Διάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων.

Η εξαιρετική επιτυχία του Βενιζέλου στη Διάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων, όπου κατάφερε να εξασφαλίσει εξαιρετικά πλεονεκτικούς όρους για την Ελλάδα, είχε ως έμμεσο αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή των Ελλήνων της Τουρκίας.

Η Διάσκεψη των Παρισίων δεν συμπεριέλαβε το τουρκικό πρόβλημα στη διευθέτηση των όρων της ειρήνης. Οι Σύμμαχοι είχαν τόσο πολλά αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα στην Εγγύς Ανατολή ώστε μια άμεση συμφωνία ήταν αδύνατη. Ως εκ τούτου το όλο ζήτημα αφέθηκε για να αντιμετωπιστεί ξεχωριστά μετά την ολοκλήρωση της Συνθήκης των Βερσαλλιών.

Το Συμβούλιο των Τεσσάρων στη σύνοδο ειρήνης : Λόιντ Τζορτζ, Βιττόριο Ορλάντο, Ζωρζ Κλεμανσώ και Γούντροου Ουίλσον

            Ωστόσο, ακόμα και κατά το Συνέδριο της Ειρήνης, το τουρκικό πρόβλημα δεν μπορούσε να μείνει στην αφάνεια. Οι Ιταλοί ήταν αποφασισμένοι να επιτύχουν ιδιαίτερα πλεονεκτήματα από το διαμελισμό της τουρκικής Αυτοκρατορίας και η Ελλάδα αδημονούσε

ελάχιστα λιγότερο για να επιτύχει το ίδιο. Η Ιταλία διακήρυξε τις διεκδικήσεις της και προέβη σε απροκάλυπτες ενέργειες. Ιταλικά στρατεύματα κατέλαβαν το λιμάνι της Αττάλειας που αποτελούσε το κλειδί για τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, την οποία εποφθαλμιούσε η Ιταλία. Οι Έλληνες διαμαρτυρήθηκαν ότι αυτή η κίνηση αποσκοπούσε στο να προλάβει τις δικές τους διεκδικήσεις στη Μικρά Ασία. Ο πρόεδρος Ουίλσον επέκρινε τόσο έντονα την ιταλική ενέργεια ώστε ο Ιταλός πρωθυπουργός Ορλάντο αποχώρησε για ένα διάστημα από τη Διάσκεψη.

Ο πρόεδρος Ουίλσον γνωστοποίησε την υποστήριξή του προς τις πολυσυζητημένες διεκδικήσεις της Ελλάδας επί της Σμύρνης, του Αϊδινίου και των παραλίων της Ιωνίας. Εν μέρει για να αποτραπούν περαιτέρω επιθετικές ενέργειες των Ιταλών και εν μέρει για να προστατευτούν οι Έλληνες κάτοικοι της Μικράς Ασίας από τη μανία των ηττημένων Τούρκων, ο πρόεδρος Ουίλσον συγκατατέθηκε να ζητηθεί από τους Έλληνες να στείλουν ένα στρατό κατοχής για να αστυνομεύσει την περιοχή μέχρι να συμφωνήσουν οι Δυνάμεις σχετικά με την τελική διάθεσή της.

Προφανώς το σκεπτικό του προέδρου Ουίλσον όταν πρότεινε τη λήψη αυτού του μέτρου ήταν ότι τα πιο κοντινά φιλικά στρατεύματα ήταν οι ελληνικές μεραρχίες που στάθμευαν στη Μακεδονία και ότι υπήρχε ανάγκη άμεσης δράσης για να προστατευτούν οι χριστιανοί της περιοχής της Σμύρνης. Ο Ουίνστων Τσόρτσιλ διαβεβαίωσε ότι οι Αμερικανοί ιεραπόστολοι στη Σμύρνη είχαν προσθέσει τις δικές τους προειδοποιήσεις εναντίον αυτής της ενέργειας σ’ εκείνες του βρετανικού Φόρεϊν Όφις και του Βρετανικού Γενικού Επιτελείου δηλώνοντας ότι εγκυμονούσε τους μεγαλύτερους κινδύνους όχι μόνο για τον ίδιο τον ελληνικό στρατό αλλά και για τον χριστιανικό πληθυσμό της Ιωνίας. 

Εν πάση περιπτώσει, ο Λόιντ Τζωρτζ δέχτηκε με ενθουσιασμό την πρόταση του προέδρου Ουίλσον, ο Κλεμανσό δεν έφερε αντιρρήσεις και η διαταγή για την κατοχή δόθηκε και εκτελέστηκε ταχύτατα. Ελληνικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη κάτω από την προστασία ελληνικών πολεμικών, σκότωσαν μερικούς Τούρκους στρατιώτες που αποχωρούσαν από την πόλη και κατέλαβαν σύντομα προωθημένες θέσεις στην ενδοχώρα.

