Μαρία Κωνσταντινίδου (ΣΤΥΛΑΒΑ) Η αιωνόβια Σανταία

Η Μαρία  Κωνσταντινίδου είναι η μεγαλύτερη σε ηλικία κάτοικος της Νέας Σάντας και μάλιστα η μόνη που υπερβαίνει έναν αιώνα ζωής.
Είναι ένα  πλάσμα προικισμένο με σπάνια χαρίσματα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν η μνήμη και η πνευματική διαύγεια, δυσεύρετη και σε πολλούς νεότερους.
Μεταφέρουμε την ιστορία της ζωής της, γιατί κρίναμε  ότι αυτή η ιστορία, η τόσο όμοια με τις πονεμένες ιστορίες των πατεράδων και των παππούδων του καθενός από εμάς, είναι μία πολύτιμη κοινή κληρονομιά όλων των Νεοσανταίων, την οποία κανείς δεν δικαιούται να κρατά φυλακισμένη.
Ας είναι λοιπόν η διήγηση της σεβάσμιας γερόντισσας το δικό μας μνημόσυνο στη μνήμη όλων αυτών που έφτασαν κάποτε κυνηγημένοι σε αυτή τη γωνιά της γης κουβαλώντας μαζί τους μονάχα την ψυχή τους και τις αναμνήσεις τους.

