Οι μάχες στον ορεινό Πόντο μαίνονταν αδιάλειπτα όλη αυτή την περίοδο.
Το πλέον δυνατό χτύπημα έδωσε στους Τούρκους ο οπλαρχηγός Αναστάσιος Παπαδόπουλος, τον Οκτώβριο του 1921, ηροκαλώντας στο στράτευμα του Λιβά πασά απώλειες 700 άντρων μέσα σε λίγες μέρες.
Ο Κοτσά Αναστάς, όπως ήταν το παρατσούκλι του Παπαδόπουλου, αναδείχθηκε με τις μάχες εκείνες για άλλη μια φορά σε έναν από τους κορυφαίους καπετάνιους του ποντιακού αντάρτικου.
Στις 5 Νοεμβρίου 1921 οι Τούρκοι έριξαν νέες δυνάμεις κατά των υπερασπιστών του Toπ Τσαμ κυρίως ατάκτους. Επικεφαλής τους ήταν αυτή τη φορά ο στρατηγός Τζεμάλ Τζεβίτ, σφοδρός διώκτης των Ελλήνων με εκατοντάδες εκτελέσεις αμάχων στο ενεργητικό του. Ανέλαβε δράση κατά των Ποντίων, δίνοντας στον Κεμάλ Μουσταφά την υπόσχεση ότι θα εξολόθρευε την ποντιακή αντίσταση εντός 15 ημερών. Ο Τζεβίτ διέθεσε προς εκπόρθηση του Toπ Τσαμ δύναμη ανάλογη εκείνης που προηγήθηκε υπό το Λιβά πασά. Μέσα σε λίγες μέρες, όμως, αντιλήφθηκε ότι η υπόσχεσή του στον Κεμάλ δεν ήταν δυνατόν να τηρηθεί. To Toπ Τσαμ άντεξε για μια ακόμα φορά...
Μια μεγάλη επιτυχία για τα ελληνικά ποντιακά όπλα ήρθε στις 23 Φεβρουάριου 1922. Εκείνη τη μέρα τελείωσε η δολοφονική δράση ενός από τους στυγερότερους σφαγείς του ποντιακού ελληνισμού, του Τζεμάλ Τζεβίτ. Η καταδρομική επιχείρηση που σχεδιάστηκε για την εξόντωσή του ολοκληρώθηκε χάρη στη μέχρι θανάτου τόλμη εννέα ριψοκίνδυνων μαχητών. Η επιλογή τους έγινε με αυστηρότητα γιατί οι πιθανότητες επιβίωσης και επιτυχίας ήταν μετρημένες Ανάμεσά τους υπήρχαν εξαιρετικά έμπειροι αντάρτες που είχαν διακριθεί σε προηγούμενες επιχειρήσεις, όπως ο Σάββας Κερεμίδης, ο Σταύρος Γιαϊλίδης και ο Σωκράτης Καλαϊτζόγλου.
Το Φεβρουάριο του 1922 ο Τούρκος στρατηγός Λιβά πασάς ζήτησε ανακωχή με τους αντάρτες του Πόντου. Οι Τούρκοι επείγονταν να επιτεθούν κατά του ελληνικού στρατού και τους ενδιέφερε η έξωση των Ελλήνων πρώτα από τη δυτική Μικρά Ασία. Δεν μπορούσαν να μεταφέρουν άλλο στρατό από το μέτωπο στον Πόντο. Εξάλειψη του ποντιακού αντάρτικου θα επιχειρούσαν στο τέλος, αφού θα διέλυαν το μεγάλο κίνδυνο, τον ελληνικό στρατό.
Πράγματι, ακολούθησαν η κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, η υποχώρηση του στρατού και η καταστροφή της Σμύρνης. Η αντίσταση όμως στον Πόντο συνεχίστηκε με τη δύναμη της απόγνωσης. Ωστόσο, είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Ο Ελληνικός στρατός είχε αποχωρήσει από τη Μικρά Ασία. Πληθυσμός Ελληνικός δεν υπήρχε πλέον στον Πόντο και όσοι είχαν επιζήσει της γενοκτονίας συμπεριελήφθησαν στην ελληνοτουρκική συμφωνία για την ανταλλαγή πληθυσμών.
Παρά την ήττα του ελληνικού στρατού και την εκκένωση της Μικράς Ασίας πολλοί οπλαρχηγοί δήλωσαν αποφασισμένοι να συνεχίσουν τον ένοπλο αγώνα μέχρι τέλους. Μόνο έπειτα από πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης και υπό το βάρος της ευθύνης των χιλιάδων αμάχων που προστάτευαν, δέχτηκαν οι καπετάνιοι του Πόντου να καταθέσουν τα όπλα και να συζητήσουν για τις διαδικασίες μετάβασης στην Ελλάδα.
Η έξοδος των Ποντίων που είχαν επιζήσει έγινε κατά κύριο λόγο από θαλάσσης. Ναυλώθηκαν πλοία, κυρίως ρωσικά. Πολλοί καπετάνιοι άρχισαν να αναχωρούν για τη Ρωσία και άλλες περιοχές, δια ξηράς ή θαλάσσης.
Σε άλλες περιπτώσεις η αναχώρηση πραγματοποιούνται υπό την πίεση των εχθρών, με Τούρκους ατάκτους να επιδιώκουν ως την τελευταία στιγμή την εξόντωση των Ποντίων. Αλλού πάλι υπήρξε ένας υποτυπώδης σεβασμός των συμφωνηθέντων και επιτράπηκε στον πληθυσμό να αναχωρήσει για την Ελλάδα. Στο λιμάνι της Σαμψούντας οι σκηνές ήταν τραγικές αφού ολόκληρες οικογένειες χώριζαν, δίχως να ξέρουν πού και πότε θα συναντιόνταν.
Η έξοδος των Ποντίων που επέζησαν έπειτα από οκτώ χρόνια μαχών (1914-1922) ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 1922 και ολοκληρώθηκε έπειτα από 16 μήνες, τον Ιανουάριο του 1924. Σκηνές χάους και αλλοφροσύνης διαδραματίστηκαν εκείνη την περίοδο σε όλα τα λιμάνια του Πόντου: Σινώπη, Σαμψούντα, Κερασούντα, Τρίπολη και Τραπεζούντα. Υπήρξαν περιπτώσεις που οικογένειες χωρίστηκαν στα δύο, με ορισμένα μέλη τους να καταφεύγουν στην Ελλάδα και άλλα στη Ρωσία. Κάποιοι άλλοι προσπαθούσαν απεγνωσμένα πριν από την αναχώρηση να βρουν τα παιδιά τους που αγνοούνταν.
Ακριβώς δέκα χρόνια μετά την έναρξη του αιματηρού αγώνα το 1914, τα όπλα σίγησαν. Ένας αγώνας κυριολεκτικά υπέρ βωμών και εστιών έσβησε. Οι Πόντιοι σκόρπισαν, με τον κύριο όγκο τους να εγκαθίσταται στην απελευθερωμένη πλέον Μακεδονία.
Κωνσταντίνος Φωτιάδης
Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας
Το πλέον δυνατό χτύπημα έδωσε στους Τούρκους ο οπλαρχηγός Αναστάσιος Παπαδόπουλος, τον Οκτώβριο του 1921, ηροκαλώντας στο στράτευμα του Λιβά πασά απώλειες 700 άντρων μέσα σε λίγες μέρες.
 |
| Κοτσά Αναστάς |
Στις 5 Νοεμβρίου 1921 οι Τούρκοι έριξαν νέες δυνάμεις κατά των υπερασπιστών του Toπ Τσαμ κυρίως ατάκτους. Επικεφαλής τους ήταν αυτή τη φορά ο στρατηγός Τζεμάλ Τζεβίτ, σφοδρός διώκτης των Ελλήνων με εκατοντάδες εκτελέσεις αμάχων στο ενεργητικό του. Ανέλαβε δράση κατά των Ποντίων, δίνοντας στον Κεμάλ Μουσταφά την υπόσχεση ότι θα εξολόθρευε την ποντιακή αντίσταση εντός 15 ημερών. Ο Τζεβίτ διέθεσε προς εκπόρθηση του Toπ Τσαμ δύναμη ανάλογη εκείνης που προηγήθηκε υπό το Λιβά πασά. Μέσα σε λίγες μέρες, όμως, αντιλήφθηκε ότι η υπόσχεσή του στον Κεμάλ δεν ήταν δυνατόν να τηρηθεί. To Toπ Τσαμ άντεξε για μια ακόμα φορά...
Μια μεγάλη επιτυχία για τα ελληνικά ποντιακά όπλα ήρθε στις 23 Φεβρουάριου 1922. Εκείνη τη μέρα τελείωσε η δολοφονική δράση ενός από τους στυγερότερους σφαγείς του ποντιακού ελληνισμού, του Τζεμάλ Τζεβίτ. Η καταδρομική επιχείρηση που σχεδιάστηκε για την εξόντωσή του ολοκληρώθηκε χάρη στη μέχρι θανάτου τόλμη εννέα ριψοκίνδυνων μαχητών. Η επιλογή τους έγινε με αυστηρότητα γιατί οι πιθανότητες επιβίωσης και επιτυχίας ήταν μετρημένες Ανάμεσά τους υπήρχαν εξαιρετικά έμπειροι αντάρτες που είχαν διακριθεί σε προηγούμενες επιχειρήσεις, όπως ο Σάββας Κερεμίδης, ο Σταύρος Γιαϊλίδης και ο Σωκράτης Καλαϊτζόγλου.
Το Φεβρουάριο του 1922 ο Τούρκος στρατηγός Λιβά πασάς ζήτησε ανακωχή με τους αντάρτες του Πόντου. Οι Τούρκοι επείγονταν να επιτεθούν κατά του ελληνικού στρατού και τους ενδιέφερε η έξωση των Ελλήνων πρώτα από τη δυτική Μικρά Ασία. Δεν μπορούσαν να μεταφέρουν άλλο στρατό από το μέτωπο στον Πόντο. Εξάλειψη του ποντιακού αντάρτικου θα επιχειρούσαν στο τέλος, αφού θα διέλυαν το μεγάλο κίνδυνο, τον ελληνικό στρατό.
Πράγματι, ακολούθησαν η κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, η υποχώρηση του στρατού και η καταστροφή της Σμύρνης. Η αντίσταση όμως στον Πόντο συνεχίστηκε με τη δύναμη της απόγνωσης. Ωστόσο, είχε αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Ο Ελληνικός στρατός είχε αποχωρήσει από τη Μικρά Ασία. Πληθυσμός Ελληνικός δεν υπήρχε πλέον στον Πόντο και όσοι είχαν επιζήσει της γενοκτονίας συμπεριελήφθησαν στην ελληνοτουρκική συμφωνία για την ανταλλαγή πληθυσμών.
Παρά την ήττα του ελληνικού στρατού και την εκκένωση της Μικράς Ασίας πολλοί οπλαρχηγοί δήλωσαν αποφασισμένοι να συνεχίσουν τον ένοπλο αγώνα μέχρι τέλους. Μόνο έπειτα από πιέσεις της ελληνικής κυβέρνησης και υπό το βάρος της ευθύνης των χιλιάδων αμάχων που προστάτευαν, δέχτηκαν οι καπετάνιοι του Πόντου να καταθέσουν τα όπλα και να συζητήσουν για τις διαδικασίες μετάβασης στην Ελλάδα.
Η έξοδος των Ποντίων που είχαν επιζήσει έγινε κατά κύριο λόγο από θαλάσσης. Ναυλώθηκαν πλοία, κυρίως ρωσικά. Πολλοί καπετάνιοι άρχισαν να αναχωρούν για τη Ρωσία και άλλες περιοχές, δια ξηράς ή θαλάσσης.
Σε άλλες περιπτώσεις η αναχώρηση πραγματοποιούνται υπό την πίεση των εχθρών, με Τούρκους ατάκτους να επιδιώκουν ως την τελευταία στιγμή την εξόντωση των Ποντίων. Αλλού πάλι υπήρξε ένας υποτυπώδης σεβασμός των συμφωνηθέντων και επιτράπηκε στον πληθυσμό να αναχωρήσει για την Ελλάδα. Στο λιμάνι της Σαμψούντας οι σκηνές ήταν τραγικές αφού ολόκληρες οικογένειες χώριζαν, δίχως να ξέρουν πού και πότε θα συναντιόνταν.
Ακριβώς δέκα χρόνια μετά την έναρξη του αιματηρού αγώνα το 1914, τα όπλα σίγησαν. Ένας αγώνας κυριολεκτικά υπέρ βωμών και εστιών έσβησε. Οι Πόντιοι σκόρπισαν, με τον κύριο όγκο τους να εγκαθίσταται στην απελευθερωμένη πλέον Μακεδονία.
Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου