Σοφία Παρασκευαΐδου (Γυναίκα καπετάνισσα στο αντάρτικο του Πόντου)

Σπουδαία καπετάνισσα του αντάρτικου στον Πόντο, κατά την περίοδο 1915-1922, υπήρξε η Σοφία Παρασκευαΐδου από το χωριό Γιαγιανίν Πασί της Πάφρας, η οποία γνώριζε για:
•Τις αμαζόνες, που είναι χαραγμένες έφιππες στους τοίχους της σπηλιάς του Κάστρου του ποταμού Άλι, του γνωστού στους Παφρινούς ως Ασάρ Καλεσί.
•Την αυτοθυσία των κοριτσιών της Πάφρας, οι οποίες, για να μην παραδοθούν στους Τούρκους, το 1680, έπεσαν από την κορυφή του Κάστρου και αυτοκτόνησαν.
•Τους πρώτους αρματολούς, τους λεγάμενους «εσκιάδες» - εκδικητές, που πρωτοεμφανίστηκαν στην περιοχή της Πάφρας την περίοδο 1690 με 1750 τους 3.500 με 4.000 Παφρινούς, που τους έπνιξαν οι Τούρκοι στον ποταμό Άλι, τον Κιζίλ Ιρμάκ το 1818-1820.
•Τα πρώτα αντάρτικα της περιόδου 1915-1918 μέχρι την ανακωχή.
•Την περίοδο 1919-1922, με την άφιξη του Μουσταφά Κεμάλ στη Σαμψούντα.
Η κυρά Σοφία Παρασκευαΐδου ήταν 107 ετών το 1987. Πήρε μέρος σε περισσότερες από δέκα μάχες και άλλες τόσες εισβολές σε τουρκικά χωριά γύρω από τη Σαμψούντα, την Πάφρα-Γάβζα, το Βεζίρ Κιοπρού κ. ά.
Για την αυτοκτονία των κοριτσιών από τα χωριά της Πάφρας το 1680, στο Κάστρο, για να μην αιχμαλωτιστούν από της Τούρκους, η κυρά Σοφία διηγήθηκε: "Άκουγα από τον παππού μου, τον Παρασκευά, που είχε γεννηθεί το 1790 και πέθανε το 1904, και τον πατέρα μου, τον Κυριάκο, που ήταν γεννημένος το 1840 και πέθανε στην εξορία στην Κασταμονή (Κασταμπόλ την έλεγαν οι Τούρκοι), σε ηλικία 77 ετών, ότι στην περιοχή της Πάφρας, οι Τούρκοι είχαν τοποθετήσει, το 1660, έναν ντερέμπεη πολύ σκληρό, ανθέλληνα και αντίχριστο. Μόλις τοποθετήθηκε ο ντερέμπεης ήθελε όλοι οι χριστιανοί της περιοχής του να γίνουν μωαμεθανοί. Επειδή δεν το δέχτηκαν αυτό οι Έλληνες, άρχισε να χρησιμοποιεί εναντίον τους τα πιο απάνθρωπα μέσα. Συνελάμβανε συνέχεια άντρες και γυναίκες και τους μεν άντρες τους φυλάκιζε, τις δε γυναίκες τις έστελνε εξορία ή τις νεότερες, τις πουλούσε στα χαρέμια της Ανατολής. 
Έκλεισε και έκαψε όλες τις χριστιανικές εκκλησίες και έκλεισε όλα τα ελληνικά σχολεία. Απαγόρευσε την ελληνική γλώσσα και όποιον συνελάμβανε να μιλά ελληνικά του έκοβε τη γλώσσα. Το 1680, σε μια από τις προσπάθειές του να συλλάβει γυναίκες, αυτές κρύφτηκαν στα βουνά και γύρω στα 1.500 γυναικόπαιδα κρύφτηκαν στο Κάστρο του Ασάρ, στον ποταμό Άλι (Κιζίλ Ιρμάκ). Εκεί έμειναν 48 ημέρες κλεισμένες, χωρίς νερό και ψωμί. Άλλες γυναίκες τρελάθηκαν, άλλες ξέφυγαν και παραδόθηκαν στους Τούρκους. 
Περίπου 40 κορίτσια από τα χωριά της Πάφρας, το Κεστενέ, Ασάρ, Καπού Καγιά κ. ά., ανέβηκαν ψηλά στην κορυφή του Κάστρου και αυτοκτόνησαν πέφτοντας από ψηλά, για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων".
 Μέχρι το 1915, οι κάτοικοι της Πάφρας τιμούσαν τη μνήμη των κοριτσιών με εκδηλώσεις. Το Κάστρο το ονόμασαν "Κιζίλ Καλεσί" (Κάστρο της Κοπέλας).
Όταν έγινε το 1914 η δεύτερη γενική επιστράτευση, ξανακάλεσαν τον άντρα της στον στρατό, αλλά αυτός δεν πήγε και ανέβηκε στο βουνό αντάρτης, όπως έκαναν και πολλοί άλλοι. Όσοι ανέβηκαν στο βουνό, σχημάτισαν αντάρτικες ομάδες, με αρχηγό τον Αντών’ Πασά και από το 1815 άρχισαν να πολεμούν του Τούρκους. Από το 1916, άρχισαν οι Τούρκοι να στέλνουν στην εξορία τα γυναικόπαιδα και να καίνε τα ελληνικά χωριά, αφού προηγουμένως τα λεηλατούσαν.

