Τον καιρό που ο Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα δεν ήταν καλή η κατάσταση στον Πόντο. Στα παράλια είχε αρχίσει το έργο της μεταφοράς των προσφύγων απ’ τη Ρωσία αλλά όχι χωρίς δυσκολίες. Συμμορίες κομιτατικών δρούσαν στην ενδοχώρα. Τα κηρύγματα του Κεμάλ ήταν λάδι στη φωτιά.
Σε μια έκθεση του ο κυβερνήτης του «Βέλους» Διομήδης Πανάς σημείωνε την έλλειψη κάθε ασφάλειας για τους πρόσφυγες που γύριζαν, κυρίως στα χωριά, όπου η ζωή τους κινδύνευε απ’ τους τσέτες.
Εφτά χιλιάδες είχαν μεταφερθεί για την ώρα απ' το Νοβοροσίσκ στην Τραπεζούντα, Κερασούντα, Ορντού, Οινόη και Σαμψούντα αλλά έμεναν ακόμα στα νότια τής Ρωσίας και κυρίως στον Καύκασο, περισσότεροι από 100.000. Έπρεπε, όμως — τόνιζε — να παρθούν μέτρα γιατί ακόμα και οι επίσημες τούρκικες αρχές έφερναν εμπόδια και σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάστηκε να επέμβει ο ίδιος για ν’ αφήσουν τους πρόσφυγες να ξεμπαρκάρουν.
Σε μια δεύτερη εμπιστευτική του έκθεση προς τον αρχηγό της Ελληνικής μοίρας θωρηκτών — 3 Ιουνίου 1919 — έδινε μια γενικότερη εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στα παράλια και την ενδοχώρα:
«Εις τας παραλίους πόλεις, έγραφε, Τραπεζούντα, Ορντού, Κερασούντα, Οινόη, Σαμψούντα κτλ. υπάρχει αρκετή οπωσδήποτε ασφάλεια και η ζωή των Ελλήνων είναι ανεκτή. Ιδίως όπου υπάρχουν αντιπρόσωποι των συμμάχων, οι Ελληνες έχουν προς ποιον να αποταθούν, αι δε τουρκικαί αρχαί φοβούνται να εκτεθούν ενώπιον αυτών. Εις την ύπαιθρον όμως χώραν δεν υπάρχει ασφάλεια. Συμμορίαι τουρκικαί λυμαίνονται τα χωρία, κακοποιούσαι τους πληθυσμούς. Τελευταίως απέναντι της δράσεως των τουρκικών συμμοριών ήρχισε κάποια οργάνωσις των Ελλήνων προς άμυναν. Εν Τραπεζούντι ο εξοπλισμός των Ελλήνων χωρικών και η οργάνωσις σωμάτων προς άμυναν της υπαίθρου χώρας τώρα μόλις αρχίζει να λαμβάνη χώραν. Επί του σημείου τούτου οι κάτοικοι της Τραπεζούντος αναμένουσι την έμμεσον βοήθειαν εκ μέρους της Ελληνικής κυβερνήσεως. Εν Σαμψούντι η οργάνωσις ελληνικών σωμάτων προς ασφάλειαν έχει λάβει σοβαροτέραν μορφήν. Περί τας δύο χιλιάδας άνδρες ωπλισμένοι περιφέρονται κατά σώματα εις την ύπαιθρον χώραν προς έπιβολήν της ασφαλείας.
»Η μεγαλυτέρα δράσις των τουρκικών συμμοριών σημειώνεται εις την περιφέρειαν Σαμψούντος. Εις την πόλιν της Σαμψούντος υπάρχει και τμήμα αγγλικού στρατού ·— Ινδοί με Άγγλους αξιωματικούς — υπάρχουν επίσης και αντιπρόσωποι των συμμάχων. Παρ’ όλα ταύτα προ τεσσάρων ημερών εις ολίγην απόστασιν έξωθεν της πόλεως τουρκική συμμορία συνέλαβε αγγλικόν απόσπασμα συνοδεύον πρόσφυγας Αρμενίους μετά δύο Άγγλων αξιωματικών και άφώπλισεν αυτούς αφαιρέσασα συγχρόνως και τα χρήματά των.
