Ο ελληνικός πληθυσμός του Πόντου στις αρχές του 20ου αιώνα

Αργυρούπολη

Δεν έχουμε ακριβή στοιχεία για τον αριθμό του ποντιακού ελληνικού πληθυσμού πριν από το 1924. Οι πηγές που διαθέτουμε δε συμφωνούν και έτσι είναι δύσκολο το συμπέρασμα. Για να έχουμε όμως μια κατά προσέγγιση εικόνα αυ­τού του αριθμού, θα παραθέσουμε μερικά νού­μερα που βγαίνουν από στατιστικές και από τα βιβλία διάφορων συγγραφέων.

Σύμφωνα με τους πριν από το 1870 καταλό­γους της τουρκικής κυβέρνησης, οι οποίοι δεν ή­ταν και αρκετά ακριβείς, ο πληθυσμός μόνο της διοίκησης Τραπεζούντας, έφτανε περίπου τις 900.0000 κατοίκους. 
Από αυτούς, γύρω στους 600.000 ανήκαν στη μωαμεθανική θρησκεία και

300.000   στη χριστιανική, από την οποία πάλι 40.000 ήταν Αρμένιοι και 260.000 Έλληνες.

 Όσο για τον Πόντο ολόκληρο, όμως, από πίνακες στατιστικής που δημοσίευσε το Οι­κουμενικό Πατριαρχείο και περιέλαβε ο Γε­ώργιος Σκαλιέρης στο βιβλίο του, βγαίνουν τα παρακάτω νούμερα, για τη χρονική περίοδο πριν από το 1903.

Εκκλησιαστική επαρχία Αμάσειας 238.206 Έλληνες,
                                  Νεοκαισάρειας 102.563 Έλληνες, 
                                 Τραπεζούντας 86.671 Έλληνες,
                                  Χαλδίας 103.525 Έλληνες, 
                                 Κολωνίας (Νικόπολης) 37.585 Έλληνες,
                                 Ροδοπόλεως 36.492 Έλληνες 
Σύνολο Ελλήνων κατοίκων του Πόντου: 605.042.

Ο ίδιος συγγραφέας, στις σελ. 243-245 ανα­φέρει έναν άλλο, κρατικό αυτή τη φορά, σιατιστικό πίνακα πληθυσμού του Πόντου, κατά το 1914, όπου αναφέρεται ότι κατοικούσαν σιις δι­οικήσεις: 
Σινώπης 37.986 Έλληνες, 
Τραπεζούντας 164.774, 
Τζανικής (Σαμψούντας) 150.087, 
Λαζικής 15.024, 
Γκιουμουσχανέ (Αργυρούπολης) 74.748,
 Σεβάστειας 39.933, 
Τοκάτης 39.761, 
Αμάσειας 48.739, 
Καράχισαρ σαρκί (Νικόπολης) 51.567. 
Σύνολο Ελλήνων κατοίκων: 622.619.

Ο Λέων Μακκάς σε σχετικό βιβλίο του, εκ­δομένο το 1913, μας δίνει τους παρακάτω α­ριθμούς

1.   Βιλαέτι της Κασταμονής:
Ινέπολη 3.635 Έλληνες, 
Σινώπη 5.689, 
Μποϊαμπάτ 986,
 Αγιαντζίκ 1.311.
 Γενικό σύνολο 11.621.
2. Βιλαέτι της Τραπεζούντας:
 α) Σαντζάκι Τραπεζούντας: 
Τραπεζούντα 38.625, 
Σούρμενα 8.804, 
Ακτσέαμπατ (Πλάτανα) 11.081,
 Βακφικεμπέρ 762, 
Κουρελέ (Κόραλλα, Γκιόρελε) 640, 
Τρίπολη 17.821,
 Κερασούντα 44.214,
 Ορντού (Κοτύωρα) 19.390, 
Τζεβιζλίκ (Ματσούκα) 13.437,
 σύνολο 154.774·
 β) Σαντζάκι (υποδιοίκηση) Τζανίκ (Σαμψούντας): 
Φάτσα 2.670, 
Οινόη 7.552, 
Τσαρσαμπά 9.727,
 Σαμψούντα 78.643,
 Πάφρα 37.495, 
σύνολο 136.087·
 γ) Σαντζάκι του Λαζιστάν (Ριζούντας :
 Ριζούντα 1.424, 
Αθήνα 400,
 Χόπα 400,
 Όφ(ης) 700, 
σύνολο 2.924·
 δ) Σαντζάκι Γκιουμουσχανέ (Αργυρούπολης):
 Γκιουμουσχανέ 5.997,
 Τορούλ (Δορύλη, Άρδασα) 48.135,
 Κελκίτ 1.626,
 Σιράν (Χερίανα) 3.990,
 σύνολο 59.748.

Γενικό σύνολο βιλαετιού Τραπεζούντας 353.533 Έλληνες κάτοικοι.

Γλέντι Τραπεζούντιων αστών στην εξοχική τοποθεσία Σοουκ σού

3. Βιλαέτι της Σεβάστειας,
 α) Σαντζάκι Σεβάστειας:
 Σεβάστεια 962, 
Κότσκιρ 6.740, σύνολο 7.702·
 β) Σαντζάκι Αμάσειας: 
Αμάσεια 3.038, 
Μετζίτ-ουζού 1.738, 
Μερζιφούντα 6.082, 
Λαντίκ (Λαοδίκεια) 6.602,
 Κάβζα 12.577, 
Βεζίρ-κιοπρου 6.702,
 σύνολο 36.739·
 γ) Σαντζάκι του Καράχισαρ σαρκί (Νικόπολη):
 Μεσουντιέ 6.437, 
Καράχισαρ σαρκί (Νικόπολη) 14.250, 
Σούσεχρι 2.920,
 Κοϊλάχισαρ (Κολωνία) 1.720, 
Ρεσαντιέ 2.434, 
σύνολο 27.761·
 δ) Σαντζάκι Τοκάτης: 
Τοκάτη 5.757,
 Νίκσαρ (Νεοκαισάρεια) 6.359,
 Έρμπαγα 15.058,
 σύνολο 27.174.

Γενικό σύνολο βιλαετιού Σεβάστειας 99.376 κάτοικοι.
Γενικό σύνολο των Ελλήνων κατοίκων του Πόντου, κατά τον Λέοντα Μακκά: 464.530.

Το μειωμένο αυτό σύνολο κατοίκων που μας δίνει ο τελευταίος συγγραφέας, σε σχέση με τα δύο προηγούμενα που αναφέρει ο Γ. Σκαλιέρης (605.042 του Οικουμενικού Πατριαρχείου και 622.619 της τουρκικής κυβέρνησης) οφείλεται, προφανούς, από τη μια μεριά, στους χιλιάδες νεκρούς του Πόντου κατά την περίοδο από το 1914 ως το 1919, εξαιτίας των εξοντωτικών εξοριών στο εσωτερικό της Ανατολής, των σφαγών άμαχων γυναικόπαιδων και των σκοτωμένων στο αντάρτικο, του Δυτικού ιδίως Πόντου, και από την άλλη, στην ομαδική φυγή δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων του Ανατολικού Πόντου στη Ρωσία, μετά την αποχώρηση των επαναστατημένων ρωσικών στρατευμάτων κατοχής από την περιοχή, το 1918.
Κάπου στη μέση βρίσκονται τα νούμερα που μας δίνει ο D. Acritas, για την πριν από το 1922 περίοδο, στο δικό του βιβλίο: Βιλαέτι Τραπεζούντας, 404.633 Έλληνες, βιλαέτι του Σίβας (Σεβάστειας) 180.000 Έλληνες. Σύνολο 584.633 Έλληνες ορθόδοξοι. Ο Ακρίτας προσθέτει και 4.000 προτεστάντες, χωρίς να ξεκαθαρίζει αν ήταν όλοι Έλληνες.
Ο αρχιμανδρίτης Πανάρετος Τοπαλίδης ανεβάζει πιο πολύ τους αριθμούς. Γράφει ότι πριν από τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο ο πληθυσμός του Πόντου ήταν 697.000 Χριστιανοί ορθόδοξοι, ενώ μαζί με τους Χριστιανούς ελληνικής εθνικότητας αλλά διαφορετικών δογμάτων, όπως Καθολικούς και Προτεστάντες. έφτανε τους 847.000.
 Επιπλέον, τους Έλληνες που κατά καιρούς κατέφυγαν στη Ρωσία τους υπολογίζει σε 515.000. Δηλαδή, το συνολικό ποντιακό ελληνικό πληθυσμό, τον ανεβάζει σε 1.212.000. Τελικά, όμως, αναφέρει ότι στην Ανταλλαγή υπάχθηκαν μόνο 332.502 ορθόδοξοι Πόντιοι, γιατί στο μεταξύ, από τους παραπάνω, γράφει, 170.576 θανατώθηκαν πριν από την Ανακωχή, και άλλες 119.122 από την Ανακωχή μέχρι την Ανταλλαγή του 1924 (δηλαδή κατά την περίοδο της Μικρασιατικής εκστρατείας και καταστροφής).
Ο Ελληνισμός αυτός του Μικρασιατικού Πόντου, που ο Π. Τοπαλίδης υπολογίζει σε
697.000 άτομα, ήταν κατανεμημένος το 1913 σε 6 Μητροπόλεις, 11 πόλεις, 41 κωμοπόλεις. 1.013 χωριά, και είχε 1.459 ιερωμένους, 1.131 εκκλησίες, 22 μοναστήρια, 1.647 παρεκκλήσια, 3 περίλαμπρα και υψηλής στάθμης (6τάξια ή 8τάξια) Γυμνάσια (Φροντιστήρια), 1 Λύκειο, 7 Ημιγυμνάσια, 1.047 Σχολαρχεία και Δημοτικά σχολεία, 1.236 εκπαιδευτικούς στοιχειώδους και μέσης εκπαίδευσης, 75.953 εκπαιδευόμενους, 2 νοσοκομεία και 1 κοινοτικό ταπητουργείο στην Κερασούντα. Παραθέτω, τέλος, έναν πίνακα πληθυσμού και πολιτισμού από το βιβλίο του δημοσιογράφου Γιώργου Ν. Λαμψίδη:
Περιοχές             Έλληνες            Εκκλησίες            Σχολεία            Μαθητές
Τραπεζούντα        94.000                       265                              130                   12.500
Ροδόπολη            57.000                         80                                   79                     4.500
Χαλδία                  128.000               280                                227                   14.200
Νεοκαισάρεια          98.000                425                                290                    19.290
Αμάσεια και           183.000           440                                396                   30.000      
Σαμψούντα
 Κολωνία
 και
Νικόπολη             68.000                155                                 140                     5.200
Σινώπη                     22.000                155                                  139                    5.200
Σύνολο                 650.000                    1.800                              1.401                   90.890

Χρηστος Σαμουηλιδης