Μάρμαρα

Βεβαίως να επιστραφούν τα μάρμαρα. Αλλά όχι επει­δή ο Έλγιν τα έκλεψε. Κλοπή προϋποθέτει ιδιοκτησία και ο τότε νόμιμος ιδιοκτήτης τους, μολονότι απρόσιτος στο ημίφως του χαρεμιού, είχε νομίμως εξουσιοδοτήσει τους κατά τόπους αγάδες να προβαίνουν στις προσήκου­σες πράξεις αγοραπωλησίας. 

Ο Έλγιν απλώς αγόρασε τα μάρμαρα από κάποιον αγά και ίσως πλήρωσε επιπλέον τους χειρώνακτες να κατεβάσουν τα κομμάτια. Νομικά άψογες διαδικασίες που ακολούθησαν κατά γράμμα τους τότε κανόνες της αγοράς.

 Ο κ. Σαμαράς δεν μπορεί να προσάψει στον λόρδο Έλγιν τίποτε απολύτως. Εκτός, ίσως, από τον θαυμασμό του τελευταίου για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό — θαυμασμό, ομολογουμένως, κομ­μάτι βάρβαρο.

Οπότε, γιατί να επιστραφούν τα μάρμαρα; Προφανώς, γιατί αποτελούν πολιτιστικό θησαυρό που μας κληροδό­τησαν οι πρόγονοι. Ας ακούσουμε, όμως, τον Μπένγιαμιν [Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892- 1940), Γερμανοεβραίος μαρξιστής, κριτικός λογοτεχνίας και φιλόσοφος]: 

"... Οι πολιτιστικοί θησαυροί... οφείλουν την ύπαρξή τους, όχι μόνον στις ιδιοφυΐες που τους δημιούργησαν, αλλά και στον ανώνυμο μόχθο των συγχρόνων τους. Δεν υπάρ­χει μνημείο πολιτισμού που να μην συνιστά ταυτόχρονα μνημείο βαρβαρότητας".

 Ο Παρθενώνας μνημείο βαρβα­ρότητας; Ύβρις. Μολαταύτα εκεί παραπέμπει το μαστίγιο που παρακινούσε τα θύματα των πολέμων και της ανέ­χειας, εκείνους που εξακολουθούμε να ονομάζουμε δού­λους, να κουβαλούν και να στεριώνουν τα μάρμαρα όπου ήθελε ο Ικτίνος. Αλλά έτσι η σχέση με τους προγόνους μπερδεύεται: είμαστε απόγονοι του Ικτίνου ή των δού­λων που έχτισαν τον Παρθενώνα με τα χέρια τους;

Όπως και να έχει, ο Μπένγιαμιν δεν αμφισβητεί ότι ο Παρθενώνας παραμένει «πολιτιστικός θησαυρός». Και μπορούμε να προσθέσουμε με μέγεθος που ορίζει την κλίμακα ολόκληρου του Δυτικού, λεγάμενου, Πολιτι­σμού. Ο οποίος, πράγματι, έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελλάδα. Ναι, το Λονδίνο οφείλει απαρεγκλίτως να επιστρέψει τα μάρμαρα.

Αλλά το Λονδίνο αρνείται. Γιατί είναι μητρόπολη. Από εκείνες όπου συρρέουν τα μεγάλα ρεύματα των με­ταναστών και των προσφύγων, οι σύγ­χρονοι δούλοι της παγκοσμιοποίησης.

Από τις πατρίδες αυτών των δούλων η μητρόπολη δεν άντλησε μόνον πρώτες ύλες, ιδρώτα και αίμα. Απόσπασε και πολιτιστικούς θησαυρούς. Γιατί κα­μιά μητρόπολη δεν γίνεται τέτοια μόνον με χρήμα και όπλα. Εδραιώνει τη δύναμή της μόνον αν κυριαρχήσει και στο συμβολικό επίπεδο, εκεί όπου μπορεί να ταπει­νωθεί ο νικημένος. Τα λάφυρα εκτίθενται υπερήφανα στο μητροπολιτικό έδαφος για να επιτελέσουν αυτήν, ακρι­βώς, την ταπείνωση.

Το χρέος της Δύσης προς τα θύματά της δεν είναι από εκείνα που αποπληρώνονται ή διαγράφονται. Τα διογκούμενα κύματα της μετανάστευσης προς τις μητροπόλεις τους δεν είναι παρά απτή έκφραση αυτού, ακριβώς, του χρέους. Τα κύματα θα κοπάσουν μόνον αν η Δύση αρχί­σει να επιστρέφει τον πλούτο που συσσώρευσε εκεί όπου τον απόσπασε.

 Η επιστροφή μπορεί να αρχίσει από το συμβολικό επίπεδο, το επίπεδο όχι μόνον της ταπείνω­σης, αλλά και του σεβασμού. Δηλαδή να γυρίσουν στους τόπους καταγωγής τους και τα αρχαιοελληνικά μάρμαρα και οι αιγυπτιακές μούμιες και τα κινεζικά βάζα και τα ινδικά αγάλματα και οι αφρικανικές μάσκες. 

Κι αν δεν υπάρχουν κατάλληλα εκθετήρια, ας πληρώσει η Δύση να φτιαχτούν. Εν λευκώ. Αποκλειστικά υπό τους όρους ευ­αισθησίας των γηγενών. Μα να αδειάσουν το Βρετανικό Μουσείο και το Λούβρο; Ναι, αν ανοίγει έτσι η προοπτι­κή να ζήσουμε όλοι σε έναν κόσμο δικαιότερο.

Αριστείδης Μπαλτάς

Καθηγητής φιλοσοφίας  Ε.Μ.Π.