Νέα Σάντα 25 Μάη 2005

Εγώμοσα τα εκατόν και εσέβα σα εκατόν έναν.
Εγεννέθα ση Σαντάν, σοι Τσακαλάντων. Ο κύρη μ’ έκουεν Αβραάμ και η μάνα μ’ Βαρβάρα. Τον κύρη μ’ καλά-καλά κι θυμούμ’ ατον. Έτον ση Ρουσίαν, ερρώστεσεν από φυματίωσην κι έρθεν σην Κούχλαν ση Γέμουραν. Εκατήβαμε κι εμείς πα ας ση Σαντάν κι επήαμε εύραμ’ ατον σην Κούχλαν. Εκεί επέθανεν κι εφέκε μας ορφανά. Ογώ ατότε έμ’νε τέσσερα χρονών.
Σο σχολείον επήα έναν χρόνον μαναχόν. Η μάνα μ’ εποίνεν ημεροκάματα σα χωράφια κι επαίρνε με κι εδούλευα με τ’ εκείνεν. Καλαμπούκια, φασούλια, κολογκύθα...αρ' αοίκα. Πέντε-εξ' χρόνων μωρόν! Ατο η Κούχλα έτον έμορφον μέρος, ση θάλασσαν σουμά και σην Τραπεζούντα πα σουμά.
Οσπίτ' κι είχαμε. Εδέκανε μας οι Κοτσάντ' έναν παλαίν οσπίτ' ντο είχανε κι εκειαπέσ' εκάθουμες. Τσιάπαν εκάθουμες, νιά ενοίκιον επαίρναν εμάς και νια τιδέν'. Άμα, παλαίν'. Έβρεχεν κι έμπαιναν τα βρεχία απές'. Έστρωναμε αδακά και το πρωΐν εγνέφιζαμε ακεκά, ετσιοκάνιζεν η μάνα μ' το ψαθίν κι έφερνε μας ακεκά, να μη βρέχ' απάν'εμούν. Αρ' αοίκα βάσανα...
Επάντρεψα 15 χρόνων. Όνταν έρθεν η Ρουσία,ερχίνεσεν να ανοί'  δρόμια σα χωρία. Εμείς πα επήαμε να δουλεύουμε.Νασίρκας έλεγαμ' ατα, δύο ξύλα έσαν, άμον ντο ειν' ατώρα τα φορεία. Αγούρ' εγόμωναν ατα κι εμείς εκοβάλναμε κι έσυρναμ' ατα πλαν' μερ' ν' ανοίγομε δρόμον. Εκαικά είδε μεν ο Στύλον. Έτον Γεμουρέτες, ας ση Χοτσ'. Επήεν είπεν' ατο τη μετρούαν ατ'. Αρ αέτσ' πα έρθαν εψαλάφεσανε 'με.
Χαράν πα εποίκαμεν κι όλια πα εποίκαμε. Αρ'επαίρανε με νύφεν κι έρθανε ση Χοτσ', έγκανε με σ' οσπίτ'. Κι ογώ πα σα δεκαπέντε απέσ' μωρόν! Αλλομίαν,έγκανε έναν χαλκόν. Ατότες αέτσ' εποίνανε, θα εντούνανε ση νύφες το ποδάρ έναν χαλκόν.
"Έγκαμε την έμορφον, χτήνον θέλομε, χτήνον!" είπεν κάποιος ας σ'εμετέρτς. Επήαν έλυσαν έναν χτήνον κι έγκαν' άτο σα ποδάρια μ'. Τ' εμόν έτονε, να εχωρίουμ' τον άντρα μ' πα εδικαιούμ' ατο. Αοίκον ατιάτ έτονε.
Αέτσ' πα επήα ση πεθερού μ'. Ο πεθερόν μ'είχεν πολλά χωράφια, λεφτοκάρια, καλαμπούκια,  πινάδας... Είχεν τρία αδέρφια ση Ρουσίαν και τ' εκεινέτερα τα μερτικά πα επέμναν σ 'ατόν. Εποίκα κι' έναν κορτσόπον.
Κάποτε έφυεν η Ρουσία και εκλώστεν ο Τούρκον. Εθέλεσεν ν'εφτάει επιστράτευσην με την "κλάσην", άμον ντ'εφτάμε κι αδακά πα. Οι Κυρτογλάντ' πα ένοιξαν τ'αντάρτικον ση Σαντάν. Οι Τουρκάντ'επαίραν' τον άντραν μ' στρατιώτην, επιστράτευσαν ατον. Απέσ' ση Κρωμ' άντρας  ιμ' και κάποιος κι άλλο εφάϊσαν τον τσιανταρμάν (σ.σ. χωροφύλακα)   ντ' ερίαζεν ατ'ς κι εξέβαν ση Σαντάν όθεν έσανε οι αντάρται.