»...Εις Κερασούντα επληροφορήθην θετικώς ότι μέχρις εσχάτων υπήρχε αρκετή ασφάλεια εις την πόλιν και τα περίχωρα. Τας τελευταίας, όμως, αυτάς ημέρας γίνεται συστηματική οργάνωσις σωμάτων, τρόπον τινά στρατιωτικών, υπό την οδηγίαν αξιωματικών κομιτατικών, σκοπούσα την άμυναν έν περιπτώσει αποβιβάσεως στρατού προς κατοχήν. Η οργάνωσις αύτη διευθύνεται εκ Κωνσταντινουπόλεως, λαμβάνει δε χώραν υπό τα όμματα των διοικητικών υπαλλήλων του τόπου. Τα καταρτιζόμενα ως άνω σώματα ευρίσκονται υπό την αρχηγίαν ενός γνωστού Οσμάν άγά... Θα ήτο ευκταίον εάν ελάμβανε χώραν η άμεσος και πραγματική κατοχή δια συμμαχικού στρατού. Μόνον ούτω θά ήτο βέβαιός τις οτι θα απέφευγε εις το μέλλον ενδεχομένας σφαγάς και βιαιότητας εκ της εκρήξεως του τουρκικού φανατισμού. Υπάρχει ευρεία οργάνωσις προς υποδαύλισιν αυτού. Παρ’ όλας τας δηλώσεις των Τούρκων περί αποστρατεύσεως και παραδόσεως των όπλων, περιφέρονται ανά τας πόλεις του Πόντου εκατοντάδες αξιωματικών κομιτατικών είτε εν ενεργεία είτε εκτός υπηρεσίας, οι οποίοι ασχολούνται εις το να εξάπτουν το μίσος κατά των Χριστιανών και των συμμάχων δυνάμεων, είναι δε έτοιμοι, εις την κατάλληλον περίστασιν, να υποδαυλίσουν την διατάραξιν της τάξεως.
»Αι τουρκικαί αρχαί ή δεν θέλουν ή είναι ανίσχυροι να περιορίσουν αυτό. Εν Τραπεζουντι, κατόπιν της γνωστής δολοφονίας Έλληνος πολίτου παρά Τούρκου στρατιώτου, κατά το προς τιμήν ημών διδόμενον γεύμα, οι αντιπρόσωποι των δυνάμεων απήτησαν την εντός 8 ήμερών καταδίκην και εκτέλεσιν του ενόχου. ’Έκτοτε παρήλθον σχεδόν 50 ήμέραι, καθ’ έβδομάδα γίνεται η δίκη του, την οποίαν παρακολουθούν πολυάριθμοι αξιωματικοί κομιτατικοί, εκάστοτε δε η δίκη αναβάλλεται. Η κωμωδία αυτή εξακολουθεί, παρά την αγανάκτησιν των αντιπροσώπων των συμμάχων... 'Ως πρόχειρον μέτρον δια την ενθάρρυνσιν των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου και τον περιορισμόν των Τούρκων, νομίζω απαραίτητον την επίσκεψιν ανά βραχέα χρονικά διαστήματα ελληνικών πολεμικών πλοίων. Αυτήν την παράκλησιν μοι έκαμαν καί οι Ελληνες εκεί χάριν της ασφαλείας και της ησυχίας των. Η ψυχολογία δε των Τούρκων, ως έλαβον αφορμήν να συμπεράνω, απαιτεί την δια της παρουσίας πολεμικών σκαφών αντίληψιν της πραγματικότητος, η οποία θα συντελέση εις την κατάπτωσιν των πολεμικών ορμών των, διότι είναι έμφυτος εις τον χαρακτήρα των ο σεβασμός προς την δύναμιν».
