"Επιτέλους, με την αυγή, ακούσαμε τις μηχανές του καραβιού να λειτουργούν. Κάναμε το σταυρό μας. Φιλιόμασταν. Ναι, ήταν πραγματικότητα. Είχαμε αποφύγει το θάνατο ή την αιχμαλωσία στα βάθη της Ανατολίας!
Είμασταν απ’ τους τυχερούς, χάρη σ’ έναν άνθρωπο του λαού, με χριστιανικά αισθήματα. Μια χριστιανική πράξη μπορεί να εξαγοράσει χιλιάδες βαρβαρότητες ...Το βλέμμα μου δεν έχει τη δύναμη να διαπεράσει το φράγμα από τα δάκρυά μου όσο απομακρυνόμαστε από την ακτή.
Όχι, Πόντε δε σε χάνω! Διατηρώ στο αίμα μου τα μέταλλα από το έδαφος σου, στα σπλάχνα μου τους χυμούς απ’ τα φυτά σου, την αιθρία σου μέσα στην ψυχή μου, στο ήθος μου την αρχοντιά σου. Θεοί του Πόντου, παρακαλώ σας, συντροφέψτε την πατρίδα μου στη μοναξιά της με τα χαμόγελά σας."
Με τα λόγια αυτά αποχαιρετά την πατρίδα του, κάτω από δραματικές συνθήκες, ο ήρωας του Τάσου Αθανασιάδη στο μυθιστόρημα «Τα παιδιά της Νιόβης». Λόγια που φανερώνουν μεγαλείο, ήθος, παιδεία, ιστορία και πολιτισμό.
Ποια είναι όμως η ιστορία του Πόντου;
Ποιος είναι ο Πόντος;
Ο Πόντος είναι ο γιος ο μονογενής της Ελλάδας με τις πολλές αδελφές. Από τον Φρίξο γεννήθηκε και από την Αργοναυτική εκστρατεία του ελληνικού πολιτισμού, σε Εύξεινο βαφτίστηκε.
Κατά τους ιστορικούς χρόνους από τη Μίλητο ξεκινώντας οι Ίωνες, ίδρυσαν το 790 π. X. τη Σινώπη και κατόπιν τις άλλες «Ελληνίδες» πόλεις, σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Ξενοφώντα, την Ηράκλεια, την Αμισό, την Κερασούντα, την Τρίπολη, την Τραπεζούντα (756 π.Χ), πόλη αρχαιότερη και αυτής της Ρώμης.
Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύσσεται η ελληνική ταυτότητα, αλλά ο Εύξεινος Πόντος συνεχίζει να αποτελεί το χώρο όπου υπάρχουν αντιπαραθέσεις της αυτοκρατορίας με τους Άραβες, Πέρσες, Τούρκους.
Οι Τραντέλληνες Ακρίτες αναδεικνύονται σε ακοίμητους φρουρούς της αυτοκρατορίας. Με την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους το 1204, δημιουργείται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τους Κομνηνούς. Η άλωση της Βασιλεύουσας την 29ην Μαΐου του 1453 μοιραία επέφερε και την πτώση της Τραπεζούντας την 15ην Αυγούστου του 1461.
Επί οχτώ χρόνια αντιστάθηκαν με επιτυχία οι Έλληνες του Πόντου στον Μωάμεθ και τις ορδές του, ελπίζοντας πως υπάρχει ελπίδα ανάκαμψης του ελληνισμού. Κατά πως γράφει και ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημά του, το αφιερωμένο στον Πόντο, το « Πάρθεν»:
Όμως ατί τα άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα το Τραπεζούντιον με την παράξενη του γλώσσα και με τη λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμα.
Σκοτάδι βαθύ και άγρια λαίλαπα αιμοχαρούς τυραννίας ενσκήπτει στον Πόντο!
Σφαγές, λεηλασίες, βίαιοι εξισλαμισμοί, αρπαγές κοριτσιών μα και αγοριών για τη στελέχωση των γενιτσαρικών ταγμάτων. Οι ντερεμπέηδες για δύο και πλέον αιώνες εξαπολύουν απηνείς διωγμούς εναντίον του ελληνικού πληθυσμού που για να σωθεί καταφεύγει στο εσωτερικό, στα απόκρημνα βουνά του Πόντου.
Από το 1800 όμως και εντεύθεν τα πράγματα αλλάζουν. Οι Έλληνες αρχίζουν να ορθοποδούν. Αργά αλλά σταθερά παίρνουν στα χέρια τους την οικονομία και το εμπόριο της περιοχής.
Το ιερό πείσμα και η απαράμιλλη εργατικότητά τους από υπόδουλους τους φέρνει σε πλεονεκτική θέση. Πέντε τράπεζες ελληνικών συμφερόντων λειτουργούν την εποχή αυτή στον Πόντο. Πνευματικά ιδρύματα διαλάμπουν ως τηλαυγείς φάροι του ελληνισμού εν μέσω του σκότους της δουλείας.
Τα Φροντιστήρια της Τραπεζούντος και της Αργυρούπολης, το Κολέγιο Ανατόλια της Μερζιφούντας είναι σχολεία που παρέχουν ελληνική παιδεία υψηλού επιπέδου. Κοντά σε αυτά αρρεναγωγεία και παρθεναγωγεία λειτουργούν σε όλες τις πόλεις και τα χωριά του Πόντου. Την οικονομική και πνευματική άνοδο ακολουθεί η κοινωνική και πολιτιστική. Σύλλογοι ιδρύονται και θέατρα λειτουργούν στις μεγάλες πόλεις μετακαλώντας θιάσους από την Αθήνα.
Οι Έλληνες του Πόντου ενδιαφέρονται και για τη μητέρα πατρίδα. 0 Αλέξανδρος Υψη-λάντης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας που μετώκοισε στη Ρωσία αναδεικνύεται αρχηγός της ελληνικής επανάστασης του 1821 και στο κάλεσμα του οι Πόντιοι στελεχώνουν αθρόα τις τάξεις του Ιερού Λόχου. Ο αδελφός του Δημήτριος είναι αυτός που δίνει την τελευταία μάχη της επανάστασης, τη Μάχη της Πέτρας.
Αλλά και ο Μακεδονικός Αγώνας δεν τους αφήνει ασυγκίνητους. Στα σχολεία του Πόντου τα ελληνόπουλα την εποχή αυτή τραγουδούν:
Απορώ Μακεδονία
πως βαστάς υπομονή
όταν βλέπεις τα παιδιά σου
μέρα νύχτα στη σφαγή.
Τότε είναι που σπεύδουν στον ιερό αγώνα και επιφανείς πόντιοι μεταξύ των οποίων ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, μετέπειτα στρατηγός, ο Γεώργιος Κακουλίδης, αξιωματικός του ναυτικού αλλά και πολλοί ανώνυμοι που προστρέχουν εθελοντικά να υπερασπιστούν τη Μακεδονία μας.
Με το κίνημα των Νεότουρκων και το Σύνταγμα που δόθηκε οι Πόντιοι αναθάρρησαν. Ήλπιζαν πως τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Ήλπιζαν αλλά μάταια. Η ανακάλυψη του κινητήρα εσωτερικής καύσης και το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων και ειδικά των Γερμανών για τα πετρέλαια της περιοχής ανατρέπουν τα δεδομένα. Γερμανικής έμπνευσης η πρώτη γενοκτονία του περασμένου αιώνα . Ο Λήμαν φον Σάντερς και ο Φον Γκλότζ εκπονούν τα σχέδια και οι Τούρκοι εκτελούν. Η γενοκτονία των Αρμενίων είναι το προμήνυμα πως θα ακολουθήσει και η σειρά των Ελλήνων.
Η πρόσκαιρη και για ένα έτος κατάληψη της Τραπεζούντας και του ανατολικού Πόντου από την Τσαρική Ρωσία το 1916-17 επιδείνωσε μάλλον την κατάσταση μιας και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, οι Ρώσοι αποχώρησαν από τον Πόντο αφήνοντας ανυπεράσπιστους τους 'Ελληνες στις άγριες διαθέσεις των εξαγριωμένων Τούρκων. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά ο Λένιν όχι μόνον αναγνώρισε τον Μουσταφά Κεμάλ αλλά του παρέσχε και υλική βοήθεια.
