ΕΥΝΟΪΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ

Για ποιο λόγο σε ολόκληρο τον ανατολικό Πόντο έχει εκδηλωθεί κίνημα αντίστασης στη Σάντα και πουθενά αλλού;

Δρόμος για τη Σαντά

Πιστεύω ότι η εξήγηση πρέπει να αναζητηθεί σε δυο παράγοντες :

Ο πρώτος είναι εντελώς αντικειμενικός και έχει άμεση σχέση με τις τελείως διάφορες κλιματολογικές συνθήκες και την εδαφική διαμόρφωση των δύο τόπων. Ο δεύτερος δεν είναι άσχετος με υποκειμενικούς λόγους, όπως θα δούμε.
Όσοι έτυχε να γνωρίσουν και την Κρώμνη και την Σάντα, θα κατανοήσουν αμέσως την βαρύτητα και των δύο αυτών παραγόντων.
Γυμνά βουνά, ολόγυμνα, από το ένα μέρος, κατάφυτα από πυκνότατα αιωνόβια δάση, αδιαπέραστα και εκτεταμένα από το άλλο. Καθαρός ουρανός και ηλιόλουστες μέρες από το ένα μέρος, ομίχλη από το άλλο — ομίχλη όχι σαν φαινόμενο εξαιρετικό ή εποχιακό, αλλά σχεδόν μόνιμο, γιατί εξαίρεση για την Σάντα είναι ακριβώς οι ηλιόλουστες μέρες, ακόμα και το καλοκαίρι.

Και είναι συνήθως τόσο πυκνή η ομίχλη, ώστε στις γυμνές κορυφές των βουνών, όπου δεν υπήρχαν δρόμοι χαραγμένοι στην παντοτινά πράσινη χλόη και σταθερά σημεία προσανατολισμού, πολύ εύκολα μπορούσε να παραπλανηθεί κανείς και να ακολουθήσει  κατεύθυνση διαφορετική από εκείνη που θα ήθελε.Ένα παράξενο, περίεργο συναίσθημα μονώσεως, αλλά και ασφάλειας, σε κυρίευε όταν βρισκόσουν μέσα στην ομίχλη αυτή.

Σ’ αυτά τα δυο στοιχεία, στην μεγάλη έκταση των άβατων δασών και στο υπερβολικά ομιχλώδες κλίμα, πρέπει να προστεθεί ακόμα και η διαμόρφωση των βουνών της Σαντάς, που σχηματίζουν απότομη στενωπό μήκους πολλών χιλιομέτρων και πλάτους κατά το μέγιστο τμήμα της όσο ακριβώς το πλάτος του ποταμού Γιάμπολη που την διασχίζει, με τα εφτά χωριά της σπαρμένα στα βουνά , πρέπει να προστεθούν και οι βαθιές και σκοτεινές χαράδρες με τα άφθονα νερά που κατεβαίνουν ορμητικά και γεμίζουν τον αέρα με την αδιάκοπη βοή τους, κι αυτή, με την σειρά της, πλημμυρίζει την ψυχή με δέος, κι ακόμα η πλήρης απομόνωση της περιοχής όλης από τον υπόλοιπο κόσμο, που δίνει την εντύπωση της απεραντοσύνης. 

 Όσο για τους υποκειμενικούς λόγους που συνετέλεσαν στην ένοπλη αντίσταση των Σανταίων, ας τους αναπτύξουμε περισσότερο συγκεκριμένα:

Οι βοσκότοποι της Σαντάς, τους οποίους πάντα επιβουλεύονταν οι γείτονες και στους οποίους ποτέ δεν είχαν κατορθώσει να πλησιάσουν ατιμωρητί, αλλά και ο κτηνοτροφικός και οικιακός πλούτος των Σανταίων, τα ζώα δηλαδή, τα «χαλκώματα», ο ρουχισμός,  τα πολύτιμα σκεύη των εκκλησιών που αγοράζονταν με τα χρυσά ρούβλια των ξενιτεμένων και που η φήμη τους είχε ξεπεράσει τα όρια της Σαντάς — όλα αυτά ερέθιζαν την πλεονεξία των Τούρκων της περιοχής.

Ανίκανοι να δημιουργήσουν οι ίδιοι και να υψώσουν το χαμηλότατο βιοτικό τους επίπεδο, νωθροί, απαίδευτοι και καθυστερημένοι σε όλα, κατέχονταν από τον φθόνο που κατατρώει την ψυχή του φτωχού γείτονα, όταν αντικρίζει τον ξένο πλούτο.

Ήσαν λοιπόν οι φτωχοί γείτονες οι περίοικοι Τούρκοι και με την κληρονομημένη αρπακτικότητα που διακρίνει τη φυλή αυτή, ο voυς τους και ο λογισμός τους, όπως λέμε, ήσαν προσηλωμένα προς την Σάντα.

Έτσι ανέκαθεν οι Σανταίοι βρίσκονταν σε επιφυλακή. Το τουφέκι ήταν ο προσφιλέστερος, αχώριστος σύντροφος του άνδρα, χωρίς να είναι ξένο και προς την γυναίκα, αλλά και το όνειρο των μικρών αγοριών, που δεν περίμεναν πότε να μεγαλώσουν αρκετά, για ν' αποκτήσουν το δικαίωμα να φέρουν το όπλο του πατέρα ή του μεγαλύτερου αδελφού...

Φιλιππος Απ. Χειμωνίδης
Α' Ιστοριογράφος της Σαντάς