Πάφρα

 Την κυρά Σοφία Παρασκευαΐδου, μαζί με πολλούς άλλους, την εξόρισαν προς την Κασταμονή, στο Ζουγκουρλού. Της είχαν νηστικούς. Στην εξορία έμαθαν ότι έγινε ανακωχή (αφλίκι) και γύρισαν, όσοι απόμειναν, στα χωριά τους, που τα βρήκαν στάχτη. Από τους εξόριστους γύρισαν περίπου οι μισοί. Οι υπόλοιποι πέθαναν στους δρόμους και στην εξορία.
Τον Ιούνιο του 1921, οι Τούρκοι περικύκλωσαν το χωριό της, το Γιαγιανίν Πασί. Οι Έλληνες, άντρες και γυναίκες, επειδή γνώριζαν τι τους περίμενε, ήταν όλοι οπλισμένοι. Σε φοβερή μάχη που έγινε και μέσα στη σύγχυση, σκοτώθηκε η κόρη της, η Παρασκευή και συνέλαβαν την άλλη κόρη της, τη Σταυρούλα, την οποία, όπως και άλλα παιδιά, είπαν ότι τους παρέδωσαν στους Αμερικανούς.
Η κυρά Σοφία Παρασκευαΐδου, προσπάθησε, όταν ήρθε στην Ελλάδα, να βρει την κόρη της μέσω του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, αλλά δεν έγινε τίποτε. Η Σταυρούλα της χάθηκε. Στη μάχη αυτή η ίδια τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και δεν μπόρεσε να προστατέψει την άλλη κόρη της, την Κυριακή, η οποία ακολούθησε στο βουνό τις άλλες γυναίκες του χωριού. Στη μάχη, όμως, από το πυροβολικό των Τούρκων, κόπηκε το πόδι του συγχωριανού της, του Γιάννη Θεοδωρίδη, ο οποίος ήρθε στην Ελλάδα και στο χωριό ήταν γνωστός ως «Τοπάλ Γιάννης» (κουτσός Γιάννης). Την τραυματισμένη Σοφία Παρασκευαΐδου τη φρόντισε η Τσιλπίζ Μαρίκ (Μαρία Τσιλπίδου) από το γειτονικό χωριό Κιζίλοϊ. Τελικά, με διάφορα γιατροσόφια, κατάφερε να σώσει το πόδι της .
Η κυρά Σοφία Παρασκευαΐδου, αφού πήρε μέρος ως καπετάνισσα σε συγκρούσεις με τον τουρκικό στρατό, ήρθε στην Ελλάδα και ζούσε πάντα με την ελπίδα ότι θα βρει την κόρη της.

 Γιώργος Θ. Αντωνιάδης
υπήρξε οικονομολόγος και συγγραφέας