Γενικές παρατηρήσεις για το "Σύμφωνο Ελληνοτουρκικής φιλίας".

Με την Τουρκία υπογράφτηκε σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας, συνδιαλλα­γής και διαιτησίας, που αποτελούνταν και αποτελείται από 28 άρθρα. Στο πρώτο άρθρο καθιερώνονταν ο θεσμός της φιλίας, ενώ το δεύτερο άρθρο υποχρέωνε το ένα από τα δύο κράτη να μείνει ουδέτερο, σε περίπτωση που το άλλο θα δεχόταν επίθεση από τρίτο κράτος. Το τρίτο άρθρο πρόβλεπε την υποχρέωση συνδιαλλα­γής ή δικαστικό διακανονισμό των διαφορών, ενώ τα άρθρα 5 και 6 αφορούσαν στις λεπτομέρειες του τρίτου άρθρου.
 Το άρθρο 7 πρόβλεπε τη συγκρότηση επι­τροπής συνδιαλλαγής, της οποίας οι αρμοδιότητες καθορίζονταν από τα άρθρα 13 και 20. Από τα άρθρα 21-27 καθορίζονταν τα διάφορα στάδια για τη λύση των διαφορών, ενώ το άρθρο 28 αφορούσε στην τήρηση της συμφωνίας και τη διάρκειά της, που είχε οριστεί για μια πενταετία ανανεώσιμη.

Βέβαια, η λεγάμενη ελληνοτουρκική προσέγγιση, που έγινε το 1930 με την πρωτοβουλία του Βενιζέλου, με σκοπό την “εγκάρδια συνεννόηση” ανάμεσα στους δύο λαούς, αποτέλεσε και το κύκνειο άσμα τόσο του Βενιζέλου προσωπικά, όσο και της κυβέρνησης του, αλλά και της πολιτικής του κόμματος των φιλελευ­θέρων, παρά το γεγονός ότι η συμφωνία αυτή διαφημίστηκε με πάθος, ως ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της πολιτικής του Βενιζέλου.

Φαίνεται ότι ο Βενιζέλος θεώρησε ως οριστική και αμετάκλητη λύση των διαφορών μας με τους Τούρκους στους επτά αιώνες που πέρασαν, σβήνοντας με μια μονοκονδυλιά τα όσα έγιναν μέχρι τότε. Σε λόγο του σε γεύμα που παρατέ­θηκε στην Τρίπολη με την ευκαιρία των τοπικών εορτών της εκατονταετηρίδας είπε: “Όταν αποθάνω θα κάμω μια πολιτικήν διαθήκην και θα είπω εις τους συμπατριώτας μου: Εβάσταξεν ο αγών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, ας τον ονομάσωμεν “δίκην”, επτά αιώνας. Τώρα εβγήκε μια απόφασις οριστική δια της συνθήκης της Λωζάνης. Εγώ δεν έχω όρεξιν ούτε έφεσιν να κάμω, ούτε και ανα- ψηλάφησιν. Και σας συνιστώ, το ίδιο να κάμετε και σεις”. 

Εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα”, 13 Οκτωβρίου 1930.

Για την ελληνοτουρκική συμφιλίωση (από την πρόποσή του στο επίσημο γεύ­μα του “Άνκαρα Παλάς” κατά την υπογραφή του ελληνοτουρκικού συμφώνου στην Άγκυρα, στις 28 Οκτωβρίου 1930) ο Βενιζέλος είπε: "...Δεδομένου, ότι αφ’ ενός η Τουρκία είχε παύσει να είναι μια αυτοκρατορία, καταστάσα κράτος καθα­ρώς εθνικόν και αφ’ ετέρου η Ελλάς είχε συμπληρώσει την εθνικήν της ενότητα, η συνεννόησις μεταξύ των δύο χωρών επεβάλλετο. Τοιουτοτρόπως, δια της δυνάμεως των πραγμάτων είχεν εγκαινιασθή μια νέα περίοδος εις τας σχέσεις των δυο χωρών. Αυτός είναι ο λόγος δια τον οποίον ερχόμεθα να σας τείνωμεν ειλικρινώς το χέρι και να δηλώσωμεν ότι ο μακραίων ανταγωνισμός ετερματίσθη οριστικώς. Τούτο πράττοντες δυνάμεθα αμφότεροι να έχωμεν το μέτωπον υψηλά και να εί- μεθα υπερήφανοι δια το παρελθόν μας, το οποίον είναι πλήρες τόσης δόξης και τόσων ευγενών αγώνων.

Η εξέλιξις των περιστάσεων μας έφερε να επιδιώξωμεν νέαν οδόν και την εύρομεν προς την κατεύθυνσιν, η οποία κατέληξεν εις μιαν φιλίαν εγκάρδιον, στενήν και ειλικρινή και εις μιαν ευρύτατην συνεργασίαν επί όλων των πεδίων.

Έχω την ακλόνητον πεποίθησιν, ότι οι δυο λαοί μας και μάλιστα όλοι οι λαοί της εγγύς ανατολής, θα μας οφείλουν μιαν ημέραν ευγνωμοσύνην δια τούτο. Η­νωμένοι, δυνάμεθα να συγκροτήσωμεν στήριγμα στερεόν της βαλκανικής και αυ­τής ακόμη της ευρωπαϊκής ειρήνης”. Και βέβαια, οι προγνώσεις του δεν επαλη­θεύτηκαν.

Εφημερίδα “Ελεύθερον Βήμα”, της 13 Οκτώβρη 1930.

Αλλά και σε δημοσιογραφικές δηλώσεις του, ο Βενιζέλος προς την “Πολίτικα” του Βελιγραδίου είπε: “... Μόλις εις την Λωζάνην υπεγράψαμεν την συνθήκη δια της οποίας παρητούμεθα της Μικράς Ασίας, εις την οποίαν είχομεν παραμείνει τόσους αιώνας. Είπα εις τον Ισμέτ: Αυτή η συνθήκη είναι μεταξύ μας μια πράξις τελειωτική!”.