Σε μια έκθεση του ο κυβερνήτης του «Βέλους» Διομήδης Πανάς σημείωνε την έλλειψη κάθε ασφάλειας για τους πρόσφυγες που γύριζαν, κυρίως στα χωριά, όπου η ζωή τους κινδύνευε απ’ τους τσέτες.
Εφτά χιλιάδες είχαν μεταφερθεί για την ώρα απ' το Νοβοροσίσκ στην Τραπεζούντα, Κερασούντα, Ορντού, Οινόη και Σαμψούντα αλλά έμεναν ακόμα στα νότια τής Ρωσίας και κυρίως στον Καύκασο, περισσότεροι από 100.000. Έπρεπε, όμως — τόνιζε — να παρθούν μέτρα γιατί ακόμα και οι επίσημες τούρκικες αρχές έφερναν εμπόδια και σε ορισμένες περιπτώσεις χρειάστηκε να επέμβει ο ίδιος για ν’ αφήσουν τους πρόσφυγες να ξεμπαρκάρουν.
Σε μια δεύτερη εμπιστευτική του έκθεση προς τον αρχηγό της Ελληνικής μοίρας θωρηκτών — 3 Ιουνίου 1919 — έδινε μια γενικότερη εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στα παράλια και την ενδοχώρα:
«Εις τας παραλίους πόλεις, έγραφε, Τραπεζούντα, Ορντού, Κερασούντα, Οινόη, Σαμψούντα κτλ. υπάρχει αρκετή οπωσδήποτε ασφάλεια και η ζωή των Ελλήνων είναι ανεκτή. Ιδίως όπου υπάρχουν αντιπρόσωποι των συμμάχων, οι Ελληνες έχουν προς ποιον να αποταθούν, αι δε τουρκικαί αρχαί φοβούνται να εκτεθούν ενώπιον αυτών. Εις την ύπαιθρον όμως χώραν δεν υπάρχει ασφάλεια. Συμμορίαι τουρκικαί λυμαίνονται τα χωρία, κακοποιούσαι τους πληθυσμούς. Τελευταίως απέναντι της δράσεως των τουρκικών συμμοριών ήρχισε κάποια οργάνωσις των Ελλήνων προς άμυναν. Εν Τραπεζούντι ο εξοπλισμός των Ελλήνων χωρικών και η οργάνωσις σωμάτων προς άμυναν της υπαίθρου χώρας τώρα μόλις αρχίζει να λαμβάνη χώραν. Επί του σημείου τούτου οι κάτοικοι της Τραπεζούντος αναμένουσι την έμμεσον βοήθειαν εκ μέρους της Ελληνικής κυβερνήσεως. Εν Σαμψούντι η οργάνωσις ελληνικών σωμάτων προς ασφάλειαν έχει λάβει σοβαροτέραν μορφήν. Περί τας δύο χιλιάδας άνδρες ωπλισμένοι περιφέρονται κατά σώματα εις την ύπαιθρον χώραν προς έπιβολήν της ασφαλείας.
»Η μεγαλυτέρα δράσις των τουρκικών συμμοριών σημειώνεται εις την περιφέρειαν Σαμψούντος. Εις την πόλιν της Σαμψούντος υπάρχει και τμήμα αγγλικού στρατού ·— Ινδοί με Άγγλους αξιωματικούς — υπάρχουν επίσης και αντιπρόσωποι των συμμάχων. Παρ’ όλα ταύτα προ τεσσάρων ημερών εις ολίγην απόστασιν έξωθεν της πόλεως τουρκική συμμορία συνέλαβε αγγλικόν απόσπασμα συνοδεύον πρόσφυγας Αρμενίους μετά δύο Άγγλων αξιωματικών και άφώπλισεν αυτούς αφαιρέσασα συγχρόνως και τα χρήματά των.