Επήεν εύρεν τη μάνας ιμ' την αδελφήν, τη Πηλιάβας τη Νάζης την μάναν, σοι Πιστοφάντων, εκάτσεν ολίγον με τ'εκείνεν κι επεκεί εύρεν τ'αντάρτας.
Έναν βραδύν εσάρεψαν το σπίτ'ν εμουν οι τσιαρνταμάδες. Έγκανε με τ'εκείνους και το μουχτάρ(σ.σ.  πρόεδρο) τη χωρί.. Τούρκος, άμα καλός άνθρωπος... Εντώκαν την πόρταν. Ο πεθερό μ' γέρος έτονε. "Στάθιε , ογώ είμαι, άνοιξον" είπεν ο μουχτάρτς. Ενοίξαμε κι εσέβαν απέσ'. Αλλ'επήαν σο μαντρίν, αλλ'εγομώθανε σα ταβάνια,αραεύνε τον άντρα μ'. Ετάραξαν , ετάραξαν κι επεκεί ερχίνεσαν να κρούνε τον πεθερό μ'. Ντώσιμον σο σκότωμαν!
"Φέρεν το παιδί 'σ'" έλεγαν ατον κι εντούναν.
"Το παιδί μ' εδέκα ατον στρατιώτην"είπεν ατ'ς,"που να ευρίκω και φερ'ατον;"Επεκεί εφέκαν τον πεθερό μ' κι επίασαν εμέν'. Εμέν'με το χερ'κι εντώκαν, με το τσιπούχ' την μαρτινί εντούνανε απαγκέσ' σ' ωμία.
"Φέρεν τον άντρα σ'!"
Είπεν ατ'ς ο μουχτάρτς:
"Σταματέστεν,αβούτο με το ντώσιμον κι γίνεται. Ας δίγομ' ατ'ς κάμποσα ημέρας διορίαν κι ας αραεύνε και φέρν' ν'ατον". Που θα αραευομ'ατον! Εμείς ση Γεμουράν κι εκείνος ση Σαντάν! 
Εκείνα τα ημέρας έναν παιδίν ας ση γειτονίαν εμουν ,απ'εκείνα που επήανε στρατιώτ' με τον άντρα μ', έστειλεν ας σ' Ερζερούμ γράμμαν σ' οσπίτ' ν αθε. "Ο Στύλον έφυεν",  λέει,"ας ση Κρωμ' απο 'πεσ' κι εξέβεν ση Σαντάν". Επαίραμε εκείνο το γράμμα κι επήγαμε, ο πεθερό μ' κι ογώ, σο φυλάκιον, έδειξαμ'ατο και είπα ματ' ς: "Αχα! Ααα το γράμμαν,δε' άτ'επάρτε ατον!"
Αετσ'πα εφέκανε μας κι άλλο κι εντώκαν εμάς. Ατώρα ο Στύλον εν'με τ' αντάρτας κι ογώ είμαι με τα πεθερ'κα μ'. Ένα ημέραν ερθεν η διαταή. Θα ίνεται ανταλλαή, θα φεύομε. Τ'οσπίτια 'μουν γομάτα πράγματα-θάματα, τα χτήνια 'μουν σο μαντρίν κι εμείς θα φεύομε!Εσέγκα απέσ' σ' έναν καλάθ' το μωρό μ' εσέγκα και κατ' λώμματα κι εφορτώθα 'το.
Η πεθερά μ' πα έδεσεν ση ράχια ατ'ς δυο παπλώματα και εκατήβαμε την νύχταν σην Τραπεζούνταν,ση Μήτονος τη Γιαννίτσονος. Έτον ο έμπορας εμουν, εγόραζεν τα μήλα, τα φασούλια και τα λεφτοκάρια 'μουν κι εγνώριζε μας. Δεκαπέντε ημέρας μιαν εκάτσαμε εκεί απέσ'. Επεκεί εξέβαμε σο παπόρ'. Εκούντανε ο εις τον άλλον, ποίος έβγαινεν απάν' πρώτος, γιαμ απομένομε οπίσ'.
Ντο να εποίναμε , φόβος έτονε! Όνταν εχπάστεν το παπόρ' τ'όνεμαν αθε πα κι θυμούμαι , έναν παλέν- παλέν αφορισμένον παπόρ έτονε. Ετέρεσα οπίσ'τα ραχία και είπα:
"Ν'αναθεμα σας ,ας φεύω μοναχόν κι ας πάγω χάμαι ση θάλασσαν". Ο Πεθερό μ' πα είπεν:  Ε!!!  μαύρα ραχιόπα,που είσ'νε!" Έξερεν ντο κι θα ελεπειάτα άλλο, είχεν και τον γιον ατ' σ'αντάρτικα....
Ατα όλια ήνταν το 1924 τη χρονίας.

Σα 24 ώρας έφτασαμε σην Π'ολιν, σο λιμάν'. Αμάν έσυρανε τη σημαία:Καραντίνα!Κάθεται το παπόρ' 18 ημέρας. Κι πάει άλλο να κοβαλεί, είχεν εμάς. Επεκεί εποίκανε μας αχταρμάν κι εκοβάλεσανε 'μας απάν'σ'έναν βουλιαγμένο παπόρ'που έστεκεν εκαικά.
Κάμποσα ημέρας εκάτσαμε κι εκεί απάν' πα και το παπόρ'ντο έγκε μας εκλώστεν οπίσ'να φερ'αλλτς. 
Εκαικά σο βουλιαγμένον το παπόρ ντο λέγω, επέθανεν το μωρό μ'. Τ'Αε Βαρβάρας την ημέραν έτονε,καμμίαν κι ανάσπαλλ'ατο. Επαίρα 'το σην εγκάλια μ' κι ας σα σκάλας κιαν' εξέβα απαν'. Εθέκα 'το απάν'σην κιβέρταν κι εσκέπασα 'το με τη φοτά 'μ.
Θα έρχουτον το παπόρ π'επαίρνεν τ'αποθαμέντς. Εξ νομάτ'εθαρρώ έσανε εκείνο την ημέραν. Αρ' έρθεν το "μοτόρ"ας σην Κωνσταντινούπολην, επαίρεν ατ'ς κι επήαν εχάθανε. Έδεσαν σα χέρια και σα ποδάρια 'τουν κατ'  σίδερα όσον τη πέσκονος τα πορία,για να βαρύν'νε κι έσυρναν ατ'ς ση θάλασσαν.
Επεκεί έγκανε μας σην Τούζλαν σην Κωνσταντινούπολην σ'εξ το μέρος Έσαν καν τρία οσπίτια άμον φυλάκια, κατ' θα έτονε εκεί. Απέσ' ση μερσιάν, άμα η θάλασσα πα σουμά. Εκαικά ευκαίρωσαν το παπόρ'. Τα πεθερ'κα μ' ερρώστεσαν ας σον Τύφον. Ο πεθερό μ' επέθανεν εκειαπέσ'.
Την πεθερά μ' πα, πολλά κι επήεν, έρθαν επαίραν ατεν κι επήαν σο Νοσοκομειον σην Πόλιν. Είχεν μετ' εκείνεν 'κι έναν αδερφόπον μικρόν, δώδεκα χρονών. Επέμ'νεν μετ' εμέν και είχα 'το άμον συντροφόπον. 
Σην Τούζλαν εκάτσαμε 40 ημέρας. Άμα έρχουσαν ας σην Κωνσταντινούπολη κι εφέρνανε μας τρόφιμα.Εδίναμε 'μας ψωμία, ζάχαρην, κακάο..Ο Ιασωνιδης -έεις άτον ακουστόν;-πολλά ενδιαφέρκουτον για τοι πρόσφυγας.
Ατώρα οι Τούρκ', οι φύλακες , ερχίνεσανε να πειράζ'νε τα κορτσόπα. Τ'εμετέρ' πα έγραψαν ένα γράμμαν τον Ιασωνίδην: "αδακά άλλο κι ΄ίνεται, οι Τουρκ' ερχίνεσαν  να απλών'νε χερ'" εσέγκαν ατο απέσ'  σο βρακόπον εινός κοριτσί εξ χρονών-εκείνο άρρωστον κι έτονε,'δεν κι έτονε, ψέμματα εποίκανε- κι έστειλαν ατο σην Πόλιν με το μοτοράκι ντο εκοβάλνεν τα τρόφιμα, τεάμ θα πάει σο νοσοκομείον.
Αετς πα έναν ημέραν έρθεν έναν παπόρ' να παιρ' μας. Εκάτσαμε απάν και εξέβαμε ίσα ση Θεσσαλονίκη.
Ση Θεσσαλονίκη εκάτσαμε 24 ώρας κι επεκεί έκλωσαν εμάς   σο Μακρόνησον. Σο Μακρόνησον εκάτσαμε 44 ημέρας. Όνταν επήαμε,εύραμ' εκεί τη Κοτσού την Ελένε και τη Πηλιά τον Παντελή και άλλτς πα. Ατοίν κι άλλο εμπροστά έρθαν απ 'εμάς, άλλο παπόρ' έγκεν ατ'ς.
Αλλομίαν, είδε με η θεία μ' τη Κοτσού η Ελένε. Είπα 'τεν: 
-"Θεία λελεύω 'σεν ντο θα ίνουμαι , ντο θα εφτάγω αδακά μοναχέσα". Ας σα τέλια αφ'κά -κ' εσ' , έκλεψε με. Εκείνο το μωρόν πα είχα με τ'εμέν. Αρ'επέρε 'μας ας σα τέλια αφ'κά-κ' εσ' και επήγαμε σ'αλήγορον την καραντίναν ντο θα εσκούτον επ'εκεί. Αν κι εν', κι άλλο πολλά θα εκάθουμες.
Αρ' έρθεν απ' εκαικά το παπόρ , επαίρε μας και μετ' εκείνο εντάμαν έρθαμε σο Καραμπουρνάκι. Εξέγκανε 'μας εκαικά. Λεγ'νε θα διγ'νε χωράφια κι ατείν που εχ'νε οικογένειας θα πάγ'νε σα χωρία. Ογώ πα επέμ'να εκεί απέσ'  μετ' εκείνο το χάταλον. Είνας γαρή ας ση Τσακαλάντων-η Μυρίκα, τ' Αντών' τ' Αριστείδη η μάνα-ενεμένεν τη θυγατέραν ατ'ς ας σην Τουρκίαν.
Όνταν έρθεν το παπόρ και ευκαίρωσεν ατ'ς, εσούμωσεν κι εκούζ'νεν:
-"Ειρήνη! Τσακαλέτ'σα Ειρήνη! Τσακαλετ'σα Ειρήνη!" 
Τσακαλέτ'σσα  άμον ντο είπεν, έτρεξα ογώ εκαικά:
"Θεία Μυρίκα λελεύω'σε"(εγνώριζ'ατεν ας ση Σαντά,"θεία έπαρ'με απ'αδαπέσ' και ότι θελτς ποίσο με, δος με κάπου κ' έσ' δούλαν. Απ'αδά κα έπαρ' με ,ατείν θα πάγ'νε 'σα χωρία και γω ντο θα εφτάγω!"
Εκείνε πα είπεν:
"Γιαβρί μ' αβούτο κι εν' άμον την Τραπεζούνταν να εξέρω ντο οικογενείας ειν'. Ογώ πα δύο χρόνια εν ας έρθα αδά και καν' ναν κι εγνωρίζω. Κι εσύ πα νέϊσσα που θα δίγω σε. Άμα, τη πεθεράς-ισ αδελφή εν'  σον Λαχανά, θα λέγω το Γαράϊλαν' το Γερίκαν κι έρται παίρ' τσεν". Αετσ'πα επήεν'   σ' οσπίτ 'και λέει τη συννύφ'σσαν ατ'ς: 
 "Είδα τη Βαρβάρας τη Μαρίκαν κι έκλαψεν κι ετσιούξ' ατο. Ας μενίουμε τον Γαράϊλαν, κι έρται παίρει άτεν".
Ατέ πα λέει:
-"Μώ σε ντο θα ευτάς τον Γαράϊλαν, αδελφός αθε , ο Κώστης, σο Βολοβότ εν'".
 Αρ' εμέντσανε τον Κώστην κι έρθεν επαίρε με.

Ατώρα, ογώ είμαι σο Χαρμάνκιοϊ, σο στρατόπεδον. Έχω με τ’ εμέν’ κι ακείνο το χάταλον, τη πεθεράς ιμ’ τ’ αδερφόπον.
Ένα ημέραν ακούω κούζ’νε: «Σαντέτ’σα Ειρήνη! Τσακαλέτ’σα Ειρήνη!». Λέγω, ατοίν γιατ’ εμέν’ έρθανε.
Επήγα εύρατ’ς. Τερώ, δύ’ νομάτ’. Τον έναν έξερα τον ας ση Σαντάν, έτον Αβραάμ’ς, τη Λαμπίκονος τ’ Ασλάν’ αδερφός. Τσακαλέτες έτονε, εγνώρτσ’ στον. Με τ’ ατόν πα έν’ κι ένας φαντάρος.
-«Μαρία», λέει με, «αβούτος εν’ αδερφό σ’»
Έτον αδερφό μ’ ο Κώστης ο Χαχάμ’ς. Ατός όνταν έφυεν ση Ρουσίαν, ογώ ακόμαν σην κοιλίαν τη μάνας ιμ’ πα κι έμ’. Έρθεν ας ση Ρουσίαν σην Ελλάδαν κι εποίκεν τρία μήνας στρατιωτικόν, για τ’ ατό εφόρνεν στρατιωτικά. Έμαθεν ντο έρθα ας σην Τουρκίαν κι έρθεν να παίρ’ με.
Αδερφό μ’, άμα ογώ κι εγνωρίζω ατον. Λέγω γιαμ έν’ ξένος κι εφτάγ’νε με έναν παγίδαν και πάγω χάμαι. Αρ’ εβασίστα σον Αβραάμ κι επήα με τ' ατόν.
Επήεν  εκαλάτσεψεν το φύλακαν, π’ερίαζε μας. Είπεν ατον αέτσ κι αέτσ, ογώ πα φαντάρος είμαι. Θα παίρω την αδελφή μ' απ' αδαπέσ', ποίσον πως κι ελέπ'ς. Επεκαικά επαίρε μας - το χάταλον  πα επαίραμε- κι επήαμε ση θείας ιμ' τ' Αντών τη Μυρίκας έμναμε..
Το πρωϊ επαίραμε το τρένον να έρχουμες σο χωρίον. Ας σο παράθυρον ετέρνα οξιωκά. Παντού ερημία. Και μιάρ’ κάτ’ έτον αβούτο τ’ αδακέσ’; Περισιανλούκ, καμμένον η Θεσσαλονίκη, τα τουβάρια μαύρα πίσσας, έναν μαγαζόπον μικρόν αδακά και έναν τεεε.... ακεκά ! Και μιάρ’ αέτσ’ έσανε τα χωρία;
Αρ’ έφτασαμε σο Γαλλικόν. Ας’ σο Γαλλικόν έρθεν επαίρε μας ο Θεόφιλον τ’ Ασλάν με τ’

έναν γάιδιαρον. Θα κοβαλούν την προίκα μ! Όνταν είδα τον, ησύχασα. Εγνώρτσ’ ατον, είπα «Δόξασι ο Θεός». Αρ’ εθέκαμε απάν’ τα τσιούλια μ’, ήντιαν είχαμε, κι έρθαμε αδαπάν’ ση Ραχμαλή.

Ντεβέ Καρά

Ατού ση Ραχμαλή έτον τουρκικόν χωρίον. Εκάν είκοσ’ τριάντα οσπίτια. Ατώρα, ντο έσαν, πως εζήνανε, δεν χαπάρ κι έχω. Χωράφια πα πιλιά κι είχανε οργωμένα, άμον ατά ντο ένοιξαν τ’ εμετέρ’ αδαπάγκαικα. Αχά ένα κομματόπον χωραφόπον αδακά, αχά έναν ακεκά. Με τα γαϊδίρια. Νια βούδια είχανε και νια άλογα, γαϊδίρια είχαν.

Όνταν έρθα ογώ ση Ραχμαλήν, οι Τουρκά-ντ’ εκοβαλίουσαν, θα έφευανε. Αέτς’ πα καλά-καλά κι θυμούμ’ ατ’ς. Μίαν μόνον ένας Τούρκος έρθεν εκοβάλεσεν τα τουκάνια τ’, ντ’ ελώ-νιζαν, κι επή’εν ση Δρυμίκλαβαν. Εκοβάλεσαν τα πράματά τουν όλια ση Δρυμίκλαβαν κι απεκεκά έφυαν.

Εκεί ση Ραχμαλήν έμες όλ’ μαζί. Τ’ έναν τ’ άλλο απάν’. Εμείς την κάμαρην ντο είχαμε, έσανε ο Κώστης και η γαρή ατ’. Επεκεί έρθα ’γώ με τ’ εκείνο το χάταλον. Το χάταλον εκράτεσαμ’ ατο ολίγα ημέρας κι επεκεί εσυντροφίασαμε κι εδέβασαμ’ ατο πλάν’, έστειλαμ’ ατο την αδερφήν αθε. Επεκεί έρθεν κι αδερφό μ’ ο Τράντον. Έγκεν ατον ο Μιλτιάδης ο Χριστοφορίδης. Έρθεν κι άλλο παπόρ’ κι ο Μιλτιάδης επήεν κάτιναν εράευεν. Ατό επήεν εμπροστάτ’ και είπεν ατον «Θείο ογώ καν’νάν κι έχω;». Είπεν ατον ο Μιλτιάδης «ο αδερφό σ’ σο Βολοβότ έν’, χάιτε». Επαίρεν ατο ο Μιλτιάδης κι έρθεν, ν’ αγιάζ’νε ταχωμόπα τ’.

Ατώρα θα ζούμε εκειαπάν’. Μετ’ ένα κορίτσ’ -Θαλεία έκουεν, έφυγαν απ’ αδακά κι επήαν σην Καστανέαν- επέγναμε σα πουρνάρια. Να έχπαναμ’ ατα πα κι εγροίκαναμε, ετσίμπιζαν τα χέρια ’μουν, εκάθουμες κα και έκλαιγαμε. Ετέρναμε αβούτο τ’ αδακέσ’ και έκλαιγαμε. Αμα, τη ψωμί κι έσυραμε. Εδίνε μας η κυβέρνηση, μίαν κοκκία, μίαν γάλαν, κάτ’ εδίνανε μας.

Την τσαμέν εποίκαν’ ατο σχολείον. Διάσκαλος πα έτον σιφτιάν ο Στάθιον, τη Χαρίλαος αδερφόν. Ο Τριανταφυλλίδης πα, που έφυεν σην Καστανέαν, εποίκεν κάμποσον καιρόν ατουκά. Εκκλησίαν πα εποίναμε απέσ’ σ’ οσπίτια. Ποπάν είχαμε τον Ποπα Αναστάσ’. Αβούτε η Χαριλάβα Ευρίκλη ατουπαν’ ση Ραχμαλήν επαίρεν τον Χαρίλαον. Τη Κουκουλιάταινας η μάνα, η Μαρία, χιόρα με τα τέσσερα κορτσόπα, εκρέμασεν σην κάμαρην έναν σιντόν’ κι εποίκεν κάμαρην κι εσέγκεν ατ’ς. Αρ’ αοίκα παντρείας εγίνουσαν. Αμπελί κλαδία ετύλιζαν κι εποίναν στέφανα να στεφανούνταν. Κάποιος έπαιζεν λύραν και από καμίαν εχόρευαν σην τσιαμέν κεκά. Ογώ κι επέγ’να ατότες. Άντραν κι είχα, πουθέν κι επέγ’να.

Εκάτσα με τ’ αδέρφια μ’ οχτώ μήνας, και σ’ οχτώ μήνας απάν’, όνταν εφέκανε τ’ αντάρτας, έρθεν κι άντρας ιμ’ με τον Ευκλείδην και τ’ ατουνούς. Ένα βραδήν έπεσαμε κα κι ακούγομε τακ..τακ. Κατ’ς κρούει σην πόρταν. Ανοίγομε την πόρταν και ελέπομε ο Στύλον κι αδερφό μ’ ο Γιωρίκας. Ενταμώθανε σην Τραπεζούνταν και οι δύος ατουν μαζί έρθανε ση Ραχμαλή. Κρούν’ σ’ Ασλάν’ τη Ματθαίονος την πόρταν. Ένοιξεν ο Ματθαίον. «Ούι ο Στύλον.. Ούι ο Γιωρίκας..». Επαίρεν ατ’ς κι έρθεν σ’ εμέτερον την πόρταν, σ’ αδερφού μ’. Όντας είδαμ’ ατ’ς, εχπαράγαμε.

Επεκεί ερχίνεσαμε τη γεωργίαν. Ακόμαν διανομή κι ε’έντονε. Εσπείρναμε απ’ έναν κομματόπον απ’ αδά και π’ ακεί. Ο παππούς, τ’ εμόν άντρας, έξερεν να οργών’. Γεμουρέτες έτονε. Ο Γερίκας, αδερφό μ’, κι έξερεν. Σαντέτες έτονε. Ας ση Ρουσίαν όσοι έρθανε, ζατί κι έξεραν. Ας σην Τουρκίαν πα που έρθαν, από χαϊβάνια κι έξεραν. Εγόσευαν ανάποδα τα βούδια, εκείνα εκείσαν κα κι ατοίν εντούναν κι εσκότωναν ατα να σ’κούνταν. Ένα ημέραν ο Κώστης αδερφό μ’ έγκεν το κάρον, εφόρτωσαμ’ ατο καλαμπούκια και πάμε ση Ραχμαλή. Δυ' νομάτ’ Τουρμουλήδες (σ.σ. Δρυμιώτες)-ο ένας ηλικιωμένος, ο άλλος νέος, με τα στρατιωτικά- θερίζ’νε με την κερεντήν. Ο Κώστης ση Ρουσίαν έτονε, κι έξερεν ας σα κάρα κι ας σα αοίκα, κι όπως επέ’γνεν με το κάρον, εκατακιφαλιάεν κι ερούξεν απέσ’ σο ποτάμ’ με τα βούδια εντάμαν. Έτρεξαν οι Τουρμουλήδες, έσκωσαν τα βούδια κι εσέγκαν ατα σο ζυγόν ατουν.

Αρ’ απ’ ολίγον ολίγον έμαθαμε. Ετσαράπιζαμε, πασκίμ ντο κάτ’ εποίναμε! Κι άλλο αργώς εποίκανε διανομήν, επαίραμε και την Καμάραν.

Εδέκανε μας αδακά αβούτο το μέρος. Τ’ εμετέρ εποίκανε επιτροπήν πέντε-έξ' άτομα, ο Τσιαχμάχ’ς, αδερφό μ’ ο Κώστης, οι Θεοφρονάντ. Εκλώστανε όλια τα χωρία. Σα Γιαννιτσά πα επήανε, ση Βέροιαν πα επήανε, σου Γιδά πα επήανε. Σ’ όλια πα επήανε κι έναν μέρος κι εγάπεσαν’ να σκούνταν’ και πάγ’νε εκεκά, αμόν ντο έφυαν οι άλλ’ κι επήαν σην Καστανέαν. Όλ’ έφυαν και μόνον οι παλαλοί επέμ’νανε αδαπάν ! Ας όλεν καλλίον αβούτο εγάπεσαν, ση Σαλονίκην σουμά έτον.

Ο Μαυρόπουλον εποίκεν τη ρυμοτόμησην. Εχάραξεν τα οικόπεδα. Επεκεί εδέκεν η κυβέρνηση διαταή θα χτίζομε οσπίτια. 

Σιφτιάν έγκανε τούβλα άψετα. Τ’ ημσόν το χωρίον και παραπάν’ εχτίεν με τ’ εκείνα τα τούβλα τ’ άψετα. Καλυβόπα, μικρά οσπιτόπα... άμον τ’ εμόν τ’ οσπίτ’. Κι επεκεί έκλωσαν ατο σα πετόνια. Έγκανε πετόνια , έξξιανε τσιμέντα, ξυλείας. Αποθηκάριος έτον ο Ματσίκον.

Άντρας ιμ’ κι ο πασιά μ’ ο Γιωρίκας έξυπνοι έσανε. Είπαν θα ίνεται χωρίον. Έρθαν, εκλώ-σταν, είδαν όλεν αβούτο τ’ αδακέσ’. Ακειαπάν’ σην άκραν θα πάμε, είπαν, να επορούμε κι εφτάμε γουρούνια, κοσσάρια... Αρ’ επήγαν έχτσαν εκεί σην άκραν. Ογώ όνταν έρθα ση Ραχμαλή ο Βαβούλτς Ισαάκ’ς εποίνεν καπνά αδά σο ποτάμ’ απέσ’, σα γουμιάρια τα μέρια. Ο Κώστης πα είπεν ατον -με τη γυναίκαν ατ’, την Βαβουλίναν την Ευρίκλην, συγγενοί έμες- Ισαάκ, αν θέλτς ας έρται η Μαρία μετ’ εσέν’ δουλεύ’ σα καπνά και δεις ατεν έναν μεροκάμματον. Ας έρται, είπεν ατον εκείνος, άμα όνταν πουλώ τα καπνά θα πληρών’ ατεν. Επήγα εδούλεψα με τον Βαβούλ’ κι επεκεί, προτού πουλίουνταν τα καπνά, έρθεν ο Στύλον ας σην Τουρκίαν. Αέτσ’ πα είχα τα ημεροκάμματα μ’ σο Βαβούλ’ απάν’.

Ο Βαβούλτς είχεν άλογον με το σιαμιάρ’. Επαίραμε τ’ άλογον κι εκοβάλεσεν ο Στύλον πέτρας ας σο ποτάμ’ και τη Κωτσού Ισαάκ’ς έχτσεν τα θεμέλια ’μουν. Γιατ’ εκείνο τ’ οσπι-τόπον εμουν στέκ’ αέτσ’ ψηλά. Εποίκαμε τα θεμέλια έναν έμορφα κι επεκεί, ας σα θεμέλια κι απάν’, θα χτίζομε με τα πλιθία. Ατότες έρθεν η διαταή, θα χτίζ’ η κυβέρνηση οσπίτια. Έγκανε ξύλα, κεραμίδια, ασ’ όλια. Αρ’ επεκεί κι υστερνά εχάλασεν το σχέδιον ντο εποίκαμε εμείς, κι εποίκαμ’ ατο κυβερνητικόν σχέδιον.

Το Δημοτικό Σχολείο της Νέας Σάντας

Αέτσ’ εχτίγαν τ’ οσπίτια. Σην αυλήν τη σχολείονος πα έχτ’σανε με τα πλιθία έναν τρανόν, άμον σχολείον. Ατό είχαμε σχολείον πα κι εκκλησίαν πα.

Ατώρα θα χτίζομε τογρίν σχολείον. Σιφτιάν έχτσαμε τ’ αφκά το πάτωμα. Αγούρ’ εσύρναν λαγούμια, άλλ’ ετσάκωναν’ κι άλλ’ εφόρτωνανε τοι γυναίκς’. Εμείς οι γυναίκ’ με τα σιαμιά-ρια σα ράχιας εμουν εκοβάλναμε τα πέτρας ασο Καρτάσιον σο χωρίον για να χτίζ’νε . Μα-στόρ’ πα έσαν ο Στέφανον, ο Πηλιάς, τη Κωτσού Ισαάκ’ς, ο Διογένης...Επεκεί κι ύστερα ερχίνεσαμε να χτίζομε την εκκλησίαν.

Αρ’αέτσ’ έχτσαμε το χωρίον. Για τ’ ατό πονώ ατο ατόσον πολλά. Ακόμαν πονεί η ράχια μ’ ασα πέτρας ντ’ εκοβάλναμε ας σο Καρτάσιον. Για τ’ ατό λέγω σας πάντα: τερέστεν και κάτ’ ποίστεν για τ’ αβούτο το χωρίον. Το χωρίον και τ’ ομμάτια σουν!

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ : ΤΑ ΝΕΑ της Νέας Σάντας 

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
1.Δημήτρης Πιπερίδης 

2. Εύη Σοφιανού

3. Ηλέκτρα Κουρτίδου 


1.Σημείωση:Η γιαγιά Στυλάβα είναι ακόμα ...εν ζωή. Τι να τις ευχηθούμε εμείς παρά να τα χιλιάσει...

2.Σημείωση: Η γιαγιά Στυλάβα πέθανε στο τέλος του 2007