Επιτροπές Ε. Ε. Σταυρού και Περίθαλψης στην Τραπεζούντα. Οι αν­τάρτες μας συνεχίζουν την δράση τους κατά των Τούρκων.

Κατά τον Μάη του 1919 κατέπλευσε στο λιμάνι της Τραπεζούντας το ελληνικό Αντιτορπιλικό «Βέλος». Το μάθαμε εμείς στο Βόνος της Γεμουράς και κατεβήκαμε στην Τραπεζούντα όπου είδαμε το άγημα του αντιτορπιλικού να αποβιβάζεται στην παραλία και να παίρνει κατεύθυνση προς τον Μητροπολιτικό ναό. Εκεί εψάλει δοξολο­γία και προσφώνησε τους αξιωματικούς του πολεμικού ως αντιπροσώπους της eλεύθερης πατρίδας ο Αναπληρωτής Γυμνασιάρχης Δ. Χρυσουλίδης. Εθνική χαρά και αγαλ­λίαση ήσαν ζωγραφισμένες στα πρόσωπα όλων των Ελλήνων της Τραπεζούντας, πολ­λοί  από τους οποίους σπεύσανε να επισκεφτούν το πολεμικό στο λιμάνι. Οι Τούρκοι τρίζαν τα δόντια τους, κι αυτό ικανοποιούσε τον εθνικό μας εγωισμό.

Αντιτορπιλικό «Βέλος»

Συγχρόνως κατέφθασαν στην Τραπεζούντα Επιτροπή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού και εγκαταστάθηκε στο Ακρίτειο νοσοκομείο και Επιτροπή Περιθάλψεων ένα μέλος της οποίας ο αντισυνταγματάρχης Πολεμαρχάκης επέσυρε την αγάπη και την προσοχή του ελληνικού πληθυσμού Τραπεζούντας, ο οποίος δεν περίμενε να δει μέσ’ στην τούρκικη κόλαση να δράσει  ανώτερος Ελληνας  αξιωματικός. Τον Πολεμαρχάκη αν και μερικοί είχαν κακή ιδέα γι’ αυτόν  εμείς τον χαρήκαμε με την θαυμάσια στολή του και με το γλυκό του χαμόγελο  αρκετούς μήνες.

Οι Επιτροπές αυτές της Περίθαλψης και του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού έδρασαν στην Τραπεζούντα εθνικά και απέσπασαν την αγάπη και την ευγνωμοσύνη του Ποντιακού λαού. Βλέπαμε τότε τους Τούρκους να τρίζουν τα δόντια τους εναντίον των Επιτροπών, γιατί υπήρχε η διάδοση ότι οι Επιτροπές αυτές επιφυλάσσονται να δράσουν στην περίπτωση έκρηξης κινήματος για την Ανεξαρτησία του Πόντου.

Το γεγονός του κατάπλου του αντιτορπιλικού «Βέλος» στην Τραπεζούντα το γρά­ψαμε στους αντάρτες μας, οι οποίοι με αναπτερωμένο το ηθικό τους μέσα σε λίγες μέ­ρες, αρχές του Ιούνη έκαμαν μια σοβαρή επίθεση στο Κωφολίβαδο εναντίον πολλών Τούρκων που ήθελαν να διασχίσουν τα βουνά της Σαντάς σαν αθώαι περιστεραί και να παν στα παρχάρια. Ο Ευκλείδης με τα παλληκάρια του λήστεψε τότε και αφόπλισε τους Τούρκους αυτούς που ήσαν 50 περίπου, τους πήρε και δύο αλογοφορτία φουντούκια που είχανε και σκότωσε και τον πατέρα του Σουλεϊμάν Κάλφα που πρό­βαλε αντίσταση.

 Έτσι  αρχίσανε οι Τούρκοι να διαπράττουν ένα προς ένα τα κακουργήματα τους απέναντι των Σανταίων. Τα παλληκάρια μας στις περιστάσεις εκείνες δεν μπορούσαν ν’ αντικρίσουν τους Τούρκους με το Βαγγέλιο στο χέρι και ανταπέδωσαν οφθαλμόν αντί  οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος. 

Τα παραπανω γεγονότα επέσυραν την προσοχή των υιών του Χατζή Μετσίτ που παρακολουθούσαν την  κίνηση των ανταρτών και αντιλήφθηκαν ότι τα άλογα που κουβαλούσανε τα φορτία των φουντουκιών ήσαν χρώματος μαύρου και σταχτί. Το ένα απ' αυτά τα άλογα που είχε χρώμα σταχτί ανήκε στη χήρα Ζωή Πιστοφίδου. Ειδο­ποίησαν τότε τις αρχές του τόπου οι υιοί Χατζή Μετζίτ και αμέσως έφτασε στη Σαντά Τούρκος αξιωματικός της χωροφυλακής, ο οποίος κράτησε τα άλογα του Παύλου Καϊταλίδη και της Ζωής Πιστοφίδου που χρησιμοποιήθηκαν πράγματι για την μεταφορά των φουντουκιών.

 Oι προεστοί Πιστοφάντων φάγανε σίδερα για να σώσουν την χήρα Ζωή και αντί του δικού της αλόγου υπέδειξαν στον αξιωματικό το άλογο του Λαμπρίκα Σισμανίδη που είχε το ίδιο σταχτί χρώμα. Εκεί που ήθελε να προβάλει αντίσταση ο Λαμπρίκας διέταξε ο αξιωματικός να συλληφθεί και να σταλεί αυτός μαζί με τον Παύλο Καϊταλίδη στις φυλακές Αργυρούπολης. Εκεί μείνανε φυλακισμένοι αυτοί οι δύο για 5 μήνες και ύστερα δραπετέψανε και κατέβηκαν νύχτα στη Ματσούκα. Από την Ματσούκα μέσον Γαλίανας φτάσανε στη Σαντά.

Ύστερα από την παραπάνω ληστεία και το σκοτωμό του πατέρα του Κάλφα όλοι οι γύρω μας Τούρκοι αγρίεψαν, κατέβηκαν στην Τραπεζούντα και διαμαρτυρήθηκαν στις αρχές. Οι αρχές πήραν τότε αυστηρά μέτρα εναντίον των ανταρτών. Οι ίδιες  αρχές στραβώνονταν να πάρουν τα ιδία μέτρα λίγο πριν όταν σκοτώνονταν οι 9 Σανταίοι στο Κιμισλή και όταν ληστεύονταν χιλιάδες Σανταίοι και άλλοι 'Ελληνες σ' όλα τα σημεία του Πόντου.

Εστειλαν λοιπόν οι τούρκικες Αρχές στη Σαντά στρατό και χωροφυλακή για να καταδιώξουν τους αντάρτες.  Μαζί με τον στρατό έφτασε στη Σαντά κι ο Κάλφας που ήθελε να κάψει όλα τα χωριά της Σαντάς, προπαντός όμως το Ισχανάντων που ήταν η πατρίδα του Ευκλείδη. Ο Ευκλείδης με την ομάδα του παραμέρισε λιγάκι και τότε ο στρατός και η χωροφυλακή έπιαναν αδιακρίτως τον κάθε Σανταίο, φυλάκιζαν βλαστημούσαν κι έβριζαν θεούς και δαίμονες. Ήταν αφάνταστη η σκληρότητα των Αρχών. Τον Χαράλαμπο Κύρτογλου τον πατέρα του Ευκλείδη αφού τον βασάνισαν σκληρά ξερίζωσαν τα γένια του και τον κλείσανε στο αποχωρητήριο. Όλα αυτά τα απάνθρωπα μέσα δεν ωφέλησαν σε τίποτε, γιατί ούτε οι ληστές πιάστη­καν ούτε τα κλοπιμαία βρέθηκαν.

Από το 1914—1921 η Τούρκικη κυβέρνηση έστελνε αράδα στη Σαντά χωροφυλακή, ενώ πριν του 1914 η Σάντα δεν έβλεπε σκιά χωροφύλακα και αναγκαζόταν κάποτε να πληρώσει χωροφύλακες για την ασφάλεια της. Οι τούρκικες αρχές κατά την διάρκεια του πολέμου για να μην φανούν πως μεροληπτούν διέδιδαν πως στέλνουν χωροφυλακή στη Σαντά τάχα για να προφυλάξουν τον πληθυσμό της  από τα κακοποιά στοιχεία, πραγματικά όμως για να παρεμποδίσουν την δράση των ανταρτών εναντίον των περιοίκων, τους οποίους είχαν μη στάξει και μη βρέξει γιατί ήσαν Τούρκοι. Δεν το πέτυχαν όμως γιατί οι  αντάρτες μας έδρασαν εκ του αφανούς και αποπεράτωσαν το  έργο τους σε πείσμα της τούρκικης κυβέρνησης, την οποία τελευταία ανάγκασαν να διαπράξει βανδαλισμούς και αγριότητες με τον εκτοπισμό του άμαχου πληθυσμού της Σαντάς και να εκθέσει διαπαντός την υπόληψη της ενώπιον του πολιτισμένου κόσμου.

Μιλτιάδης Κ. Νυμφόπουλος
Δάσκαλος
Ιστοριογράφος της Σαντάς