»...Εις Κερασούντα επληροφορήθην θετικώς ότι μέχρις εσχάτων υπήρχε αρκετή ασφάλεια εις την πόλιν και τα περίχωρα. Τας τελευταίας, όμως, αυτάς ημέρας γίνεται συστηματική οργάνωσις σωμάτων, τρόπον τινά στρατιωτικών, υπό την οδηγίαν αξιωματικών κομιτατικών, σκοπούσα την άμυναν έν περιπτώσει αποβιβάσεως στρατού προς κατοχήν. Η οργάνωσις αύτη διευθύνεται εκ Κωνσταντινουπόλεως, λαμβάνει δε χώραν υπό τα όμματα των διοικητικών υπαλλήλων του τόπου. Τα καταρτιζόμενα ως άνω σώματα ευρίσκονται υπό την αρχηγίαν ενός γνωστού Οσμάν άγά... Θα ήτο ευκταίον εάν ελάμβανε χώραν η άμεσος και πραγματική κατοχή δια συμμαχικού στρατού. Μόνον ούτω θά ήτο βέβαιός τις οτι θα απέφευγε εις το μέλλον ενδεχομένας σφαγάς και βιαιότητας εκ της εκρήξεως του τουρκικού φανατισμού. Υπάρχει ευρεία οργάνωσις προς υποδαύλισιν αυτού. Παρ’ όλας τας δηλώσεις των Τούρκων περί αποστρατεύσεως και παραδόσεως των όπλων, περιφέρονται ανά τας πόλεις του Πόντου εκατοντάδες αξιωματικών κομιτατικών είτε εν ενεργεία είτε εκτός υπηρεσίας, οι οποίοι ασχολούνται εις το να εξάπτουν το μίσος κατά των Χριστιανών και των συμμάχων δυνάμεων, είναι δε έτοιμοι, εις την κατάλληλον περίστασιν, να υποδαυλίσουν την διατάραξιν της τάξεως.
»Αι τουρκικαί αρχαί ή δεν θέλουν ή είναι ανίσχυροι να περιορίσουν αυτό. Εν Τραπεζουντι, κατόπιν της γνωστής δολοφονίας Έλληνος πολίτου παρά Τούρκου στρατιώτου, κατά το προς τιμήν ημών διδόμενον γεύμα, οι αντιπρόσωποι των δυνάμεων απήτησαν την εντός 8 ήμερών καταδίκην και εκτέλεσιν του ενόχου. ’Έκτοτε παρήλθον σχεδόν 50 ήμέραι, καθ’ έβδομάδα γίνεται η δίκη του, την οποίαν παρακολουθούν πολυάριθμοι αξιωματικοί κομιτατικοί, εκάστοτε δε η δίκη αναβάλλεται. Η κωμωδία αυτή εξακολουθεί, παρά την αγανάκτησιν των αντιπροσώπων των συμμάχων... 'Ως πρόχειρον μέτρον δια την ενθάρρυνσιν των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου και τον περιορισμόν των Τούρκων, νομίζω απαραίτητον την επίσκεψιν ανά βραχέα χρονικά διαστήματα ελληνικών πολεμικών πλοίων. Αυτήν την παράκλησιν μοι έκαμαν καί οι Ελληνες εκεί χάριν της ασφαλείας και της ησυχίας των. Η ψυχολογία δε των Τούρκων, ως έλαβον αφορμήν να συμπεράνω, απαιτεί την δια της παρουσίας πολεμικών σκαφών αντίληψιν της πραγματικότητος, η οποία θα συντελέση εις την κατάπτωσιν των πολεμικών ορμών των, διότι είναι έμφυτος εις τον χαρακτήρα των ο σεβασμός προς την δύναμιν».
Λίγοι μονάχα μήνες χρειάστηκαν για να χειροτερέψει η κατάσταση. H χαλαρή αντίδραση των Συμμάχων και η μεταλλαγή των κομιτατικών σε Κεμαλικούς άνοιγε πάλι καινούργια κεφάλαια στο μαρτύριο του Πόντου. Η τραγωδία θα φτάσει στο κορύφωμά της τα χρόνια 1920, 1921 και 1922. Παράλληλα θα γράφονται οι τιμημένες σελίδες του έπους των Ποντιακών βουνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου