Στατιστική της Σάντας του Πόντου. ΜΕΡΟΣ 1ο

Η αμιγής ελληνική κωμόπολη Σάντα βρισκόταν ΝΑ της Τραπεζούντας 50 χιλιόμετρα μακριά απ' αυτή. Είχε βουνά ψηλά με βράχους, με γκρεμούς, με σπηλιές, με βαθιές χαράδρες και δάση απέραντα.

 Είχε και μαγευτικά οροπέδια, όπου βρίσκονταν τα παρχάρια των Σανταίων. Τα κεντρικά χωριά της Σάντας βρίσκον­ταν σε υψίπεδο 1500- 1800 μέτρων  και τα βουνά της είχαν ύψος 2300 - 2900 μέτρων.

Η Σάντα πολιτικώς υπαγόταν στην υποδιοίκηση Τορούλ (Άρτασα), και θρησκευτικώς στην Μητρόπολη Ροδοπόλε­ως.

Ήταν μακριά από το Τορούλ έως 80 χιλιόμετρα, και από την Μητρόπολη που είχε την έδρα της στη Λιβερά 30 χιλιόμετρα.

 Έκταση, πληθυσμός, ενορίες, εκπαίδευση.

Η Σάντα είχε σχήμα τετραγωνικό με μάκρος 20 χιλιόμετρα απ' το Τάσκιοπρι ως το Κοπαλάντων, και με πλάτος 10 χιλιόμετρα απ' το Κιμισλή ως το Κωφολίβαδο. Το όλο είχε έκταση 200 τ. χιλιόμετρα.

Η Σάντα στα τελευταία χρόνια ήταν κατοικημένη από 1000 περίπου οικογένειες με πληθυσμό 5.οοο ψυχών σύμφωνα με την επίσημη απογραφή του 1905. Σχηματιζόταν από 7 κεντρικές ενορίες, από τα 5 παραρτήμα­τα των Φτελενίων και από μερικούς άλλους μικρούς οικισμούς.

Οι 7 ενορίες ήσαν:

 1) Πιστοφάντων (πριν λεγόταν θοδωράντων) με 300 οικογένειες και 1500 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Άγιου Χριστόφορου και δημοτικό σχολείο με 7 τάξεις και τρεις δασκάλους.

Άγιος Χριστόφορος -Πιστοφάντων(Φωτ. Αρχείο Βασίλη Σακελλαρίδη)

 2) Ισχανάντων[1] (πριν λεγόταν Λιμνία) με 250 οικογένειες και 1250 κατοίκους. Είχε εκκλησία της Αγίας Κυριακής με ωραίο καμ­παναριό πού το ανατίναξαν οι Τούρκοι με δυναμίτιδα το 1921, δη­μοτικό σχολείο με 8 τάξεις και 5 δασκάλους, και Παρθεναγωγείο με 5 τάξεις και 2 δασκάλες. 

Αγία Κυριακή-Ισχανάντων

3) Τσακαλάντων με 50 οικογένειες και 250 κατοίκους. Είχε εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής και δημοτικό σχολείο με 3 τάξεις και έναν δάσκαλο.

 4) Πινατάντων με 70 οικο­γένειες και 350 κατοίκους. Είχε εκκλησία του Προφήτη Ηλία και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.

5) Τερζάντων (πριν λεγόταν Γιαννάντων) με 150 οικογένειες και 750 κατοίκους. Είχε εκκλησία του  Αγίου Θεοδώρου και δημοτικό σχολείο με 6 τάξεις και 2 δασκάλους.

 6) Κοζλαράντων με 60 οικογένειες και 300 κατοί­κους. Είχε εκκλησία του Άγιου Πέτρου και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.

7) Ζουρνατσάνιων με 120 οικογένειες και 600 κατοίκους. Είχε δύο εκκλησίες του Άγιου Κωνσταντίνου και του Άι Γιώργη, και δημοτικό σχολείο με 6 τάξεις και 2 δασκά­λους.

Άγιος Κωνσταντίνος-Ζουρνατσάντων

  Τα παραρτήματα ήσαν :

 1. Το τρανόν το Φτελέν με 10 οικο­γένειες.

 2. Τα δώδεκα Αλάτια με 40 οικογένειες. Είχε εκκλησία της Υπαπαντής του Χριστού και δημοτικό σχολείο με 4 τάξεις και έναν δάσκαλο.

3. Κοπαλάντων με 30 οικογένειες, Είχε εκκλησία  του Άγιου Χαράλαμπου και δημοτικό σχολείο με 3 τάξεις και έναν δάσκαλο.

4. Χαρατσάντων με 20 οικογένειες. Είχε εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα.

5. Αλιάντων με 10 οικογένειες και εκκλησία του Άγιου Κωνσταντίνου.

Ο πληθυσμός των παραρτημάτων αυτών είχε την καταγωγή του από τις 7 κεντρικές ενορίες, και κατά το 1905 πήρε μέρος στην απογραφή των κεντρικών ενοριών. Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για τους μικρούς οικισμούς οι οποίοι ήσαν:

1) Το Παϊράμ με 2 οικογένειες.

 2)Το Χαντσάρ με 2 οικογένειες.

3) Το Παύλ με 3 ομογένειες

 4) Το Φτελέν τή Χαπιάρ με 5 οικογένειες.

 5) Το Γιαννιτσάντων με 3 οικογένειες. Το Γιαννιτσάντων και το Χαντσάρ δεν ήσαν συνεχώς κατοικημένα.

Εξωκκλήσια

 1. Το εξωκλήσι του Άγιου Θεόδωρου υπεράνω του Ισχανάντων στην κορυφή του βουνού.

 2. Το εξωκλήσι του Άγιου Πνεύματος προς τα κάτω του δρόμου που οδηγεί  απ’ το Ισχανάντων στα οροπέδια μας.

3. Το εξωκλήσι του Αγ. Παντελεήμονα κοντά στην ενορία Πιστοφάντων.

 4. Το εξωκλήσι του Άγιου Θεόδωρου στους Μιντσινάδες του Πιστοφάντων.

 5) Το εξωκλήσι του Άγιου Παύλου στο Τάσκιοπρι.

6.Το ερειπωμένο εξωκλήσι των Αγίων Αποστόλων στο όρος Ζιαρέτ ταγ.

7. Το ερειπωμένο εξωκλήσι της Ανάληψης με το μεταλλικό του νερό (αγίασμα) αντίκρυ στης Σπυριδίνας το γίρτ.

8. Άλλο ερειπωμένο εξωκλήσι της Ανάληψης στο Πιστοφάντων.

 9. Το εξωκλήσι της Αγ. Κυριακής στη θέση Κερχανάδες.

10. Το εξωκλήσι της Μεταμόρφωσης στην ενορία Τερζάντων.

 11. Το εξωκλήσι της Κοίμησις της Θεοτόκου κοντά στην ενορία Πιστοφάντων.

 12) Το εξωκλήσι του Αγ. Θεόδωρου του Μαρέτα πέραν του ποταμού Γιάμπολη αντίκρυ στην ενορία Τερζάντων.

 13) Το εξωκλήσι του Άι Γιάννη κατά τον δρόμο των Φτελενίων.

 14. Το εξωκκλήσι του Άι  Γιώργη κοντά στην ενορία Ισχανάντων. Τα τρία τελευταία εξωκλήσια βρίσκονταν σε μαγευτικές τοποθεσίες.  

Καράκαπαν(Φωτο: Erdan Aydin)

Βουνά:

 1. Το Ζιαρέτ ταγ (Αεζεράτ) υπεράνω του Σκορδέν με ύψος 2.900 μέτρων.

2. Το Καράκαπαν κοντά στο Τάσκιοπρι ύψος 2.600 μέτρων.

3. Το Τσαρτακλή με ύψος 2.300 μέτρων.

4. Άγιος Θεόδωρος υπεράνω του Ισχανάντων με ύψος 2.200 μέτρων.

5. Το Γιμπούρτασ υπεράνω του παρχαρίου Κατσάλια με ύψος 2.300 μέτρων.      

Χορτολίβαδα, βράχοι, γκρεμοί, χαράδρες, κοιλάδες, παρχάρια, χάνια, δάση, ποτάμια, ρυάκια, λίμνες, καταβόθρα.

Χορτολίβαδα: Τα γύρω των ενοριών της Σάντας Χορτολίβαδα ήσαν θαύμα θαυμάτων. Σ’ αυτά που τα περιποιόνταν πολύ  οι νοικοκυρές έβλεπες την πρώτη άνοιξη άπειρα λουλούδια κάθε είδους και κάθε χρώματος.

Ο βασιλιάς των λουλουδιών της Σάντας ήταν τα μανουσάκια που φύτρωναν στα χορτολίβαδα  των οροπεδίων μας και ήσαν μενεξέδες μοναδικοί ανά τον Πόντο.

 Στα Χορτολίβαδα μας συναντούσες άπειρα έντομα, μελίσσια σκαθάρια, τζιτζίκια με τα εκκωφαντικά τους τραγούδια, παπαδιές, κωλοφωτιές, πεταλούδες όλων των ειδών και των χρωμάτων, πουμπούρια (βομβύλια)  κλπ.

Στα Χορτολίβαδα μας τα κοντινά και τα μακρινά συναντούσες άπειρα χόρτα με εξαιρετικές ιδιότητες. Μερικά χόρτα ήσαν φρουτοφόρα. Απαριθμούμε όσα ξέρομε :

1. Τα μαντάκια. Έφεραν βλαστό μαλακό που τον ξεφλούδιζαν και τον έτρωγαν, τα παιδιά.

 2. Τα λάπαζα (λάπαθα). Χρησίμευαν για επιθέματα στις πληγές και για την κούνια των βρεφών, όπου διοχέτευαν  τα ούρα στο υποκάτω δοχείο.

 3. Τα στυπόγλυκα. Τα ξινόγλυκα φύλλα τους τρώγονταν ωμά κατά την πρώτη τους βλάστηση.

4. Οφειδογλωσσίτα. Φυτό αντισηπτικό. Τα φύλλα του χρησίμευαν για επιθέματα στα τραύματα. Η αντισηπτική του ιδιότητα ήταν μοναδική.

5. Τα τσουμπόνια.

6. Λεβόρια (ελλέβορος). Αυτά τα βράζαμε και  με τον ζωμό τους πλέναμε τα εγκαύματα.

7. Κιντέατα (τσουκνίδες). Χρησίμευαν και στη μαγειρική και για το πλυμίν των αγελάδων. Βρίσκονταν άφθονα και στα δικά μας και στα γειτονικά παρχάρια

8. Αεκρόμμυδα. (άγρια κρεμμύδια).

9. Σκορδοτσάνκια (άγρια σκόρδα). Τα αεκρόμμυδα και τα σκορδοτσάνκια τα έτρωγαν ωμά τα παιδιά.

 10. Φτερία (πτέρις). Τα μεταχειριζόμαστε για στρώση των αγελάδων.

 11. Κουκουλόφυλλα ή ματοζικόφυλλα. Είχαν φύλλα πλατιά κατάλληλα γιά κουκούλα (σκέπασμα του κεφαλιού).

 12. Μολόζια (μολόχα). Τους μικρούς καρπούς της τους τρώγαμε ωμούς.

13. Λικόρριζα (γλυκόριζα). Την γλυκιά της ρίζα την τρώγαμε ωμή. Σπάνια ήσαν τα χωράφια που μας έδιναν την γλυκόριζα.

14. Πελαδίτριας. Φύτρωναν κοντά στις πηγές και χρησίμευαν στη μαγειρική (βραστή).

15. Χαμούχτα (αγριοφράουλα). Ήσαν φρούτα εξαιρετικά με χρώμα κόκκινο.

16. Βόχα. Αυτά είχαν χοντρό βλαστό με χυμό γαλακτώδη και μυρωδάτο πού τρωγόταν από τα παιδιά σα φρούτο και ήσαν πολύ θρεπτικά για τις αγελάδες.

17. Φτελιδίτσια. Χρησί­μευαν στη μαγειρική (τηγανιτά).

18. Κουσπίτας. Είχαν γαλακτώδη χυμό και τρώγονταν σα φρούτο.

19. Τζουντζούνας. Βελονοειδή χόρτα μικρά με χυμό γαλακτώδη και μυρωδάτο. Τρώγονταν και ωμά και ήσαν πολύ θρεπτικά για τις αγελάδες. Διακρινόταν γιά το πάχος και την ευωδιά του το γάλα των αγελάδων που έτρωγαν τζουντζού­νας.

 20. θομάρια. Χρησίμευαν στη μαγειρική (τηγανιτά, τουρσιά).

 21. Κονκορόζια ή κορασίτας. Χρησίμευαν στη μαγειρική (τουρσιά), ήσαν όμως πολύ πικρά.

 22. Σταυρολάχανα. Χρησίμευαν στη μαγει­ρική (βραστή).

23. Κουσκουτάνια. Φύτρωναν στα παρχάρια μας. Είχαν ωραίο λευκό λουλούδι και εύγευστο μικρό κόνδυλο.

24. Σαχταρίτσας. Η σαχταρίτσα με το στακτή χρώμα της, αδελφή των διφοριών. Αυτή είναι πολύ χαμηλή, είναι κάτι  μεταξύ θάμνου και πόας.

25. Κουκουβάκας και αρδαχτίτσας (μανιτάρια εδώδιμα). Στη Σάντα βρίσκονταν μανιτάρια πολλών ειδών, εδώδιμα και μη.

Ο βασιλιάς των μη εδωδίμων μανιταριών ήταν το νακενάρ. Έκαναν την εμφάνισή τους αμέσως ύστερα από κάθε βροχή. Τα εδώδιμα εί­χε τη μανία να τα μαζέψει ο εκάστοτε γορουχτσής (αγροφύλακας και δασοφύλακας μαζί) του Ισχανάντων. 
Κάπου κάπου βρίσκαμε κι εμείς τα πιτσιρίκια κάνα δύο και δοκιμάζαμε τότε μια χαρά ανείπωτη. Βρίσκονταν τα μανιτάρια και τα σαχταρίτσας στην Κατάρουξα, στα Σουλάχα και στο Κετίκ.

Μιλτιάδης Κ. Νυμφόπουλος

"ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΑΝΤΑΣ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ"

  ΔΡΑΜΑ 1953