Ο ποντιακός λαός έχει ιστορία αιώνων. Και μπαίνει το ερώτημα: Έχει και το θέατρό του την ανάλογη ιστορία;
Μπαίνουν και άλλα σχετικά ερωτήματα: Αν υπήρχε στον Πόντο θέατρο και με ποια μορφή. Αν το ποντιακό θέατρο, όπως λειτουργεί σήμερα, ήταν γνωστό εκεί. Πώς ξεκινά το ποντιακό θέατρο. Αν έχει σαν φαινόμενο καλλιτεχνικό ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Σε τι διαφέρει από το νεοελληνικό μας θέατρο. Ποια είναι η αποστολή του κ. τ. λ.
Ένα από τα χτυπητά χαρακτηριστικά του ποντιακού θεάτρου είναι ότι είναι γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο. Αν εξαιρέσουμε το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, οπότε γράφηκαν στον Πόντο έργα στην ποντιακή διάλεκτο (χωρίς αυτά να έχουν παιχτεί στη σκηνή), από τις μέχρι τώρα έρευνες κανένα στοιχείο δεν προέκυψε, που να μαρτυρεί την ύπαρξη ενός τέτοιου θεάτρου στον Πόντο στη διάρκεια των αιώνων.
Άλλο, βέβαια, είναι το γεγονός της ύπαρξης θεατρικής συνείδησης στους Ποντίους, καθώς επιβεβαιώνεται με τους Μωμόγερους και τη θερμή υποδοχή ελληνικών θιάσων στον Πόντο στις αρχές του παρόντα αιώνα. Και φυσικά δεν είναι αποφασιστικής σημασίας η ποντιακή λαϊκή έκφραση «Εγένουσνε θέατρον», που λέγεται για πρόσωπο που έχει εκτεθεί με προκλητικές ενέργειές του στην κοινή γνώμη.
Από προφορική παράδοση υπάρχει η πληροφορία ότι στη Σάντα του Πόντου παίχτηκε πριν από τον ξεριζωμό - δεν ξέρουμε ακριβώς πότε - μια μονόπρακτη κωμωδία στην ποντιακή διάλεκτο μέσα σε μια αχυρώνα και αντί για εισιτήριο, οι θεατές κατέβαλαν ένα κομμάτι τσορτάν. Η κωμωδία είχε τίτλο «Οι χορτλάχ’ ας σα Μεσαρέας». Είναι η μοναδική περίπτωση που ακούστηκε.
Σε περιοχές της Ρωσίας, στις πρώτες δεκαετίες του παρόντα αιώνα, γράφονται και παίζονται θεατρικά έργα στην ποντιακή διάλεκτο. Με βασικό στοιχείο την ποντιακή διάλεκτο, θα μπορούσε άραγε κανείς να σημαδέψει την αυγή της ιστορίας του ποντιακού θεάτρου;
Αν μείνει κανείς στο γεγονός της συγγραφής ενός έργου στην ποντιακή διάλεκτο - χωρίς να έχει ανεβεί στη σκηνή - τότε προσδιορίζει την χρονολογία της συγγραφής σαν αρχή της ιστορίας του υπόψη καλλιτεχνικού φαινομένου. Αν, αντίθετα, θεωρήσει ουσιώδες το στοιχείο της θεατρικής παράστασης, τότε ξεκινάει από εκεί.
Αν αγνοηθεί το χωρίς μεγάλη, άλλωστε, σημασία «καλλιτεχνικό γεγονός» της Σάντας και δεν βρίσκει κανείς να έχουν ιδιαίτερη και αποφασιστική σημασία τα αναφερθέντα στην αρχή στοιχεία (Μωμόγεροι, θεατρική συνείδηση κ. τ. λ.) για τη θεμελίωση της έννοιας του ποντιακού θεάτρου, τότε ο στοχασμός πρέπει, νομίζουμε, να σταθεί στον χώρο της Ρωσίας και ιδίως στις περιοχές Σοχούμ και Βατούμ. Εμφανίζονται στη Ρωσία δύο συγγραφείς: Ο Γ. Φωτιάδης και ο Θ. Κανονίδης. Μεγάλο ντόρο κάνουν το έργο του πρώτου «Ο Λαζάραγας» ή «Τα σκοτάδια» και τα έργα του δεύτερου «Τη Τρίχας το γεφύρ’» και «Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα».
Έχουμε κι άλλα φαινόμενα, που κάνουν τις έρευνες για το ποντιακό θέατρο ακόμη πιο δύσκολες. Μεταφράζονται στην ποντιακή διάλεκτο έργα, όχι μόνον του ελληνικού θεατρικού ρεπερτορίου, αλλά και εντελώς ξένα έργα. Δίνονται παραστάσεις με τέτοια έργα. Παρουσιάζονται και αυτά σαν ποντιακό θέατρο. Ανεβαίνουν στην ποντιακή σκηνή και θεατρικά έργα ξένων λαών στην ποντιακή διάλεκτο με την επεξήγηση ότι είναι «διασκευές των τάδε έργων κ. τ. λ.» και με την πάροδο του χρόνου εμφανίζονται ως καθαρά ποντιακά με την εξάλειψη του όρου «διασκευή».
Νομίζουμε πως όλες αυτές οι προσπάθειες, αν και καλλιτεχνικά φαινόμενα αξιόλογα, δεν εκφράζουν την έννοια του ποντιακού θεάτρου. Μόνη η διάλεκτος, άλλωστε, δεν μπορεί να χαρακτηρίσει ένα θεατρικό έργο. Οι Πόντιοι, γνώστες και της ελληνικής γλώσσας, θαυμάσια μπορούν και παρακολουθούν τα υπόψη έργα στην κοινή νεοελληνική δημοτική γλώσσα, όπως και όλοι οι Έλληνες.
Στάθης Ευσταθιάδης
Από την εισήγηση του στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη 31 Ιούλη- 7 Αυγούστου 1988
Μπαίνουν και άλλα σχετικά ερωτήματα: Αν υπήρχε στον Πόντο θέατρο και με ποια μορφή. Αν το ποντιακό θέατρο, όπως λειτουργεί σήμερα, ήταν γνωστό εκεί. Πώς ξεκινά το ποντιακό θέατρο. Αν έχει σαν φαινόμενο καλλιτεχνικό ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Σε τι διαφέρει από το νεοελληνικό μας θέατρο. Ποια είναι η αποστολή του κ. τ. λ.
Ένα από τα χτυπητά χαρακτηριστικά του ποντιακού θεάτρου είναι ότι είναι γραμμένο στην ποντιακή διάλεκτο. Αν εξαιρέσουμε το δεύτερο μισό του περασμένου αιώνα, οπότε γράφηκαν στον Πόντο έργα στην ποντιακή διάλεκτο (χωρίς αυτά να έχουν παιχτεί στη σκηνή), από τις μέχρι τώρα έρευνες κανένα στοιχείο δεν προέκυψε, που να μαρτυρεί την ύπαρξη ενός τέτοιου θεάτρου στον Πόντο στη διάρκεια των αιώνων.
 |
| 1908: Γλέντι στα Σούρμενα |
Από προφορική παράδοση υπάρχει η πληροφορία ότι στη Σάντα του Πόντου παίχτηκε πριν από τον ξεριζωμό - δεν ξέρουμε ακριβώς πότε - μια μονόπρακτη κωμωδία στην ποντιακή διάλεκτο μέσα σε μια αχυρώνα και αντί για εισιτήριο, οι θεατές κατέβαλαν ένα κομμάτι τσορτάν. Η κωμωδία είχε τίτλο «Οι χορτλάχ’ ας σα Μεσαρέας». Είναι η μοναδική περίπτωση που ακούστηκε.
Σε περιοχές της Ρωσίας, στις πρώτες δεκαετίες του παρόντα αιώνα, γράφονται και παίζονται θεατρικά έργα στην ποντιακή διάλεκτο. Με βασικό στοιχείο την ποντιακή διάλεκτο, θα μπορούσε άραγε κανείς να σημαδέψει την αυγή της ιστορίας του ποντιακού θεάτρου;
Αν μείνει κανείς στο γεγονός της συγγραφής ενός έργου στην ποντιακή διάλεκτο - χωρίς να έχει ανεβεί στη σκηνή - τότε προσδιορίζει την χρονολογία της συγγραφής σαν αρχή της ιστορίας του υπόψη καλλιτεχνικού φαινομένου. Αν, αντίθετα, θεωρήσει ουσιώδες το στοιχείο της θεατρικής παράστασης, τότε ξεκινάει από εκεί.
Αν αγνοηθεί το χωρίς μεγάλη, άλλωστε, σημασία «καλλιτεχνικό γεγονός» της Σάντας και δεν βρίσκει κανείς να έχουν ιδιαίτερη και αποφασιστική σημασία τα αναφερθέντα στην αρχή στοιχεία (Μωμόγεροι, θεατρική συνείδηση κ. τ. λ.) για τη θεμελίωση της έννοιας του ποντιακού θεάτρου, τότε ο στοχασμός πρέπει, νομίζουμε, να σταθεί στον χώρο της Ρωσίας και ιδίως στις περιοχές Σοχούμ και Βατούμ. Εμφανίζονται στη Ρωσία δύο συγγραφείς: Ο Γ. Φωτιάδης και ο Θ. Κανονίδης. Μεγάλο ντόρο κάνουν το έργο του πρώτου «Ο Λαζάραγας» ή «Τα σκοτάδια» και τα έργα του δεύτερου «Τη Τρίχας το γεφύρ’» και «Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα».
Έχουμε κι άλλα φαινόμενα, που κάνουν τις έρευνες για το ποντιακό θέατρο ακόμη πιο δύσκολες. Μεταφράζονται στην ποντιακή διάλεκτο έργα, όχι μόνον του ελληνικού θεατρικού ρεπερτορίου, αλλά και εντελώς ξένα έργα. Δίνονται παραστάσεις με τέτοια έργα. Παρουσιάζονται και αυτά σαν ποντιακό θέατρο. Ανεβαίνουν στην ποντιακή σκηνή και θεατρικά έργα ξένων λαών στην ποντιακή διάλεκτο με την επεξήγηση ότι είναι «διασκευές των τάδε έργων κ. τ. λ.» και με την πάροδο του χρόνου εμφανίζονται ως καθαρά ποντιακά με την εξάλειψη του όρου «διασκευή».
Νομίζουμε πως όλες αυτές οι προσπάθειες, αν και καλλιτεχνικά φαινόμενα αξιόλογα, δεν εκφράζουν την έννοια του ποντιακού θεάτρου. Μόνη η διάλεκτος, άλλωστε, δεν μπορεί να χαρακτηρίσει ένα θεατρικό έργο. Οι Πόντιοι, γνώστες και της ελληνικής γλώσσας, θαυμάσια μπορούν και παρακολουθούν τα υπόψη έργα στην κοινή νεοελληνική δημοτική γλώσσα, όπως και όλοι οι Έλληνες.
Από την εισήγηση του στο Β' Παγκόσμιο Συνέδριο Ποντιακού Ελληνισμού
Θεσσαλονίκη 31 Ιούλη- 7 Αυγούστου 1988
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου