ΤΕΛΙΚΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

 Χένρι Μόργκεντάου ,πρώτος πρόεδρος της ΕΑΠ

Ύστερα από περιοδεία που πραγματοποίησε στη Μακεδονία και Θράκη, το Μάιο του 1929, ο Αντιπρόεδρος της ΕΑΠ JOHN CAMPBELL, εκθέτει συγκεντρωτικά τις παρατηρήσεις του για τους διάφορους τομείς εργασιών της ΕΑΠ, αλλά και για τον υψηλό βαθμό προόδου των προσφύγων. ΄
Η έκθεσή του, χωρίς να αναλύεται σε λεπτομερή κατά τομείς στοιχεία, αποτελεί, κυρίως, μια συνολική αξιολογική αποτίμηση της προσφοράς της ΕΑΠ, αλλά και της συμβολής των προσφύγων, όχι μόνο στη δική τους αποκατάσταση και πρόοδο, αλλά και στην ευρύτερη προκοπή της χώρας.
 «Δεν είναι υπερβολή να πούμε», σημειώνει, «ότι, όταν επισκέπτεται κανείς τους προσφυγικούς συνοικισμούς των πόλεων της Μακεδονίας και της Θράκης, έχει την εντύπωση ότι η Ελλάδα πήδησε, με ένα βήμα, από τον 17ο στον 20ό αιώνα». Ανάλογες είναι και οι παρατηρήσεις του για τις προόδους των αγροτών προσφύγων.
 «Η όψη της χώρας άλλαξε βαθιά. Παντού βλέπει κανείς τη χαρά στα πρόσωπα των προσφύγων ... τα δείγματα προόδου είναι φανερά παντού: Νέες οικοδομές που χτίστηκαν από τους ίδιους τους πρόσφυγες, αύξηση των κτηνών, καλλιέργεια σιτηρών ανώτερης ποιότητας, χρήση σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας. Εξαιρετικά σχολεία και εκκλησίες χτίστηκαν και χτίζονται ... Είμαι βέβαιος ότι οι πρόσφυγες θα γίνουν παράγοντες προόδου στην Ελλάδα». Τα αποτελέσματα αυτά, όπως παρατηρεί, οφείλονται στο κουράγιο, στην ενεργητικότητα και στη διάθεση για νέες ιδέες που χαρακτηρίζει τη μεγάλη μάζα των προσφύγων.
Παρόμοιες είναι οι εντυπώσεις και άλλων επισκεπτών των προσφυγικών οικισμών της Μακεδονίας, όπως του Πρωθυπουργού του Βελγίου CARTON DE WIATT και του JACQUES ANCEL, καθηγητή της ECOLE DES HAUTES ETUDES INTERNATIONALES των Παρισίων.
Γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, όταν στα μέσα του 1929 άρχισε η διαδικασία εκκαθάρισης και διάλυσης της ΕΑΠ, η αγροτική, τουλάχιστο, αποκατάσταση πήρε τον τελικό της δρόμο, παρόλο που υπήρχαν ακόμη ανάγκες για 9.500 αγροτικά σπίτια. Θυμίζουμε ότι σε πάρα πολλά από αυτά (μουσουλμανικά, βουλγαρικά, χτισμένα από την ΕΑΠ) διαμένουν μαζί 2 και 3 οικογένειες. Ωστόσο, σε χωριά, όπου ολοκληρώθηκαν οι καταμετρήσεις και οι διανομές των χωραφιών, η αγροτική παραγωγή έφτασε στο ύψιστο σημείο της απόδοσής της, γιατί εκεί οι πρόσφυγες αισθάνονται τον εαυτό τους ως τελικό ιδιοκτήτη.

Ζεύγος Ποντίων σε αναμνηστική φωτογραφία

Έπειτα, δεν παρατηρούνται πια προστριβές μεταξύ ντόπιων και προσφύγων, ή μεταξύ προσφύγων. Αντίθετα, οι διάφορες υποθέσεις αναλαμβάνονται από κοινού. Παρατηρούνται, μάλιστα, και συχνοί γάμοι μεταξύ τους. Αλλά και η γεωργία της Ελλάδας, με την αποκατάσταση των προσφύγων, σημείωσε αξιόλογα βήματα προόδου. Στο διάστημα 1924-1929, έχουν τελειοποιηθεί τα γεωργικά εργαλεία, προχώρησε με γοργό ρυθμό η μηχανική καλλιέργεια, αυξήθηκε σημαντικά η κατανάλωση των λιπασμάτων και υιοθετήθηκαν νέες μέθοδοι καλλιέργειας και εκμετάλλευσης της γης.
Σε τέτοιο σημείο αποκατάστασης και σ’ αυτό το βαθμό προόδου βρίσκονται οι αγρότες, όταν αρχίζει η διαδικασία διάλυσης της ΕΑΠ (μέσα του 1929) και οι υπηρεσίες της περνούν, σταδιακά, στην ευθύνη της πολιτείας.
Επομένως, η πορεία της ανάπτυξης άρχισε από την ΕΑΠ και θα συνεχιστεί από την πολιτεία. Η κυβέρνηση (Βενιζέλου) έχει περάσει μια σειρά νόμων για την αγροτική ανάπτυξη της χώρας: τεχνική υποδομή, γεωργική εκπαίδευση, αγροτικοί πειραματικοί σταθμοί, επαγγελματικές εγκαταστάσεις κ.ά. Παράλληλα, τα προϋπολογισθέντα ποσά για την υλοποίηση αυτών των προγραμμάτων (1930-1931) είναι κατά πολύ αυξημένα.
Η ΕΑΠ, παραδίνοντας τη σκυτάλη στην πολιτεία, προσβλέπει με εμπιστοσύνη στο μέλλον αυτών των εργασιών που η ίδια άρχισε και προώθησε ως αυτό το σημείο. Το μέτρο της τωρινής επιτυχίας προοιωνίζεται το μέτρο της μελλοντικής. Όλα δείχνουν ότι η πρόοδος αυτή θα συνεχιστεί.
Αυτήν, ακριβώς, την αισιοδοξία για το μέλλον της Ελλάδας εκφράζει και ο Μοργκεντάου, πρώτος πρόεδρος της ΕΑΠ, στα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου του «Η αποστολή μου στην Αθήνα ...... Είναι ενδεικτικοί οι τίτλοι αυτών των κεφαλαίων: «Το μεγαλείο των Ελλήνων», «Προσβλέποντας στο μέλλον».
Η πορεία της χώρας μας στον 20ό αιώνα δρομολογήθηκε με το κοσμογονικό αντάμωμα του εκείθεν και ένθεν του Αιγαίου Ελληνισμού. Ο ΠΟΝΟΣ της περιόδου 1914-1930 μετουσιώθηκε σε ΔΟΞΑ που οδήγησε στο ΜΕΓΑΛΕΙΟ της σύγχρονης Ελλάδας.