Μετά την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του κανονισμού ανεξιθρησκίας Χάτι Χουμαγιούν το 1856, οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να ζουν κάτω από ζυγό σχετικά ανεκτικότερο, με αποτέλεσμα να εγκαταλείπουν σταδιακά τα δυσπρόσιτα κρησφύγετα τους και να μετακινούνται σε περιοχές πιο εύφορες. Έτσι, από τα μέσα του 19ου αιώνα, εκτός από τα πρώτα μεταναστευτικά ρεύματα στο εσωτερικό της χώρας, αρχικά, παρατηρούνται αντίστοιχα μεγαλύτερα προς τη Ρωσία (κυρίως μετά τη λήξη του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1878).
Τόσο οι πολιτικές αυτές μεταρρυθμίσεις όσο και η μετανάστευση ισχυρού δυναμικού στη Ρωσία είχαν τις συνέπειές τους στην οικοδομική δραστηριότητα της χώρας, η οποία, εκτός του ότι γνωρίζει άνθιση με τις προνομιακές παραχωρήσεις των μεταρρυθμίσεων, παράλληλα δέχεται και τις μορφολογικές και λειτουργικές επιδράσεις των ξένων αρχιτεκτονικών ρευμάτων.
Για την αγροτική αρχιτεκτονική του Πόντου και της κατοικίας ειδικότερα δεν ακολουθείται καμία εθνολογική ή φυλετική διάκριση.
Μια πρώτη τυπολογική διαίρεση της αγροτικής ποντιακής κατοικίας ακολουθεί τη γεωμορφολογική και κατά συνέπεια κλιματολογική αντίστοιχη του Πόντου. Η διάκριση αυτή σε γεωγραφικές ζώνες έχει άμεση σχέση πρώτιστα με την ισχύουσα κατά περιοχή μορφή της αγροτικής οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου κ. τ. λ.).
Βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον αρχιτεκτονικό τύπο της κατοικίας είναι:
α) Αυτό καθαυτό το γεωφυσικό ανάγλυφο, όσον αφορά
1) Τη λειτουργική οργάνωση της κάτοψης.
2) Την επιλογή των δομικών υλικών (πέτρα, ξύλο, πλίνθος κ. τ. λ.) και κατά συνέχεια την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου κατασκευαστικού συστήματος.
Έτσι, για παράδειγμα, σε μια πεδινή περιοχή, με χαμηλό υψόμετρο, όσον αφορά λειτουργική δομή της κάτοψης, ο τύπος της αγροτικής κατοικίας που απαντάται, είναι συνήθως ο ανοιχτός, εξωστρεφής, με τα μεγάλα ανοίγματα, την εύκολη πρόσβαση, τόσο στην κατοικία όσο και στα βοηθητικά της προσκτίσματα.
Σε μια ορεινή περιοχή, αντίθετα, λαμβάνοντας υπόψη και πάλι το θέμα της λειτουργικής οργάνωσης σε επίπεδο κάτοψης, παρατηρούμε τον κλειστό, εσωστρεφή τύπο κατοικίας.
Με βασικό παράγοντα διάκρισης τα δομικά υλικά και το κατασκευαστικό σύστημα, παρατηρούμε:
1) Τον πετρόκτιστο τύπο αγροτικής κατοικίας, με επικλινή στέγη (Σάντα), ή τον αντίστοιχο με κάλυψη δώματος και φεγγίτη (δρανί) στην οροφή (Ίμερα, Κρώμνη).
2) Τον μικτό τύπο (πέτρινη βάση στο ισόγειο - σύστημα τσατμά με πλήρωση λίθων ή πλίνθων στην ανωδομή).
3) Τον απλό πλινθόκτιστο τύπο (περιοχή Αμάσειας) ή την εξολοκλήρου ξύλινη αγροτική κατοικία των Μοσυνοίκων (ορεινή περιοχή Κερασούντας - Σεμπίν Καρ-χισάρ).
β) Η μορφή της οικονομίας της περιοχής καθορίζει, επίσης, τον αρχιτεκτονικό τύπο της αγροτικής κατοικίας. Έτσι, στην πεδινή γεωργική περιοχή, η κατοικία και τα βοηθητικά της προσκτίσματα είναι ανάλογα με το είδος της γεωργικής παραγωγής.
Για παράδειγμα, στην περιοχή του παραλιακού άξονα από Σαμψούντα μέχρι Ρίζαιο, όπου η βασική καλλιέργεια είναι ο καπνός, το τσάι και οι ξηροί καρποί, συναντούμε, δίπλα στην κατοικία, μέσα στον χώρο της αυλής, το ξηραντήριο, μονόροφο ή διώροφο, κλειστό ή ανοιχτό, ανάλογα με το είδος των προϊόντων. Το ξηραντήριο, όπως και το αμπάρ, (αποθήκη καρπών), αποτελούν τα βασικά βοηθητικά προσκτίσματα των αγροτικών κατοικιών της περιοχής.
Στις ορεινές κτηνοτροφικές περιοχές, της Ματσούκας και αλλού, ο συνηθισμένος τύπος κατοικίας είναι ο διώροφος με στάβλο (μαντρίν) στο ισόγειο, που εσωτερικά επικοινωνούσε με καταρράχτη (καταπακτή) με τον όροφο, την κυρίως κατοικία. Η κάλυψη γινόταν με στέγη επικλινή (δίρριχτη ή τετράρριχτη) κεραμοσκεπή ή με χαρτώματα, εκτός από τις περιοχές γύρω από την Αργυρούπολη, όπου επικρατούσε το επίπεδο χωμάτινο δώμα με φεγγίτη.
