέμβρη. Το Μάη του 1922 έγινε αρχιστράτηγος Μικράς Ασίας. Δύο ενέργειες του στάθηκαν μοιραίες:

1) Η άμεση υπαγωγή των τριών Σωμάτων Στρατού της Μ. Ασίας στη Στρατιά, που είχε την έδρα στη Σμύρνη, με συνέπεια τον αποσυντονισμό των δυνάμεων του Μετώπου και τη μη έγκαιρη δραστηριοποίηση, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

2) Η απομάκρυνση 21.000 στρατιωτών από το Μικρασιατικό Μέτωπο, για να ενισχυθεί ο στρατός της Αν. Θράκης, αλλά και για να αποδυναμωθεί το Μικρασιατικό Μέτωπο.

Ο Χατζηανέστης θεωρήθηκε υπεύθυνος για τη Μικρασιατική Καταστροφή και, στη Δίκη των 6, καταδικάστηκε σε θάνατο.

Στάθης Πελαγίδης

Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας