ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΕΙΩΝ.
Η ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ του μεταλλουργικού, στην πλειοψηφία του, πληθυσμού της Χαλδίας, μπορεί, αρχικά, να συνέβαλε στην οικονομική της ενδυνάμωση, στη συνέχεια όμως προκάλεσε έντονο πρόβλημα εύρεσης εργασίας. Το πρόβλημα έγινε οξύτερο, όταν οι μεταλλοφόρες φλέβες της Αργυρούπολης άρχισαν να εξαντλούνται και να μην αποδίδουν, πλέον, τα μέγιστα με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εξασφαλιστεί εργασία για όλους τους κατοίκους.
Η διαμόρφωση νέων δυσμενέστερων όρων διαβίωσης για τους κατοίκους της Χαλδίας, τους ώθησε προς την αποδημία. Από τα μέσα κιόλας του 18ου αιώνα, οι μεταλλουργοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, αρχικά σε μικρές ομάδες, και στη συνέχεια μαζικότερα, στο εσωτερικό της Μ. Ασίας αναζητώντας νέες μεταλλοφόρες περιοχές και τόπους εγκατάστασης.
Το μεγάλο κύμα, όμως, των μετοικεσιών προς όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ανατολίας, που παρατηρείται στα τέλη του 1 8ου και κυρίως στις αρχές του 19ου αιώνα, είναι απόρροια πολλών παραγόντων. Η άποψη ότι η αιτία της μετανάστευσης των μεταλλουργών ήταν τα αντίποινα των Οθωμανών εξαιτίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 δεν ευσταθεί, αφού, όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ρεύμα της διάχυσής τους ήταν ήδη σε εξέλιξη ή καλύτερα όδευε προς την ολοκλήρωσή του, πολύ πριν από την έκρηξη της Επανάστασης.
Μία αναζήτηση των ουσιαστικών αιτιών του φαινομένου θα μπορούσε να εστιάσει σε σημεία όπως:
α) το άγονο και πενιχρό στη μεγαλύτερη έκτασή του από γεωργικής άποψης έδαφος της ορεινής Χαλδίας, σε συνάρτηση με τα απηρχειωμένα γεωργικά εργαλεία,
β) «το δαιμόνιον εξερευνητικόν πνεύμα» των αρχιμεταλλουργών και η φιλοδοξία τους να ιδρύσουν μεταλλουργικούς οικισμούς-αποικίες, με απώτερο στόχο τους να
επεκτείνουν τα προνόμιά τους στον ελληνισμό της Μ. Ασίας,
γ) η ανάπτυξη του θαλάσσιου διαμετακομιστικου εμπορίου,
δ) η έλλειψη χερσαίου συγκοινωνιακού οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, που άφηνε αναγκαστικά την περιοχή μακριά από το κέντρο των εξελίξεων, αφού τους στερούσε το προνόμιο του αποκλειστικού αποδέκτη όλων των εξορυγμένων μεταλλευμάτων από τα υπόλοιπα μεταλλεία της Μ. Ασίας,
ε) η παντελής έλλειψη τεχνολογίας και η άγνοια σύγχρονων μεθόδων εξόρυξης και κατεργασίας των μετάλλων και
στ) η σταδιακή διακοπή του μέτρου υποχρεωτικής εργασίας των προνομιούχων εργατών στα μεταλλεία.
Πολλοί μελετητές της περιόδου αυτής θεωρούν ότι οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι του 18ου και 19ου αιώνα, και ιδιαίτερα ο πόλεμος της περιόδου 1828-1829, που συγκλόνισε τον Πόντο, αποτέλεσαν αναμφισβήτητα έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα που εξώθησε τους μεταλλουργούς της Χαλδίας στη μετοικεσία και προκάλεσε την παρακμή των μεταλλείων της.
Το ελληνικό στοιχείο συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία της εισβολής του «ομόδοξου γένους» στην περιοχή του Πόντου, είτε παρέχοντας εμπράκτως τη βοήθειά του είτε ενθαρρύνοντας με ενθουσιασμό την προέλαση του Πάσκεβιτς και του στρατού του στην Αργυρούπολη. Στη σύντομη, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ρωσική κατοχή δεν ήταν λίγοι, επίσης, οι Έλληνες κρυπτοχριστιανοί που φανέρωσαν την αληθινή θρησκεία τους. Η απρόσμενη όμως αποχώρηση των Ρώσων έφερε σε πολύ δεινή θέση το ελληνικό στοιχείο, καθιστώντας ορατό πλέον τον κίνδυνο των τουρκικών αντεκδικήσεων. Ο φόβος των αντιποίνων από πλευράς των Τούρκων, που κατέλαβε τους «θεωρηθέντες ως ρωσίζοντες», οδήγησε τους Έλληνες, πολλοί από τους οποίους ήταν ειδικευμένοι μεταλλουργοί, στο να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να κατευθυνθούν προς τον Καύκασο.
Ας σημειωθεί επίσης ότι η κοπή των δένδρων και η καταστροφή των δασών, οδήγησε, σύμφωνα με τον A.M. Bryer, σε μαρασμό τα μεταλλεία (μαντένια, από τη λέξη maden) της Χαλδίας, αφού το ξύλο που ήταν η κύρια και απαραίτητη καύσιμη ύλη για την τήξη των μεταλλευμάτων τώρα εξέλιπε.
Το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπισαν και αργότερα και άλλα σημαντικά και φημισμένα για το μέγεθος της παραγωγής τους μεταλλεία των Ελλήνων του Πόντου, έξω από τα όρια της Χαλδίας. Δίχως άλλη επιλογή, οι μεταλλουργοί στράφηκαν στην αναζήτηση, ανίχνευση και εκμετάλλευση νέων φλεβών. Εγκατέλειψαν τις εστίες τους με σκοπό είτε να ιδρύσουν νέους οικισμούς είτε να αναζωογονήσουν παλαιότερους, αλλά παρηκμασμένους ή και να αυξήσουν τους ήδη υπάρχοντες.
Οι μεταναστεύσεις των μεταλλουργών αφενός κατέστρεψαν όχι μόνο την αίγλη, αλλά και κάθε ίχνος της οικονομικής ικμάδας της Χαλδίας: «... αι πηγαί απεξηράνθησαν πολλαχού και απαντώνται ήδη ναοί εν χωρίοις, εν οις ουδείς οικεί πλέονΈλλην», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Περ. Τριανταφυλλίδης. Αφετέρου όμως αποτέλεσαν μια εξαιρετικά ευεργετική λειτουργία στη διάρθρωση της ποντιακής κοινωνίας, χωρίς μάλιστα να αρκεστούν στο να επιλύσουν απλά ορισμένες πληθυσμιακές και οικονομικές ανάγκες. Η Αργυρούπολη και οι γύρω οικισμοί της χαρακτηρίστηκαν ως «ανεξάντλητη δεξαμενή», που διοχέτευσαν άφθονο, ζωτικότατο και δραστήριο ελληνικό στοιχείο στο εσωτερικό της Ανατολής. «Η Χαβδία από καταφύγιο των τυραννουμένων Ελλήνων έγινε μία Κυψέλη νέας αποικιακής επεκτάσεως», σημειώνει ο A. Α. Παπαδόπουλος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν σταδιακά νέες αμιγείς ελληνικές νησίδες, πολυπληθείς αποικίες, οι οποίες αποτέλεσαν, κατά τον Σ. Ιωαννίδη, τα «φυτώρια και τα ασφαλή βάθρα της ενιαιότητας του Ελληνισμού της Τουρκίας στον εσωτερικό μικρασιατικό χώρο». «Δικαίως ο Γκιουμουσχανάς θεωρείται Μητρόπολις των ελληνικών μεταλλουργικών παροικιών της Μ. Ασίας» και έφθασε μάλιστα στο σημείο να ξεπεράσει στη φήμη όχι μόνο τη Σινώπη, αλλά και τη Μίλητο που «καυχάται ότι έσπειρε ογδοήκοντα αποικίας εις τα παράλια της Μεσογείου και του Ευξείνου», όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Π. Η. Μελαναφρύδης.
ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΜΕΣΑ ΚΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Η διάχυση των μεταλλουργών συντελέσθηκε με κέντρο τη Χαλδία και τη Μεσοχαλδία προς διάφορες κατευθύνσεις, στα παράλια και την ενδοχώρα της Μ. Ασίας. Ο γνωστός πλέον χάρτης της κ. X. Λιουδάκη - Κυπραίου, καθώς και ξένων ερευνητών και επιστημόνων του αρχών του 20ού αιώνα, όπως του de L. Lunay και Ζ. Khandazian, απεικονίζουν με τον καλύτερο τρόπο το κύμα αυτών των μετοικεσιών. Η πλειοψηφία των μεταλλουργών, με την καθοδήγηση και προστασία του εμίνη και του αρχιμεταλλουργού, ο οποίος μάλιστα είχε ήδη εξασφαλίσει τη σχετική άδεια (φιρμάνι) του σουλτάνου, κινήθηκαν κατά βάση προς τα νότια, προς το εσωτερικό της Ανατολίας, «επ' αυτώ τούτω το εκμεταλλεύειν». Άλλοι κινήθηκαν προς τα παράλια (Τρίπολη, Κερασούντα, Κοτύωρα, Φάτσα) και προς δυτικά μέχρι την Οινόη και την Αμισό, ενώ κάποιοι ακολούθησαν πορεία προς ανατολικά και βόρεια έως τον Καύκασο και πέρα από αυτόν, έως την Τιφλίδα και τη σημερινή Αρμενία. Οι σημαντικότεροι μεταλλουργικοί οικισμοί ήταν:
*το Ακ νταγ μαντέν και Δενέκ (Κεσκίν) μαντέν στον Νομό Αγκύρας (παραγωγή μολύβδου και αργύρου),
* στο Νομό Ικονίου το Μπουγά μαντέν ή Μεταλλείο Ταύρου (παραγωγή αργύρου, μολύβδου, μικρής ποσότητας χρυσού), Μπερεκετλί μαντέν (παραγωγή μολύβδου) πλησίον της Νίγδης και Μπόζκιρ (παραγωγή μολύβδου) κοντά στην πόλη του Ικονίου,
* το'Αργανα (Άργωνη) μαντέν (παραγωγή χαλκού) και Κεμπάν (Καπάν) μαντέν (παραγωγή χαλκού και αργύρου) στον Νομό Ντιαρμπεκίρ. Ειδικά το μεταλλείο των Αρ-γάνων, το λεγόμενο και Μπακίρ (= χαλκός) μαντέν, ήταν παγκοσμίως γνωστό για την ποιότητα και την ποσότητα του εξαγόμενου χαλκού.
Η τήξη του μεταλλεύματος γινόταν στους φούρνους - χωνευτήρια της Τοκάτης και αργότερα μεταφερόταν στο εξωτερικό, χωρίς κατεργασία, από το λιμάνι της Αλεξανδρέττας. Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για το μεταλλείο και την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων του παρέμεινε ζωηρό μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα,
* το Χαλβά μαντέν και Χελέγκ μαντέν (παραγωγή χαλκού) στο Νομό Θεοδοσιούπολης, κοντά στην Παϊπούρτη,
*το Γκιουμούζ (Χατζήκιοϊ) ή Σιμ μαντέν (παραγωγή αργύρου) στον Νομό Σεβάστειας, κοντά στη Μερζιφούντα,
*τα μεταλλεία στυπτηρίας ή στύψης της Νικόπολης (Καραχισάρ-σαρκή ή Σεμπίν-καραχισάρ), στους μεταλλουργικούς οικισμούς Λίτζασα, Ασαρτζούχ, Κιοϊνούκ και
Καταχώρ' του Νομού Σεβάστειας,
* το Μεταλλείο Μελανθίας (Μεσσουντιέ) στον Νομό Σεβάστειας (παραγωγή μολύβδου και αργύρου),
* τα μεταλλεία χαλκού της Τρίπολης, στους μεταλλουργικούς οικισμούς Ερσεήλ ή Ισραήλ μαντέν, Εσσελί μαντέν, Λαχανά μαντέν, Σατού μαντέν, Καράκαγια μαντέν, (Κι(ρ)λίκ μαντέν, Αγαλίκ μαντέν του Νομού Τραπεζούντας,
* το Μπάλια (Παλαιό) μαντέν και Καραϊδίν (παραγωγή μολύβδου) στην περιοχή της Μυσίας, τα οποία εξαιτίας της μεγάλης τους σημασίας αποτέλεσαν ιδιοκτησία της ελληνικής εταιρείας των μεταλλείων του Λαυρίου και έπειτα πέρασαν στα χέρια ευρωπαίων (Γάλλων) επενδυτών, το μεταλλείο Κιούρε (παραγωγή χαλκού) κοντά στην Ινέπολη στον Νομό Κασταμονής,
* τα ανθρωκωρυχεία της Ποντοηράκλειας (Έρεγλι), κυρίως στους οικισμούς Ζογκουλδάκ (Ζουγγουλδάκ) και Κόζλου στον Νομό Κασταμονής,
* τα μεταλλεία Αλλαχ-βερτί (Αλαβερντί) και Ακτεάλια (Αχτάλα) στη Γεωργία (περιοχή σημερινής Β. Αρμενίας).
Κυριάκος Χατζηκυριακίδης
Ιστορικός
Η ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ ΑΥΞΗΣΗ του μεταλλουργικού, στην πλειοψηφία του, πληθυσμού της Χαλδίας, μπορεί, αρχικά, να συνέβαλε στην οικονομική της ενδυνάμωση, στη συνέχεια όμως προκάλεσε έντονο πρόβλημα εύρεσης εργασίας. Το πρόβλημα έγινε οξύτερο, όταν οι μεταλλοφόρες φλέβες της Αργυρούπολης άρχισαν να εξαντλούνται και να μην αποδίδουν, πλέον, τα μέγιστα με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εξασφαλιστεί εργασία για όλους τους κατοίκους.
Η διαμόρφωση νέων δυσμενέστερων όρων διαβίωσης για τους κατοίκους της Χαλδίας, τους ώθησε προς την αποδημία. Από τα μέσα κιόλας του 18ου αιώνα, οι μεταλλουργοί αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, αρχικά σε μικρές ομάδες, και στη συνέχεια μαζικότερα, στο εσωτερικό της Μ. Ασίας αναζητώντας νέες μεταλλοφόρες περιοχές και τόπους εγκατάστασης.
Το μεγάλο κύμα, όμως, των μετοικεσιών προς όλα τα μήκη και τα πλάτη της Ανατολίας, που παρατηρείται στα τέλη του 1 8ου και κυρίως στις αρχές του 19ου αιώνα, είναι απόρροια πολλών παραγόντων. Η άποψη ότι η αιτία της μετανάστευσης των μεταλλουργών ήταν τα αντίποινα των Οθωμανών εξαιτίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 δεν ευσταθεί, αφού, όπως έχει ήδη αναφερθεί, το ρεύμα της διάχυσής τους ήταν ήδη σε εξέλιξη ή καλύτερα όδευε προς την ολοκλήρωσή του, πολύ πριν από την έκρηξη της Επανάστασης.
Μία αναζήτηση των ουσιαστικών αιτιών του φαινομένου θα μπορούσε να εστιάσει σε σημεία όπως:
 |
| Πόντιοι, Ρώσοι και άλλοι ξένοι μεταλλουργοί. Αλαβερτί Γεωργίας 1870 |
β) «το δαιμόνιον εξερευνητικόν πνεύμα» των αρχιμεταλλουργών και η φιλοδοξία τους να ιδρύσουν μεταλλουργικούς οικισμούς-αποικίες, με απώτερο στόχο τους να
επεκτείνουν τα προνόμιά τους στον ελληνισμό της Μ. Ασίας,
γ) η ανάπτυξη του θαλάσσιου διαμετακομιστικου εμπορίου,
δ) η έλλειψη χερσαίου συγκοινωνιακού οδικού και σιδηροδρομικού δικτύου, που άφηνε αναγκαστικά την περιοχή μακριά από το κέντρο των εξελίξεων, αφού τους στερούσε το προνόμιο του αποκλειστικού αποδέκτη όλων των εξορυγμένων μεταλλευμάτων από τα υπόλοιπα μεταλλεία της Μ. Ασίας,
ε) η παντελής έλλειψη τεχνολογίας και η άγνοια σύγχρονων μεθόδων εξόρυξης και κατεργασίας των μετάλλων και
στ) η σταδιακή διακοπή του μέτρου υποχρεωτικής εργασίας των προνομιούχων εργατών στα μεταλλεία.
Πολλοί μελετητές της περιόδου αυτής θεωρούν ότι οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι του 18ου και 19ου αιώνα, και ιδιαίτερα ο πόλεμος της περιόδου 1828-1829, που συγκλόνισε τον Πόντο, αποτέλεσαν αναμφισβήτητα έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα που εξώθησε τους μεταλλουργούς της Χαλδίας στη μετοικεσία και προκάλεσε την παρακμή των μεταλλείων της.
Το ελληνικό στοιχείο συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία της εισβολής του «ομόδοξου γένους» στην περιοχή του Πόντου, είτε παρέχοντας εμπράκτως τη βοήθειά του είτε ενθαρρύνοντας με ενθουσιασμό την προέλαση του Πάσκεβιτς και του στρατού του στην Αργυρούπολη. Στη σύντομη, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ρωσική κατοχή δεν ήταν λίγοι, επίσης, οι Έλληνες κρυπτοχριστιανοί που φανέρωσαν την αληθινή θρησκεία τους. Η απρόσμενη όμως αποχώρηση των Ρώσων έφερε σε πολύ δεινή θέση το ελληνικό στοιχείο, καθιστώντας ορατό πλέον τον κίνδυνο των τουρκικών αντεκδικήσεων. Ο φόβος των αντιποίνων από πλευράς των Τούρκων, που κατέλαβε τους «θεωρηθέντες ως ρωσίζοντες», οδήγησε τους Έλληνες, πολλοί από τους οποίους ήταν ειδικευμένοι μεταλλουργοί, στο να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να κατευθυνθούν προς τον Καύκασο.
Ας σημειωθεί επίσης ότι η κοπή των δένδρων και η καταστροφή των δασών, οδήγησε, σύμφωνα με τον A.M. Bryer, σε μαρασμό τα μεταλλεία (μαντένια, από τη λέξη maden) της Χαλδίας, αφού το ξύλο που ήταν η κύρια και απαραίτητη καύσιμη ύλη για την τήξη των μεταλλευμάτων τώρα εξέλιπε.
Το ίδιο πρόβλημα αντιμετώπισαν και αργότερα και άλλα σημαντικά και φημισμένα για το μέγεθος της παραγωγής τους μεταλλεία των Ελλήνων του Πόντου, έξω από τα όρια της Χαλδίας. Δίχως άλλη επιλογή, οι μεταλλουργοί στράφηκαν στην αναζήτηση, ανίχνευση και εκμετάλλευση νέων φλεβών. Εγκατέλειψαν τις εστίες τους με σκοπό είτε να ιδρύσουν νέους οικισμούς είτε να αναζωογονήσουν παλαιότερους, αλλά παρηκμασμένους ή και να αυξήσουν τους ήδη υπάρχοντες.
Οι μεταναστεύσεις των μεταλλουργών αφενός κατέστρεψαν όχι μόνο την αίγλη, αλλά και κάθε ίχνος της οικονομικής ικμάδας της Χαλδίας: «... αι πηγαί απεξηράνθησαν πολλαχού και απαντώνται ήδη ναοί εν χωρίοις, εν οις ουδείς οικεί πλέονΈλλην», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Περ. Τριανταφυλλίδης. Αφετέρου όμως αποτέλεσαν μια εξαιρετικά ευεργετική λειτουργία στη διάρθρωση της ποντιακής κοινωνίας, χωρίς μάλιστα να αρκεστούν στο να επιλύσουν απλά ορισμένες πληθυσμιακές και οικονομικές ανάγκες. Η Αργυρούπολη και οι γύρω οικισμοί της χαρακτηρίστηκαν ως «ανεξάντλητη δεξαμενή», που διοχέτευσαν άφθονο, ζωτικότατο και δραστήριο ελληνικό στοιχείο στο εσωτερικό της Ανατολής. «Η Χαβδία από καταφύγιο των τυραννουμένων Ελλήνων έγινε μία Κυψέλη νέας αποικιακής επεκτάσεως», σημειώνει ο A. Α. Παπαδόπουλος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν σταδιακά νέες αμιγείς ελληνικές νησίδες, πολυπληθείς αποικίες, οι οποίες αποτέλεσαν, κατά τον Σ. Ιωαννίδη, τα «φυτώρια και τα ασφαλή βάθρα της ενιαιότητας του Ελληνισμού της Τουρκίας στον εσωτερικό μικρασιατικό χώρο». «Δικαίως ο Γκιουμουσχανάς θεωρείται Μητρόπολις των ελληνικών μεταλλουργικών παροικιών της Μ. Ασίας» και έφθασε μάλιστα στο σημείο να ξεπεράσει στη φήμη όχι μόνο τη Σινώπη, αλλά και τη Μίλητο που «καυχάται ότι έσπειρε ογδοήκοντα αποικίας εις τα παράλια της Μεσογείου και του Ευξείνου», όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Π. Η. Μελαναφρύδης.
 |
| ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ 1932 |
ΜΕΤΟΙΚΕΣΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΩΝ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΝΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΜΕΣΑ ΚΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Η διάχυση των μεταλλουργών συντελέσθηκε με κέντρο τη Χαλδία και τη Μεσοχαλδία προς διάφορες κατευθύνσεις, στα παράλια και την ενδοχώρα της Μ. Ασίας. Ο γνωστός πλέον χάρτης της κ. X. Λιουδάκη - Κυπραίου, καθώς και ξένων ερευνητών και επιστημόνων του αρχών του 20ού αιώνα, όπως του de L. Lunay και Ζ. Khandazian, απεικονίζουν με τον καλύτερο τρόπο το κύμα αυτών των μετοικεσιών. Η πλειοψηφία των μεταλλουργών, με την καθοδήγηση και προστασία του εμίνη και του αρχιμεταλλουργού, ο οποίος μάλιστα είχε ήδη εξασφαλίσει τη σχετική άδεια (φιρμάνι) του σουλτάνου, κινήθηκαν κατά βάση προς τα νότια, προς το εσωτερικό της Ανατολίας, «επ' αυτώ τούτω το εκμεταλλεύειν». Άλλοι κινήθηκαν προς τα παράλια (Τρίπολη, Κερασούντα, Κοτύωρα, Φάτσα) και προς δυτικά μέχρι την Οινόη και την Αμισό, ενώ κάποιοι ακολούθησαν πορεία προς ανατολικά και βόρεια έως τον Καύκασο και πέρα από αυτόν, έως την Τιφλίδα και τη σημερινή Αρμενία. Οι σημαντικότεροι μεταλλουργικοί οικισμοί ήταν:
*το Ακ νταγ μαντέν και Δενέκ (Κεσκίν) μαντέν στον Νομό Αγκύρας (παραγωγή μολύβδου και αργύρου),
* στο Νομό Ικονίου το Μπουγά μαντέν ή Μεταλλείο Ταύρου (παραγωγή αργύρου, μολύβδου, μικρής ποσότητας χρυσού), Μπερεκετλί μαντέν (παραγωγή μολύβδου) πλησίον της Νίγδης και Μπόζκιρ (παραγωγή μολύβδου) κοντά στην πόλη του Ικονίου,
* το'Αργανα (Άργωνη) μαντέν (παραγωγή χαλκού) και Κεμπάν (Καπάν) μαντέν (παραγωγή χαλκού και αργύρου) στον Νομό Ντιαρμπεκίρ. Ειδικά το μεταλλείο των Αρ-γάνων, το λεγόμενο και Μπακίρ (= χαλκός) μαντέν, ήταν παγκοσμίως γνωστό για την ποιότητα και την ποσότητα του εξαγόμενου χαλκού.
Η τήξη του μεταλλεύματος γινόταν στους φούρνους - χωνευτήρια της Τοκάτης και αργότερα μεταφερόταν στο εξωτερικό, χωρίς κατεργασία, από το λιμάνι της Αλεξανδρέττας. Το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για το μεταλλείο και την εκμετάλλευση των πλούσιων κοιτασμάτων του παρέμεινε ζωηρό μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα,
* το Χαλβά μαντέν και Χελέγκ μαντέν (παραγωγή χαλκού) στο Νομό Θεοδοσιούπολης, κοντά στην Παϊπούρτη,
*το Γκιουμούζ (Χατζήκιοϊ) ή Σιμ μαντέν (παραγωγή αργύρου) στον Νομό Σεβάστειας, κοντά στη Μερζιφούντα,
*τα μεταλλεία στυπτηρίας ή στύψης της Νικόπολης (Καραχισάρ-σαρκή ή Σεμπίν-καραχισάρ), στους μεταλλουργικούς οικισμούς Λίτζασα, Ασαρτζούχ, Κιοϊνούκ και
Καταχώρ' του Νομού Σεβάστειας,
* το Μεταλλείο Μελανθίας (Μεσσουντιέ) στον Νομό Σεβάστειας (παραγωγή μολύβδου και αργύρου),
* τα μεταλλεία χαλκού της Τρίπολης, στους μεταλλουργικούς οικισμούς Ερσεήλ ή Ισραήλ μαντέν, Εσσελί μαντέν, Λαχανά μαντέν, Σατού μαντέν, Καράκαγια μαντέν, (Κι(ρ)λίκ μαντέν, Αγαλίκ μαντέν του Νομού Τραπεζούντας,
* το Μπάλια (Παλαιό) μαντέν και Καραϊδίν (παραγωγή μολύβδου) στην περιοχή της Μυσίας, τα οποία εξαιτίας της μεγάλης τους σημασίας αποτέλεσαν ιδιοκτησία της ελληνικής εταιρείας των μεταλλείων του Λαυρίου και έπειτα πέρασαν στα χέρια ευρωπαίων (Γάλλων) επενδυτών, το μεταλλείο Κιούρε (παραγωγή χαλκού) κοντά στην Ινέπολη στον Νομό Κασταμονής,
* τα ανθρωκωρυχεία της Ποντοηράκλειας (Έρεγλι), κυρίως στους οικισμούς Ζογκουλδάκ (Ζουγγουλδάκ) και Κόζλου στον Νομό Κασταμονής,
* τα μεταλλεία Αλλαχ-βερτί (Αλαβερντί) και Ακτεάλια (Αχτάλα) στη Γεωργία (περιοχή σημερινής Β. Αρμενίας).
Κυριάκος Χατζηκυριακίδης
Ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου