Ο "φιλέλληνας" αξιωματικός Εμτουρλάχ

Μια μέρα του Ιούλη του 1915 φάνηκαν να έρχονται από το Κοιλαδί Ρακάν πολλοί φαντάροι, χωροφύλακες και τσετέδες Τούρκοι. Αρχηγός όλων ήταν ο ανθυπομοίραρχος  Εμτουρλάχ που καταγόταν από τη Βο­σνία. Ήταν καλός και ευγενής αξιωματικός. Είχε διαταγή να ερευνήσει για όλα, για στρατεύσιμους και για Αρμένιους  και αν συνέβαινε ν’ αποκρύψουν οι Σανταίοι τους στρατεύσιμους και τους  Αρμένιους, ήταν υποχρεωμένος να κάψει τα χωριά τους. 

Ισχανάντων Σαντάς

Κατασκήνωσε στο Ισχανάντων και ανακοίνωσε στους προεστούς την διαταγή, τους είπε όμως μυστικά: "Μη φοβάστε παιδιά, την διαταγή αυτή δεν θα την εφαρμόσω στην Σαντά. Είμαι φίλος των χριστιανών και σας βεβαιώ ότι η κυβέρνηση σας πήρε με κακό μάτι, γιατί  πολλές συκοφαντίες  εκτοξεύονται εναντίον σας από τους Τούρκους γείτονες σας. Η διαγωγή μου απέναντί σας πρέπει να κρατηθεί μυστική.
 Σας συμβουλεύω να περιποιηθείτε με το παραπάνω τον κάθε αξιωματικό που θα περάσει από δω και για τους φαντάρους και χωροφύλακες μη σας μέλλει. Αυτοί είναι πάρα πολύ πειθαρχικοί. Τώρα που θα συγκεντρώσω όλους τους προεστούς της Σαντάς εδώ θα δείξω προσποιητή αυστηρότητα και θα διατάξω έρευνα στα δάση για τους Αρμένιους. Εσείς φροντίστε να σκορπίσετε τα υπολείμματα της φωτιάς των Αρμενίων στα δάση για να μην επιβαρυνθεί η θέση μου. 
Ζητώ από σας τους Ισχανανταίους  εχεμύθεια, προ παντός εχεμύθεια. Τους περιοίκους Τούρκους που σας συκοφαντούν να δείτε τι θα τους κάνω».

 Οι προεστοί Ισχανάντων περιποιήθηκαν τον Εμτουρλάχ όσο δεν περιποιήθηκαν κανέ­να άλλον επίσημο Τούρκο. Έτσι έκατσε ο  Εμτουρλάχ 20 μέρες στο Ισχανάντων και μια μέρα κάλεσε σε συγκέντρωση στο Ισχανάντων όλους τους προεστούς της Σαντάς και τους ανακοίνωσε με αυστηρό τάχα ύφος την διαταγή. Μιλημένοι οι μουχτάρηδες Γεώργιος Παρμαξούζ καί Χρή­στος Βατίκ παρουσιάσθηκαν και του είπαν: «Εφέντη μας ζητάτε στρατεύσιμους και όπλα  και μας κατηγορείτε πως περιθάλπομαι Αρμένιους., Αυτά όλα είναι συκοφαντίες των εχθρών μας που επιδιώκουν την εξόντωσή μας.
 Στρατευσίμους δεν έχουμε, γιατί όλοι οι άνδρες μας είναι επαγγελματίες και ξενιτεύονται στη Ρωσία για να βγάλουν ένα ξεροκόμματο για τις φτωχές οικογένειες τους. Είχαμε κάμποσους ξενιτεμένους μας 40- 50 που τυχαία παράμειναν εδώ, τους βρήκατε και τους πήρατε. Είμαστε 'κι εμείς οι γέροι. Δεν έχουμε άλλον κανένα. Όσο για τα όπλα σας βεβαιούμε πως μας είναι περιττά γιατί δόξα το θεό έχουμε ησυχία και ασφάλεια. Αν είχαμε μερικά άχρηστα τα πήρατε τις προάλλες και τελείωσε. Τώρα ίσως κάπου να βρεθούν ελάχιστα παλιοντούφεκα κυνηγετικά. Αν θέλετε μπορούμε να σας τα φέρομαι, άλλα θα σας είναι τελείως άχρηστα. 
Μένουν οι Αρμένιοι. Αυτή η κατηγορία είναι τελείως ασύστατη και ανόητη. Εμείς λιμοκτονούμε και στέλνουμε τις γυναίκες μας στα περίχωρα Βαϊβούρτης για να πουλήσουν τα πουκάμισα και τα παπλώματα μας για 2-3 οκάδες σιτάρι που δεν φτάνει ούτε για αντίδωρο πως θα μπορέσουμε να τροφοδοτήσουμε Αρμενίους αφού δεν μπορούμε να περιποιηθούμε τους απεσταλμένους της κυβέρνησης αξιωματικούς και στρατιώτες; 
Αν υποψιάζεστε ένα τέτοιο πράγμα μπορείτε να κάνετε ότι σας διατάσσει ο Νόμος».

Αυτά λέχθηκαν μπροστά στους υπαξιωματικούς στους φαντάρους και στους χωροφύλακες για να δικαιολογηθεί η δια­γωγή του Εμτουρλάχ απέναντι των Σανταίων. Πράγματι έγινε ερευνα στα χωριά, στα δάση παντού, ίχνη ’Αρμενίων δεν φάνηκαν. Όπλα βρέ­θηκαν λίγα κυνηγετικά άχρηστα. Στρατεύσιμοι βρέθηκαν 9—10 που συνελήφθησαν παρά την θέληση του αξιωματικού.
 Τότε οι προεστοί  Ισχα­νάντων έπαιξαν θαυμάσια τον ρόλο τους. Βρήκαν πρώτα τους συλληφθέντες, τους μίλησαν ποντιακά για να μην τους καταλάβουν οι Τούρ­κοι και τους συμβούλεψαν να υποκρίνονται τον τρελό, Ύστερα παρουσιάστηκαν στον Εμτουρλάχ και του είπαν πως είναι αμαρτία να συλληφθούν και να βασανιστούν άνθρωποι βουβοί και τρελοί, γιατί αν δεν ήσαν τέτοιοι ήθελαν να βρεθούν σήμερα στην ξενιτειά στον Καύκασο για να  βγάζουν το ψωμί τους. 
Την ημέρα πού επρόκειτο να φύγει ο αξιωματικός κάλεσε μπροστά του αυτούς τούς στρατεύσιμους και τους έκαμε με­ρικές ερωτήσεις. Απ’ αυτούς - άλλοι χαζεύανε, κι άλλοι κάνανε μορφα­σμούς αλλόκοτους χωρίς να δώσουν προσοχή στα λόγια του Αξιωματι­κού. Ο  Εμτουρλάχ αγανακτισμένος μάλωσε τους υπαξιωματικούς και τους είπε: «Γιατί μαζέψατε αυτούς τους τρελούς; Τρελοκομείο θα φτιάξουμε τώρα;» Και τους έδιωξε τους στρατεύσιμους, μα οι στρατεύσιμοι εξακολουθούσαν τον χαβά τους και δεν κουνιόνταν από τη θέση τους. 

Ο Εμτουρλάχ μετά μία- δύο μέρες κατέβηκε στα γύρω της Σαντάς τουρκο­χώρια, όπου κακομεταχειρίστηκε τους προεστούς Τούρκους για τις συκοφαντίες που εκτόξευσαν εναντίον των Σανταίων.

Μιλτιάδης Κ.  Νυμφόπουλος
Εκπαιδευτικός
Ιστοριογράφος της Σαντάς