γ) Και το κλίμα συντελεί στη διαμόρφωση συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού τύπου. Έτσι, αυτό των παραλίων του Πόντου (υγρό θέρος και χειμώνας) επιβάλλει μάλλον επικλινή τη στέγη της κατοικίας, ανοίγματα στις όψεις αναλόγου μεγέθους και προσνατολισμού, αρκετούς ημιυπαίθριους χώρους (ανοιχτούς ή κλειστούς εξώστες, ισόγειους σκεπαστούς χώρους μπροστά από την είσοδο - ορτιμεά - ηλιακούς.
Ελένη Γαβρά
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Από την εισήγηση της στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη 31 Ιούλη- 7 Αυγούστου 1988
Τόσο οι πολιτικές αυτές μεταρρυθμίσεις όσο και η μετανάστευση ισχυρού δυναμικού στη Ρωσία είχαν τις συνέπειές τους στην οικοδομική δραστηριότητα της χώρας, η οποία, εκτός του ότι γνωρίζει άνθιση με τις προνομιακές παραχωρήσεις των μεταρρυθμίσεων, παράλληλα δέχεται και τις μορφολογικές και λειτουργικές επιδράσεις των ξένων αρχιτεκτονικών ρευμάτων.
Για την αγροτική αρχιτεκτονική του Πόντου και της κατοικίας ειδικότερα δεν ακολουθείται καμία εθνολογική ή φυλετική διάκριση.
Μια πρώτη τυπολογική διαίρεση της αγροτικής ποντιακής κατοικίας ακολουθεί τη γεωμορφολογική και κατά συνέπεια κλιματολογική αντίστοιχη του Πόντου. Η διάκριση αυτή σε γεωγραφικές ζώνες έχει άμεση σχέση πρώτιστα με την ισχύουσα κατά περιοχή μορφή της αγροτικής οικονομίας (γεωργία, κτηνοτροφία, εκμετάλλευση ορυκτού πλούτου κ. τ. λ.).
 |
| Οσπίτ Πιστοφάντων -Σαντάς |
α) Αυτό καθαυτό το γεωφυσικό ανάγλυφο, όσον αφορά
1) Τη λειτουργική οργάνωση της κάτοψης.
2) Την επιλογή των δομικών υλικών (πέτρα, ξύλο, πλίνθος κ. τ. λ.) και κατά συνέχεια την εφαρμογή ενός συγκεκριμένου κατασκευαστικού συστήματος.
Έτσι, για παράδειγμα, σε μια πεδινή περιοχή, με χαμηλό υψόμετρο, όσον αφορά λειτουργική δομή της κάτοψης, ο τύπος της αγροτικής κατοικίας που απαντάται, είναι συνήθως ο ανοιχτός, εξωστρεφής, με τα μεγάλα ανοίγματα, την εύκολη πρόσβαση, τόσο στην κατοικία όσο και στα βοηθητικά της προσκτίσματα.
Σε μια ορεινή περιοχή, αντίθετα, λαμβάνοντας υπόψη και πάλι το θέμα της λειτουργικής οργάνωσης σε επίπεδο κάτοψης, παρατηρούμε τον κλειστό, εσωστρεφή τύπο κατοικίας.
Με βασικό παράγοντα διάκρισης τα δομικά υλικά και το κατασκευαστικό σύστημα, παρατηρούμε:
1) Τον πετρόκτιστο τύπο αγροτικής κατοικίας, με επικλινή στέγη (Σάντα), ή τον αντίστοιχο με κάλυψη δώματος και φεγγίτη (δρανί) στην οροφή (Ίμερα, Κρώμνη).
2) Τον μικτό τύπο (πέτρινη βάση στο ισόγειο - σύστημα τσατμά με πλήρωση λίθων ή πλίνθων στην ανωδομή).
3) Τον απλό πλινθόκτιστο τύπο (περιοχή Αμάσειας) ή την εξολοκλήρου ξύλινη αγροτική κατοικία των Μοσυνοίκων (ορεινή περιοχή Κερασούντας - Σεμπίν Καρ-χισάρ).
β) Η μορφή της οικονομίας της περιοχής καθορίζει, επίσης, τον αρχιτεκτονικό τύπο της αγροτικής κατοικίας. Έτσι, στην πεδινή γεωργική περιοχή, η κατοικία και τα βοηθητικά της προσκτίσματα είναι ανάλογα με το είδος της γεωργικής παραγωγής.
Για παράδειγμα, στην περιοχή του παραλιακού άξονα από Σαμψούντα μέχρι Ρίζαιο, όπου η βασική καλλιέργεια είναι ο καπνός, το τσάι και οι ξηροί καρποί, συναντούμε, δίπλα στην κατοικία, μέσα στον χώρο της αυλής, το ξηραντήριο, μονόροφο ή διώροφο, κλειστό ή ανοιχτό, ανάλογα με το είδος των προϊόντων. Το ξηραντήριο, όπως και το αμπάρ, (αποθήκη καρπών), αποτελούν τα βασικά βοηθητικά προσκτίσματα των αγροτικών κατοικιών της περιοχής.
 |
| Οσπίτ Σπύρου Μαντίδη σην Σαντά |
γ) Και το κλίμα συντελεί στη διαμόρφωση συγκεκριμένου αρχιτεκτονικού τύπου. Έτσι, αυτό των παραλίων του Πόντου (υγρό θέρος και χειμώνας) επιβάλλει μάλλον επικλινή τη στέγη της κατοικίας, ανοίγματα στις όψεις αναλόγου μεγέθους και προσνατολισμού, αρκετούς ημιυπαίθριους χώρους (ανοιχτούς ή κλειστούς εξώστες, ισόγειους σκεπαστούς χώρους μπροστά από την είσοδο - ορτιμεά - ηλιακούς.
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Από την εισήγηση της στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη 31 Ιούλη- 7 Αυγούστου 1988
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου