Η Αγωγή του παιδιού ως την ενηλικίωση στη Σαντά

Ερείπια σχολείου Πιστοφάντων

Τα παιδιά όσο πήγαιναν στο σχολείο βρίσκονταν κάτω από τη διαρκή επίβλεψη του δασκάλου. Όπως ήταν μικρές οι κοινότητες και ο κύκλος γνωστός παντού, κάθε παρεκτροπή εύκολα γινόταν αντιληπτή. 
Έπειτα η επαφή των γονέων με τους δασκάλους εξασφάλιζε την εγγύηση για τη μάθηση, την πρόοδο και τον καλό χαρακτήρα.
Στα τελευταία μάλιστα χρόνια, που τα σχολεία έγιναν με επτά τάξεις , με την αποφοίτηση τους σχεδόν ερχόταν και η ενηλικίωση  και τα παιδιά ξενιτεύονταν για να πάνε να βρουν τον πατέρα τους  ή κανένα συγγενή ή τον δεξάμενον, κοντά στον οποίο μαθήτευαν για κάποια τέχνη, το λέει και το δίστιχο: 
Να λοι εμέν μάνα χα κακόν και χα τυραννισίαν, τα χρόνια μ' δεκατέσσερα θα πάγω ση Ρουσίαν.
Τα κορίτσια μετά την αποφοίτηση καταγίνονταν στις δουλειές του σπιτιού: περιποίηση ζώων, θέρισμα,μεταφορά ζώων, πλέξιμο κλπ.
Στην περίπτωση που τα αγόρια δεν ξενιτεύονταν αμέσως, ποιος τα επέβλεπε; Η οικογένεια , ο σεβασμός προς τους συγγενείς, οι δάσκαλοι, που εξακολουθούσαν να επιβλέπουν, οι παπάδες, όλοι αυτοί ήσαν παράγοντες ώστε να συμμαζεύεται το παιδί και να μη εκτρέπεται.
Καμιά φορά παρέβαιναν τους καλούς τρόπους και την καλή συμπεριφορά.

ΚΛΕΨΙΟΝ
Μολονότι στη Σαντά ωρίμαζαν τα απίδια, όμως ελάχιστοι είχαν από μερικές ρίζες. Όταν λοιπόν τα παιδιά δεν είχαν δουλειά συννενοούνταν και έκαναν έφοδο σε ξένα φρούτα,είτε απίδια, είτε φραγκοστάφυλα, είτε λαθύρια, είτε κουκιά ακόμα και γογγύλια!!! Γέμιζαν τα τσόπια (τσέπες) και τα κόλφια (κόλπους) και έφευγαν , κάποτε όμως πιάνονταν και τα πλήρωναν ακριβά.

ΛΕΦΤΟΚΑΡΙΑ
Κατά το φθινόπωρο ωρίμαζαν τα άγρια φρούτα, που τα περισσότερα παρά το όνομα τους ήταν λεγνοτσέλ'κα ( λεπτό τσόφλι) . Και επειδή μεγάλες εκτάσεις είχαν λεπτοκάρια γι' αυτό πολύ καιρό απασχολούνταν με το μάζεμα τους.

ΠΕΤΡΟΠΟΛΕΜΟΣ
Κάποτε έρχονταν σε ρήξη τα παιδιά της μιας ενορίας με της άλλης και τότε κήρυτταν τον πόλεμο, τον πετροπόλεμο. Αν δεν κατόρθωνε η μια ομάδα να υπερφαλαγγίσει την άλλη, τότε δεν περιορίζονταν μόνο στις μικρές πέτρες αλλά κύλαγαν και μεγάλες.
 Κάποτε ενώντουσαν τα παιδιά των δυο ενοριών (Πινατάντων και Κοσλαράντων συνήθως) εναντίον μιας (Τερζάντων)

Γιάμπολης ποταμός

ΛΟΥΣΙΟΝ

Μολονότι τα νερά των ποταμών και των ρεμάτων της Σαντάς ήσαν πολύ κρύα (από τα χιόνια που έλιωναν), τα παιδιά δεν παρέλειπαν να λούζονται, ευτυχώς με σπάνιες περιπτώσεις αρρώστιας.
Έχτιζαν με πέτρες και τσιμιάνια (κομμάτια από την επιφάνεια της γης ) τοίχους σε μέρος όπου τα νερά ήσαν ορμητικά, για να σχηματισθεί λίμνη στην οποία πηδούσαν και κολυμπούσαν για λίγα μόνο λεπτά. Πολλές φορές άναβαν φωτιά στην όχθη για να ζεσταίνονται και να στεγνώνουν το σώμα τους. 
Οι απειλές των γονιών ήσαν στην ημερήσια διάταξη, αλλά τα παιδιά έφευγαν κρυφά.
Φίλιππε πας λούσκεσαι, φουρκίσκεσαι και έρχεσαι, απέσ' κί βάλλω σε, 
ήταν η απειλή κάποιας μητέρας.