ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΑΝΤΑ

Η Σαντά βρισκόταν στην νοτιοανατολική πλευρά της Τραπεζούντας και απείχε από αυτή περίπου 40- 50 χιλιόμετρα.

Την αποτελούσαν 7 χωριά(ενορίες)
1.Πιστοφάντων.
2.Ισχανάντων.
3.Ζουρνατσάντων.
4.Τερζάντων.
5.Κοζλαράντων.
6.Πινατάντων.
7.Τσακαλάντων.

Εκτός από τα 7 χωριά υπήρχαν και οι οικισμοί(Τα φτελένια).
1.Τρανον Φτελεν.
2.Δώδεκα Αλάτα.
3.Κοπαλάντων.
4.Χαρατσάντων.
5.Αλιάντων.
Ο πληθυσμός της Σαντάς το 1902 ήταν περίπου 6500 άτομα και μάλιστα αμιγής ελληνικός πληθυσμός,όπως λέει και το δίστιχο:
"Η Σαντά είναι κωμόπολη με εφτά ενορίας,
με καθαρόν Ελληνισμόν και πολλά εκκλησίας".
Ο ιστορικός της Σαντάς Μιλτιάδης Νυμφόπουλος στο έργο του "Ιστορία της Σαντάς του Πόντου" περιγράφει:
"Είναι χώρα πετρώδης,ψυχρή,άγονη,αποκλεισμένη από τα ομιχλώδη βουνά της, μόνο ο Θεός την έβλεπε".
Ποια μεγάλη ανάγκη,πόσο τραγικές πρέπει να ήταν οι συνθήκες που ανάγκασαν αυτούς τους ανθρώπους ν' ανέβουν τόσο ψηλά ,σ' εκείνες τις αετοράχες , στα άγονα και απρόσιτα βουνά για να χτίσουν εκεί τα χωριά τους και να ζήσουν αιώνες ολόκληρους,πολεμώντας ημιάγριους αλλόφυλους λαούς.
Και δεν έζησαν απλά σαν ένας βουκολικός λαός , που μόνο επιζούσε. Όχι. Είχαν κοινωνία οργανωμένη άρτια , με εκκλησίες ,σχολεία,ιδανικά και το κυριότερο ήξεραν την καταγωγή τους και ήσαν υπερήφανοι γι' αυτήν.
Κράτησαν αμόλυντη την πίστη τους,την εθνική τους συνείδηση ,την γλώσσα ,τα ήθη και τα έθιμα τους.
Ήταν ο πολεμικώτερος λαός του Ανατολικού Πόντου.Αγαπούσαν με πάθος την ελευθερία.Αυτή η αγάπη των Σανταίων στην ελευθερία,στην ανεξάρτητη ζωή ,στη ζωή χωρίς την παρουσία των Τούρκων,ήταν που τους κράτησε αιχμαλώτους στα κακοτράχαλα εκείνα βουνά ,ενώ θα μπορούσαν να κατέβουν και να ζήσουν σε μέρη πιο χαμηλά και πιο εύφορα.

Το σχολείο των Πιστοφάντων

Από τα πολύ παλιά χρόνια οι Σανταίοι,είχαν το δικαίωμα της οπλοφορίας και κάποιας διοικητικής ανεξαρτησίας , που τους παραχωρήθηκε με αυτοκρατορικό φιρμάνι.
Τα προνόμια αυτά τους παραχωρήθηκαν σαν ανταμοιβή για την άριστη κατεργασία των μετάλλων, πράγμα που εξυπηρέτησε τις ανάγκες της Υψηλής πύλης.
Έτσι οι Σανταίοι έχοντας αυτά τα προνόμια , δεν συνήθισαν να σκύβουν το κεφάλι στους αγάδες και έμαθαν να υπερασπίζουν το δίκαιο και τον τόπο τους με τις δικές τους μόνο δυνάμεις.
Άντρες και γυναίκες αντιστάθηκαν με τόλμη και παλικαριά στις επιθέσεις των Τούρκων από τα γύρω χωριά,που τους ζήλευαν για το ανώτερο πνευματικό και οικονομικό επίπεδο και κυρίως για την παλικαριά τους.
Οι Σανταίοι φημίζονταν σαν άριστοι λιθοξόοι,γι αυτό ξενιτεύονταν  ,στην αρχή στην γύρω περιοχή και μετά στο εξωτερικό ,απ' όπου κέρδιζαν αρκετά χρήματα.
Με τον καιρό, τα χωριά γνώρισαν οικονομική άνθιση αλλά και πνευματική . Έχτισαν σπίτια μεγάλα με πελεκημένη πέτρα  ,ωραίες θολοσκέπαστες βρύσες , εκκλησίες περίλαμπρες με υψηλά κωδωνοστάσια και πελώρια σχολεία.
Είναι γνωστή εξ άλλου, η αγάπη των Σανταίων για τα γράμματα.Μερικά χωριά είχαν και όγδοη τάξη που αντιστοιχούσε στη δεύτερη τάξη του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντας, όπου έστω και με στερήσεις , σπούδαζαν πολλοί Σανταίοι.
Όλοι οι δάσκαλοι των χωριών της Σαντάς και των γύρω περιοχών ήσαν Σανταίοι . Πολλοί έγιναν δάσκαλοι και στα χωριά της νότιας Ρωσίας ,όπου μετανάστευσαν πολλοί Σανταίοι.
Αυτά για την Σαντά του Πόντου,την ανυπότακτη και απροσκύνητη , που ανάθρεψε μέσα στα πέτρινα τα στήθια της γενιές θρυλικών παλικαριών και στάθηκε αιώνες ολόκληρους με το τουφέκι στο χέρι,πολεμώντας για την ζωή και την τιμή του Ελληνισμού.

Πόπη Τσακμακίδου-Κωτίδου
Φιλόλογος