Ο ΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΔΕΝ ΠΕΙΘΕΤΑΙ...(Μαρτυρία Φ. Χειμωνίδη - Α' ιστοριογράφου Σαντας)

Σανταίοι σε εξορία στο Ερζερούμ και Χούνουζ

Ο ιστοριογράφος (Φίλιππος  Απ. Χειμωνίδης) έζησε τα γεγονότα από πολύ κοντά και "μοιράστηκε" την ζωή των ανταρτών της Σαντάς  κατά τους τελευταίους μήνες, ως την μέρα της καταστροφής του ηρωικού χωριού, ώστε να είναι σε θέση να εκτιμήσει με ακρίβεια τα πράγματα και να κρίνει πόσα υπέρ της Ελλάδας και του Ελληνισμού του Πόντου θα ήταν δυνατόν να προέλθουν από την οργάνωση και την εξωτερική ενίσχυση ενός παμποντιακού κινήματος, με πυρήνας την Σαντά -για τον Ανατολικό Πόντο — και την Αμισό ή την Μπάφρα για τον Δυτικό.
Τότε και τα άλλα ποντιακά χωριά θα πρόσφεραν τα παλληκάρια τους.
Και για να μη νομίσετε, ότι η γνώμη αυτή (ότι ένα παμποντιακό οργανωμένο κίνημα με ενίσχυση από την Ελλάδα θα είχε επιτυχία και θα αποτελούσε σοβαρότατο αντιπερισπασμό για τον Κεμάλ) ,  είναι απλώς απόρροια του νεανικού ενθουσιασμού με τον οποίο ο ιστοριογράφος ήταν φυσικό να αντικρίζει τότε τα πράγματα, είμαι υποχρεωμένος να κάνω μνεία μιας συνομιλίας μου με τον επικεφαλής της στρατιωτικής δύναμης που μας συνόδευσε στον τόπο της εξορίας μας Τούρκο ταγματάρχη.
Ο αξιωματικός αυτός, άνθρωπος καλλιεργημένος και με ευρωπαϊκή μόρφωση, είχε συγκλονιστεί τόσο από το θέαμα των γερόντων που με κόπο έσερναν τα πόδια τους  και διαβάζοντας στα πρόσωπά μας - όπως είπε- την βασανιστική σκέψη μήπως πρόκειται να μας εξοντώσουν με πολυβόλα στα ίδια εκείνα βουνά, στα οποία χιλιάδες Αρμένιοι είχαν θανατωθεί ομαδικά πριν από λίγα χρόνια με τον τρόπο αυτό, νόμισε ότι είχε υποχρέωση να μας καθησυχάσει.
Μόλις λοιπόν φθάσαμε πάνω από το χωριό  Πιστοφάντων στο ύψωμα Καζουκλή, διέταξε να καθήσουν όλοι για να αναπαυθούν και αφού συγκέντρωσε τους άνδρες, μας μίλησε με πολύ καλοσύνη και μας βεβαίωσε ότι δεν πρόκειται να πάθει κανείς τίποτε  και  ότι απλά πρόκειται για εκτοπισμό στην Αργυρούπολη και ότι το μέτρο αυτό είχε κριθεί απαραίτητο, για να τεθεί η ανταρτοκρατουμένη περιοχή της Σάντας υπό τον έλεγχο της τουρκικής διοίκησης.
Στην διάρκεια της πορείας, ο Τούρκος ταγματάρχης δεν απέφευγε καθόλου τον συγχρωτισμό με τους πορευόμενους προς την εξορία Σανταίους, βαδίζοντας και ο ίδιος μεταξύ τους, αντί να ιππεύει.
Έτσι, μου δόθηκε η ευκαιρία να συνομιλήσω μαζί του για μεγάλο διάστημα  του δρόμου, με την κάποια οικειότητα που δημιουργείτε αυτόματα όταν δίνεται σ' ένα η ευκαιρία να μιλήσει μια ξένη γλώσσα την οποία κινδυνεύει να λησμονήσει μέσα στο δικό του περιορισμένο κύκλο, όπως συνέβαινε με τον ταγματάρχη.
Φυσικά, έγινε λόγος για τους αντάρτες, για τα αίτια της δημιουργίας της κατάστασης την οποία ήθελε να καθαρίσει τώρα ο τουρκικός στρατός καθώς και για τον αριθμό των ανταρτών.
Στάθηκε αδύνατο να τον πείσω, ότι δεν υπερέβαιναν τους εκατό και ότι κανένας πολιτικός σκοπός δεν υπήρχε πίσω από την δράση τους. (Και πράγματι, δεν υπερέβαιναν τους εκατό, γιατί πολλοί άνδρες είχαν μείνει κοντά  στις οικογένειές τους, επειδή κανένας δεν φαντάζονταν τον εκτοπισμό και τώρα, «πιασμένοι στην φάκα», ακολουθούσαν και αυτοί τον δρόμο της εξορίας, ενώ τα χωριά παραδίνονταν στην λεηλασία και στην πυρπόληση εκ μέρους των γειτόνων Τούρκων, πού είχαν μαζευτεί κατά χιλιάδες. Επί τέλους το όνειρό τους είχε πραγματοποιηθεί η Σαντά είχε σβήσει...)

Ένοπλοι Σανταίοι (1910)

Ας ξαναγυρίσουμε στην συνομιλία μας με τον Τούρκο ταγματάρχη.
Είναι πολύ διαφωτιστική, κυρίως γιατί θα μας πληροφορήσει ποια γνώμη είχε το τουρκικό γενικό επιτελείο για την σημασία του αντάρτικου κινήματος της Σάντας και πως θα το αξιοποιούσαν οι Τούρκοι αν βρίσκονταν στην θέση των Ελλήνων.
Δεν είχε ίσως τόση σπουδαιότητα η επιμονή του στην γνώμη, ότι οι αντάρτες ήσαν πολύ περισσότεροι από όσους του είχα πει, όση σπουδαιότητα είχε η βεβαιότητα την οποία εξέφρασε στην συνέχεια, ότι μεταξύ των υπήρχαν και αξιωματικοί του ελληνικού στρατού, που είχαν σταλεί για να οργανώσουν γενική εξέγερση κατά της τουρκικής διοίκησης, με ορμητήριο την Σάντα, κατά το διάστημα που ο κύριος όγκος του τουρκικού στρατού ήταν συγκεντρωμένος στο Μικρασιατικό μέτωπο.

Να ήταν άραγε τόσο αφελείς οι Τούρκοι στρατιωτικοί, ώστε να πιστεύουν στην δυνατότητα μιας γενικής ένοπλης εξέγερσης των Ελλήνων του Πόντου, στην οποία, δυστυχώς, εμείς οι ίδιοι δεν είχαμε πιστέψει; 
Δεν νομίζω!!!!

Φίλιππος  Απ. Χειμωνίδης
Α' ιστοριογράφος της Σαντας


Προσπαθήσαμε να μην κάνουμε επεμβάσεις στο αρχικό κείμενο , αφού πρόκειται για ένα είδος απομνημονευμάτων, τα οποία δεν μεταβάλλονται "επ' ουδενί λόγω"εντούτοις για την ομαλοποίηση του κειμένου , προβήκαμε στις απαραίτητες διορθώσεις, εκείνες που θεωρήσαμε αναγκαίες.