Ουίνστον Τσόρτσιλ

Ο Τσόρτσιλ είχε περιγράφει με ζωηρά χρώματα την αμηχανία και τον πανικό που ένιωσε στο άκουσμα της σχετικής είδησης. Είχε μελετήσει ειδικά το τουρκικό πρόβλημα τόσο από την πολιτική όσο και από τη στρατιωτική πλευρά. Ήταν πεπεισμένος ότι τελικά ο ελληνικός στρατός θα καταστρεφόταν στο εξαιρετικά δύσβατο ορεινό εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Όμως, όπως δηλώνει, οι πολιτικές επιπλοκές που θα προξενούσε αυτή η ενέργεια, τον πανικοβάλανε ακόμα περισσότερο. Οι ηττημένοι Τούρκοι είχαν αρχίσει να δυσανασχετούν.

 Οι Σύμμαχοι, που οι στόλοι τους ήταν   αγκυροβολημένοι στο Βόσπορο, κατείχαν σταθερά την Κωνσταντινούπολη αλλά οι συμμαχικοί στρατοί που συρρικνώνονταν είχαν μόνο λιγοστές επισφαλείς βάσεις στη Μικρά Ασία όπου ζούσε ο κύριος όγκος των Τούρκων. Αυτός ο ημιάγριος πολεμοχαρής λαός είχε ήδη εξοργιστεί αρκετά από τη στρατιωτική του ήττα αλλά η κατοχή από τους Έλληνες, προς τους οποίους έτρεφε προαιώνιο μίσος και περιφρόνηση, ενός μέρους της ίδιας του της πατρίδας μετέτρεψε τη δυσαρέσκεια σε μανία. Τα αποτελέσματα που είχε προβλέψει ο Τσόρτσιλ έγιναν πραγματικότητα. 

Οι Τούρκοι ένιωσαν ότι απειλούνταν πλέον η ίδια η ύπαρξή τους και κατέφυγαν σε απεγνωσμένες ενέργειες. Ο Μουσταφά Κεμάλ, ο ικανότερος αξιωματικός που είχαν να επιδείξουν οι Τούρκοι κατά τη διάρκεια του πολέμου, αναδύθηκε ως πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης ενός οργανωμένου κινήματος, αποφασισμένου να έρθει σε σύγκρουση ακόμα και με ολόκληρο τον κόσμο προκειμένου να διαφυλάξει την ύπαρξη του τουρκικού έθνους στη Μικρά Ασία. 

Αφού αποσύρθηκαν από την Κωνσταντινούπολη και εγκατέστησαν το επιτελείο τους στην οχυρή ορεινή περιοχή της Άγκυρας, μια ομάδα αποφασισμένοι Τούρκοι ηγέτες εξέδωσαν ένα μανιφέστο, απευθυνόμενο προς την παγκόσμια κοινή γνώμη, στο οποίο δήλωναν ότι οι Τούρκοι θα πολεμούσαν μέχρι τον τελευταίο για να διαφυλάξουν την εθνότητά τους.

Αυτή υπήρξε η αρχή του Τουρκικού Εθνικιστικού Κράτους που διατηρείται μέχρι σήμερα. Ο Κεμάλ οργάνωσε έναν ικανό στρατό και συγκέντρωσε τα όπλα και τα πολεμοφόδια που είχαν καταχωνιαστεί όταν η Τουρκία είχε συνθηκολογήσει τον προηγούμενο χρόνο. Ο ελληνικός στρατός που βρισκόταν στην Ιωνία βρέθηκε σύντομα αντιμέτωπος υπό την απειλή ενός καλά εξοπλισμένου τουρκικού στρατού, ο οποίος περίμενε την κατάλληλη ευκαιρία για να ριχτεί στη μάχη. Στο μεταξύ, το 1920, οι Σύμμαχοι συναντήθηκαν στις Σέβρες για να επεξεργαστούν τους όρους της ειρήνης με την Τουρκία.

Ωστόσο, πριν αναφερθώ στη Διάσκεψη των Σεβρών πρέπει να γυρίσω για λίγο πίσω στην απόφαση του Συνεδρίου των Παρισίων να στείλει τους Έλληνες να καταλάβουν την Ιωνία. Εντελώς ανεξάρτητα από τον Τσώρτσιλ, είχα φτάσει κι εγώ στο ίδιο μ’ εκείνον συμπέρασμα, γιατί γνώριζα κι εγώ καλά το τουρκικό πρόβλημα λόγω της διαμονής μου στην Κωνσταντινούπολη στα πρώτα χρόνια του πολέμου. Εξέθεσα στον Χένρι Χουάιτ, έναν από τους αντιπροσώπους της Αμερικής στο Συνέδριο της Ειρήνης, τις απόψεις μου σχετικά με αυτό το ζήτημα. Έχω αναφερθεί και παλαιότερα στο σχετικό συμβάν και επαναλαμβάνω τώρα αυτά που είχα γράψει τότε:

Συζητώντας με τον Χένρι Χουάιτ για την ελληνική εισβολή στη Σμύρνη, του είπα ότι οι Έλληνες έσφαλαν και ότι θα οδηγούνταν σε έναν σκληρό αγώνα με τους Τούρκους. Θα

υποχρεώνονταν να εξαντλήσουν, σε μεγάλο βαθμό, τους πόρους της χώρας τους και την υπομονή του λαού τους, που χωρίς άλλο θα έμπαινε σε σοβαρή δοκιμασία αν, όπως φοβόμουν, ο πόλεμος κρατούσε για χρόνια. Ο Χουάιτ εντυπωσιάστηκε βαθιά.

«Θέλω να το πείτε αυτό στο Βενιζέλο», μου είπε.

Γνώριζε τους πάντες και το να μεθοδεύει συναντήσεις των μεν με τους δε ήταν μια από τις σημαντικές υπηρεσίες που πρόσφερε στην αποστολή μας. Προσκάλεσα τον Έλληνα πρωθυπουργό στη σουίτα μου, στο Κριγιόν, όπου του επανέλαβα τις απόψεις μου.

Εξέθεσα στο Βενιζέλο με μεγάλες λεπτομέρειες τις αλλαγές που είχαν επέλθει στη Τουρκία από την εποχή της έναρξης του πολέμου και του περιέγραψα το χαρακτήρα των ανθρώπων που κατείχαν τώρα την εξουσία σ’ αυτήν. Επίσης του εξήγησα τη μεγάλη σημασία που απέδιδαν στη διατήρηση του λιμανιού της Σμύρνης τώρα που είχαν χάσει τα περισσότερα λιμάνια τους στη Μεσόγειο.

 

Ε. Βενιζέλος

Ήμουν βέβαιος ότι θα παρέσυραν τον ελληνικό στρατό στην ενδοχώρα τους μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού του και ότι θα τον πολεμούσαν σε τακτικές μάχες ή με ανταρτοπόλεμο μέχρι να τον εξαντλήσουν. Του θύμισα ότι οι Τούρκοι όχι μόνο απαγόρευαν στους ομοεθνείς τους να προσλαμβάνουν Έλληνες αλλά πίεζαν και τις αμερικανικές εταιρείες να μη χρησιμοποιούν Έλληνες για τη συγκομιδή της γλυκόριζας ή τη Σίγγερ να παύσει να έχει Έλληνες ως υπευθύνους των γραφείων της στην Τουρκία. 

Επίσης αναφέρθηκα στις δυσκολίες που θα υπήρχαν στη διακυβέρνηση της Σμύρνης από την Αθήνα και στα έξοδα διακυβέρνησης που θα ήταν περισσότερα απ ’ όσα θα μπορούσαν ν’ αντέξουν οι παρούσες και οι μελλοντικές οικονομικές δυνατότητες της Ελλάδας και τέλος του υπενθύμισα ότι οι Έλληνες θα είχαν ν’ αντιμετωπίσουν την αντίθεση της Ιταλίας στην κατοχή της Σμύρνης και του είπα: «Γνωρίζετε καλύτερα από μένα τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα».

Ο Βενιζέλος άκουσε υπομονετικά την ανάλυσή μου.

«Ίσως ενεργήσαμε βιαστικά», είπε, «και αν όσα λέτε είναι αληθινά, ίσως ήταν αφροσύνη για μας το να στείλουμε στρατό στη Σμύρνη. Όμως τώρα που ο στρατός μας είναι εκεί θα ήταν ακόμα μεγαλύτερη αφροσύνη να τον αποσύρουμε. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι αποδεχόμαστε τη στρατιωτική και πολιτική ήττα μας. Οι μοναρχικοί συνωμοτούν αδιάκοπα εναντίον μου στην Αθήνα και έχουν την υποστήριξη των εμπόρων και των εφοπλιστών που είναι υπερφιλόδοξοι και ζητούν νέα εδάφη για τις επιχειρήσεις τους».

Henry Morgenthau