Οριακό το έτος 1908 για τα έντυπα των Ποντίων.

Εκδοτική άνθιση παρατηρείται στον Πόντο μετά το επαναστατικό κίνημα των Νεοτούρκων και τη χορήγηση, το 1908, του συντάγματος από τον σουλτάνο Αβδούλ Χαμίτ (που ονομάσθηκε Χουριέτ, από την αντίστοιχη τουρκική λέξη, που σημαίνει ελευθερία και που κατά μία σοβαρή μαρτυρία, την έκανε γνωστή, κάτω από συνωμοτικές συνθήκες, στους Τούρκους επαναστάτες του κομιτάτου Ένωση - Πρόοδος, το 1908 στη Θεσσαλονίκη, ο δημοσιογράφος Βασίλης Μεσολογγίτης, συνεργάτης, αργότερα, του Πέτρου Ξ. Λεβαντή στην έκδοση της εφημερίδας Ελληνικός Βορράς).
Ήταν τότε, όπως σημειώνει στην Ποντιακή Εστία ο Γεώργιος Βαφειάδης, η ειρηνική και ειδυλλιακή εποχή στον Πόντο. Με την ανακήρυξη του τουρκικού συντάγματος, συναισθήματα πατριωτικά, συγκρατημένα επί αιώνες, βρήκαν την ευκαιρία να εκδηλωθούν κατά τρόπο πανηγυρικό.
Τότε, και έως τη μικρασιατική καταστροφή, κυκλοφορούν τα περισσότερα περιοδικά και εφημερίδες. Ούτε και τότε, βέβαια, το κλίμα ήταν τόσο ευνοϊκό για έντυπη έκφραση των Ελληνοποντίων, αφού ακριβώς εκείνη την εποχή άρχισαν οι μεγάλοι διωγμοί κατά του ποντιακού ελληνισμού και γενικότερα, κατά του ελληνισμού τους Ανατολής, που αποκορυφώθηκαν με τις απάνθρωπες μαζικές εκτοπίσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας (λευκός θάνατος), τα τάγματα εργασίας (αμελέ ταμπουρού), τις σφαγές και λεηλασίες σε βάρος των Ελλήνων της Κερασούντας, της Πάφρας, της Τρίπολης, της Σαμψούντας, και τις δίκες και απαγχονισμούς από τα περιβόητα δικαστήρια ανεξαρτησίας στην Αμάσεια (ιστικλάλ μουχακεμεσί).

Ματθαίος Κωφίδης

Εκατοντάδων επιφανών Ελλήνων Ποντίων, αρκετοί από τους οποίους ήταν δημοσιογράφοι ή αρθρογράφοι εντύπων, όπως ο Νίκος Καπετανίδης από τη Ριζούντα, ο Δημήτριος Θεοχαρίδης από την Οινόη, ο Βασίλειος Οικονομίδης, ο Βασίλειος Παπαδόπουλος και ο Λαυρέντιος Ταστσόγλου από την Αμισό, ο Ματθαίος Κωφίδης από την Κρώμνη (ήταν και βουλευτής στο τουρκικό κοινοβούλιο της Κωνσταντινούπολης), και άλλοι που τους κρέμασαν οι Τούρκοι τον Σεπτέμβριο του 1921 στην Αμάσεια, μετά από συνοπτικές διαδικασίες.
Ο δημοσιογράφος Ηλίας Ερμείδης, γιος του εθνομάρτυρα Παναγιώτη Ερμείδη, από την Κερασούντα, κατατάχθηκε εθελοντής στον ελληνικό στρατό, σε νεαρή ηλικία, και έπεσε μαχόμενος ηρωικά στο μέτωπο της Μ. Ασίας, θέλοντας να εκδικηθεί την άνανδρη και άγρια δολοφονία από τους Τούρκους του δικηγόρου πατέρα του.
Ωστόσο, η εκδοτική άνθιση αυτής της περιόδου (1908 και μερικά χρόνια κατόπιν) ήταν αποτέλεσμα της ανάγκης πλέον των Ελληνοποντίων για έκφραση και αυτή η επιθυμία δεν μπορούσε να υπολογίσει φραγμούς, όσο σκληροί κι αν παρουσιάσθηκαν οι Τούρκοι εναντίον των ανθρώπων του τύπου. 
Οι ιδιαιτερότητες των καταστάσεων, που ζούσαν οι Ελληνοπόντιοι στην Τουρκία και τη Ρωσία, μέσα στο αφιλόξενο, συνήθως, περιβάλλον, με φορτισμένη πάντοτε την ατμόσφαιρα από το ποδοπάτημα των δικαίων τους, είχαν ως αποτέλεσμα να κάνουν αδήριτη την ανάγκη για έκφραση, που οδηγούσε φυσιολογικά στην έκδοση διαφόρων εντύπων.
Όπως κάθε απολυταρχικό καθεστώς, έτσι και το τουρκικό είδε με πολύ κακό μάτι όλα τα έντυπα -ακόμη και τα τουρκικά, σαν την Ταραμπιζόν, την επίσημη τουρκική εφημερίδα της Τραπεζούντας — και τα παρακολουθούσε άγρυπνα. Μέσα σε αυτό το γενικότερο κλίμα για την τρομοκράτηση των ξεθαρρεμένων Ελλήνων πρέπει να ενταχθεί και η επίσκεψη του δήμιου των Ελληνοποντίων Τοπάλ Οσμάν στα γραφεία τους εφημερίδας Εποχή, στην Τραπεζούντα. 

Νίκος Καπετανίδης

Αποτελούσε μια ακόμη προσπάθεια να τρομοκρατηθεί ο θαρραλέος εκδότης της Νίκος Κα-πετανίδης. Εκτενέστερη αναφορά στην επίσκεψη αυτή και τους επιδιωκόμενους σκοπούς τους, γίνεται πιο κάτω, όπου υπάρχουν λεπτομέρειες για την έκδοση της Εποχής.
Σημειώνεται ότι οι εκδότες και οι κυριότεροι συνεργάτες των εντύπων στον Πόντο δεν ήταν τυχαίοι. Προέρχονταν από το διδακτικό προσωπικό των ανώτερων σχολείων του Πόντου, όπως το Φροντιστήριο Τραπεζούντας (Ιωάννης Αθαν. Παρχαρίδης, Ισραήλ Βασι-λειάδης, Θεόδωρος Γραμματικόπουλος, Φίλιππος Φιλιππίδης, Αριστείδης Ιεροκλής, Φίλιππος Χειμωνίδης κ. ά.), αρκετοί ήταν γιατροί, όπως ο Ιωάννης Μηλόπουλος, ο Χρυσόστομος Συμβουλίδης, ο Γιάννης Πασαλίδης, ο Φίλων Κτενίδης, ο Θεοφύλακτος Θεοφύλακτος και άλλοι, πολλοί ήταν ιερωμένοι, όπως ο μητροπολίτης Τραπεζούντας και μετέπειτα αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος Χρύσανθος Φιλιππίδης, ο Άνθιμος Α. Παπαδόπουλος, πάρα πολλοί ήταν δάσκαλοι, όπως ο Παναγιώτης Φωτιάδης (ψευδώνυμο Μαρκήσιος), ο Παντελής Μελανοφρύδης, ο Γεώργιος Κανδηλάπτης -Κάνις, ο Δημήτριος Κ. Παπαδόπουλος - Σταυριώτης, ο Γιάγκος Λ. Κανονίδης, ο Γιάγκος Κ. Φωτιάδης, ο Αμφικτύων Μαρμαρινός (Αμφικτύων Δημητρίου), ο Στάθης Αθανασιάδης, ο Μιλτιάδης Νυμφόπουλος, άλλοι ήταν επιχειρηματίες, όπως ο Σταύρος Γαληνός, οι αδελφοί Δημήτριος και Γεώργιος Χρήστου Σεράσης, ο Δανιήλ Ξιφιλίνος, ο Δημήτριος Κτενίδης, ο Χρήστος Συμεωνίδης, ο Γεώργιος Μιχαηλίδης κ. ά.
Οι ανταποκριτές, που έδιναν ευκαιριακά, κυρίως, ειδήσεις από την περιοχή τους, ή ασχολούνταν με λαογραφικά και ιστορικά θέματα, ήταν συνήθως δάσκαλοι, αλλά και σπουδαστές και έμποροι σε πόλεις της Ρωσίας ή στην Κωνσταντινούπολη.
Μερικοί από τους υπεύθυνους ή τους συνεργάτες των εντύπων ήταν πολιτικοί, όπως ο Γιάννης Πασαλίδης, ο Νίκος Λεοντίδης, ο Ελευθέριος Παυλίδης, ο Σταύρος Νικολαΐδης κ.ά.
Ασκούσαν αποκλειστικά τη δημοσιογραφία πολύ λίγοι, με κορυφαίο τον Νίκο Καπετανίδη.
Φυσικό ήταν, μεγάλο μέρος των σελίδων αυτών των εντύπων να καλύπτεται με θέματα που αναφέρονταν, προσεκτικά πάντοτε, στην καταπίεση των Ελληνοποντίων από τους Τούρκους — τους κυβερνώντες, αλλά και από τον φανατιζόμενο, κάθε φορά, λαό — στη διεκδίκηση ελευθεριών ή της αυτονομίας ή και της ένωσης του Πόντου με την Ελλάδα. Τους αγώνες που εντάθηκαν ιδιαίτερα μετά το κίνημα των νεοτούρκων το 1908 και στα θύματα αυτών των αγώνων, στην τόνωση του εθνικού φρονήματος και της ορθόδοξης πίστης, που κινδύνευαν άμεσα, εξαιτίας της προσπάθειας αφελληνισμού και εξισλαμισμού, που κατέβαλαν οι τουρκικές κυβερνήσεις, με ποικίλες διώξεις, εξορίες και σφαγές Ελληνοποντίων.

Πάνος Καϊσίδης

Δημοσιογράφος- Συγγραφέας