Στις 19 Μαΐου του 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στην Αμισό για να ολοκληρώσει την εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου. Ο Πόντος πυρπολείται απ' άκρου εις άκρον. Σφαγές, απαγχονισμοί, βιασμοί, ανασκολοπισμοί, πορείες. Πορείες θανάτου από τον Οκτώβριο που πέφτει το χιόνι και δυναμώνει το κρύο στον Πόντο μέχρι τον Απρίλιο.
Με το πρόσχημα της ασφάλειας των παραλίων, έβγαζαν στο δρόμο καταχείμωνα τον πληθυσμό και τον εξόντωναν με εξαντλητικές πορείες. Ολοήμερες πορείες και μπάνιο με παγωμένο νερό. Χωρίς να ξοδευτεί ούτε μια σφαίρα. Ανέξοδη αλά τούρκα γενοκτονία. Νεκροί άκλαυτοι, νεκροί χωρίς τάφο, βορά στα άγρια θηρία και στα όρνεα. Κατά πως θρηνεί και η ποντιακή Μούσα:
Είμασταν απ’ τους τυχερούς, χάρη σ’ έναν άνθρωπο του λαού, με χριστιανικά αισθήματα. Μια χριστιανική πράξη μπορεί να εξαγοράσει χιλιάδες βαρβαρότητες ...Το βλέμμα μου δεν έχει τη δύναμη να διαπεράσει το φράγμα από τα δάκρυά μου όσο απομακρυνόμαστε από την ακτή.
Όχι, Πόντε δε σε χάνω! Διατηρώ στο αίμα μου τα μέταλλα από το έδαφος σου, στα σπλάχνα μου τους χυμούς απ’ τα φυτά σου, την αιθρία σου μέσα στην ψυχή μου, στο ήθος μου την αρχοντιά σου. Θεοί του Πόντου, παρακαλώ σας, συντροφέψτε την πατρίδα μου στη μοναξιά της με τα χαμόγελά σας."
Με τα λόγια αυτά αποχαιρετά την πατρίδα του, κάτω από δραματικές συνθήκες, ο ήρωας του Τάσου Αθανασιάδη στο μυθιστόρημα «Τα παιδιά της Νιόβης». Λόγια που φανερώνουν μεγαλείο, ήθος, παιδεία, ιστορία και πολιτισμό.
Ποια είναι όμως η ιστορία του Πόντου;
Ποιος είναι ο Πόντος;
Κατά τους ιστορικούς χρόνους από τη Μίλητο ξεκινώντας οι Ίωνες, ίδρυσαν το 790 π. X. τη Σινώπη και κατόπιν τις άλλες «Ελληνίδες» πόλεις, σύμφωνα με τον Στράβωνα και τον Ξενοφώντα, την Ηράκλεια, την Αμισό, την Κερασούντα, την Τρίπολη, την Τραπεζούντα (756 π.Χ), πόλη αρχαιότερη και αυτής της Ρώμης.
Στη βυζαντινή περίοδο αναπτύσσεται η ελληνική ταυτότητα, αλλά ο Εύξεινος Πόντος συνεχίζει να αποτελεί το χώρο όπου υπάρχουν αντιπαραθέσεις της αυτοκρατορίας με τους Άραβες, Πέρσες, Τούρκους.
Οι Τραντέλληνες Ακρίτες αναδεικνύονται σε ακοίμητους φρουρούς της αυτοκρατορίας. Με την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τους Φράγκους το 1204, δημιουργείται η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας από τους Κομνηνούς. Η άλωση της Βασιλεύουσας την 29ην Μαΐου του 1453 μοιραία επέφερε και την πτώση της Τραπεζούντας την 15ην Αυγούστου του 1461.
Επί οχτώ χρόνια αντιστάθηκαν με επιτυχία οι Έλληνες του Πόντου στον Μωάμεθ και τις ορδές του, ελπίζοντας πως υπάρχει ελπίδα ανάκαμψης του ελληνισμού. Κατά πως γράφει και ο Κωνσταντίνος Καβάφης στο ποίημά του, το αφιερωμένο στον Πόντο, το « Πάρθεν»:
Όμως ατί τα άλλα πιο πολύ με άγγιξε το άσμα το Τραπεζούντιον με την παράξενη του γλώσσα και με τη λύπη των Γραικών των μακρινών εκείνων που ίσως όλο πίστευαν που θα σωθούμε ακόμα.
Σκοτάδι βαθύ και άγρια λαίλαπα αιμοχαρούς τυραννίας ενσκήπτει στον Πόντο!
Σφαγές, λεηλασίες, βίαιοι εξισλαμισμοί, αρπαγές κοριτσιών μα και αγοριών για τη στελέχωση των γενιτσαρικών ταγμάτων. Οι ντερεμπέηδες για δύο και πλέον αιώνες εξαπολύουν απηνείς διωγμούς εναντίον του ελληνικού πληθυσμού που για να σωθεί καταφεύγει στο εσωτερικό, στα απόκρημνα βουνά του Πόντου.
Από το 1800 όμως και εντεύθεν τα πράγματα αλλάζουν. Οι Έλληνες αρχίζουν να ορθοποδούν. Αργά αλλά σταθερά παίρνουν στα χέρια τους την οικονομία και το εμπόριο της περιοχής.
Το ιερό πείσμα και η απαράμιλλη εργατικότητά τους από υπόδουλους τους φέρνει σε πλεονεκτική θέση. Πέντε τράπεζες ελληνικών συμφερόντων λειτουργούν την εποχή αυτή στον Πόντο. Πνευματικά ιδρύματα διαλάμπουν ως τηλαυγείς φάροι του ελληνισμού εν μέσω του σκότους της δουλείας.
Τα Φροντιστήρια της Τραπεζούντος και της Αργυρούπολης, το Κολέγιο Ανατόλια της Μερζιφούντας είναι σχολεία που παρέχουν ελληνική παιδεία υψηλού επιπέδου. Κοντά σε αυτά αρρεναγωγεία και παρθεναγωγεία λειτουργούν σε όλες τις πόλεις και τα χωριά του Πόντου. Την οικονομική και πνευματική άνοδο ακολουθεί η κοινωνική και πολιτιστική. Σύλλογοι ιδρύονται και θέατρα λειτουργούν στις μεγάλες πόλεις μετακαλώντας θιάσους από την Αθήνα.
Οι Έλληνες του Πόντου ενδιαφέρονται και για τη μητέρα πατρίδα. 0 Αλέξανδρος Υψη-λάντης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας που μετώκοισε στη Ρωσία αναδεικνύεται αρχηγός της ελληνικής επανάστασης του 1821 και στο κάλεσμα του οι Πόντιοι στελεχώνουν αθρόα τις τάξεις του Ιερού Λόχου. Ο αδελφός του Δημήτριος είναι αυτός που δίνει την τελευταία μάχη της επανάστασης, τη Μάχη της Πέτρας.
Αλλά και ο Μακεδονικός Αγώνας δεν τους αφήνει ασυγκίνητους. Στα σχολεία του Πόντου τα ελληνόπουλα την εποχή αυτή τραγουδούν:
Απορώ Μακεδονία
πως βαστάς υπομονή
όταν βλέπεις τα παιδιά σου
μέρα νύχτα στη σφαγή.
Τότε είναι που σπεύδουν στον ιερό αγώνα και επιφανείς πόντιοι μεταξύ των οποίων ο Νεόκοσμος Γρηγοριάδης, μετέπειτα στρατηγός, ο Γεώργιος Κακουλίδης, αξιωματικός του ναυτικού αλλά και πολλοί ανώνυμοι που προστρέχουν εθελοντικά να υπερασπιστούν τη Μακεδονία μας.
Με το κίνημα των Νεότουρκων και το Σύνταγμα που δόθηκε οι Πόντιοι αναθάρρησαν. Ήλπιζαν πως τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Ήλπιζαν αλλά μάταια. Η ανακάλυψη του κινητήρα εσωτερικής καύσης και το ενδιαφέρον των μεγάλων δυνάμεων και ειδικά των Γερμανών για τα πετρέλαια της περιοχής ανατρέπουν τα δεδομένα. Γερμανικής έμπνευσης η πρώτη γενοκτονία του περασμένου αιώνα . Ο Λήμαν φον Σάντερς και ο Φον Γκλότζ εκπονούν τα σχέδια και οι Τούρκοι εκτελούν. Η γενοκτονία των Αρμενίων είναι το προμήνυμα πως θα ακολουθήσει και η σειρά των Ελλήνων.
 |
| Σινώπη: Παρθεναγωγείο |
Η πρόσκαιρη και για ένα έτος κατάληψη της Τραπεζούντας και του ανατολικού Πόντου από την Τσαρική Ρωσία το 1916-17 επιδείνωσε μάλλον την κατάσταση μιας και μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους μπολσεβίκους, οι Ρώσοι αποχώρησαν από τον Πόντο αφήνοντας ανυπεράσπιστους τους 'Ελληνες στις άγριες διαθέσεις των εξαγριωμένων Τούρκων. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά ο Λένιν όχι μόνον αναγνώρισε τον Μουσταφά Κεμάλ αλλά του παρέσχε και υλική βοήθεια.
Στις 19 Μαΐου του 1919 ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στην Αμισό για να ολοκληρώσει την εξόντωση των Ελλήνων του Πόντου. Ο Πόντος πυρπολείται απ' άκρου εις άκρον. Σφαγές, απαγχονισμοί, βιασμοί, ανασκολοπισμοί, πορείες. Πορείες θανάτου από τον Οκτώβριο που πέφτει το χιόνι και δυναμώνει το κρύο στον Πόντο μέχρι τον Απρίλιο.
Με το πρόσχημα της ασφάλειας των παραλίων, έβγαζαν στο δρόμο καταχείμωνα τον πληθυσμό και τον εξόντωναν με εξαντλητικές πορείες. Ολοήμερες πορείες και μπάνιο με παγωμένο νερό. Χωρίς να ξοδευτεί ούτε μια σφαίρα. Ανέξοδη αλά τούρκα γενοκτονία. Νεκροί άκλαυτοι, νεκροί χωρίς τάφο, βορά στα άγρια θηρία και στα όρνεα. Κατά πως θρηνεί και η ποντιακή Μούσα:
Μαύρα πουλία τρώγν' ατον
και άσπρα τριγυλίσκουν
φατέστεν, πουλία μ’, φατέστεν,
φατέστεν τον καρίπην,
σην θάλασσαν κολυμπετής,
σ' ομάλια πεχλιβάνος,
σον πόλεμον τραντέλλενας,
ρωμαίικον παλικάρι...
Και αν οι Εβραίοι έχουν το Νταχάου, το Μπέργκεν, το Μπέλσεν, το Άουσβιτς ως τόπους μνήμης και δακρύων για τους νεκρούς τους, οι Έλληνες του Πόντου δεν έχουν συγκεκριμένο τόπο μαρτυρίου. Δεν υπάρχει εκκλησία, σχολείο, σπίτι, πλατεία, βουνό, χαράδρα που να μην ποτίστηκε και καθαγιάστηκε με το αίμα των αθώων νεκρών μας. Δεν υπάρχει σπιθαμή της ιερής γης του Πόντου που να μην αποτελεί τόπο μαρτυρίου. Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου είναι ένα Άουσβιτς εν ροή, μια γενοκτονία εν ροή. Μια γενοκτονία που αριθμεί 353.000 νεκρούς.
Οι Πόντιοι ωστόσο αντιστέκονται γενναία δημιουργώντας ανταρτικές ομάδες. Για πρώτη φορά στα χρόνια ύπαρξης του τουρκικού οθωμανισμού και της κυριαρχίας του, που ξεπερνά τη μισή χιλιετία, απειλήθηκαν οι Tούρκοι στην καρδιά της αυτοκρατορίας τους.
 |
| Ιστύλ Αγάς |
Τόσος ήταν ο φόβος που ενέπνευσαν οι εκδικητές της σφαγής του ελληνισμού και οι υπερασπιστές των δικαίων του, δηλ. τα αντάρτικα σώματα , ώστε οι Τούρκοι έντρομοι πολλές φορές εγκατέλειπαν τις θέσεις τους με το επιφώνημα «Γιουνάν γκελίορ».
Τρισένδοξες σελίδες ηρωισμού απουσιάζουν από τις επίσημες δέλτους της ελληνικής ιστορίας για να απαθανατίσουν τα ηρωικά κατορθώματα των γενναίων οπλαρχηγών, του Βασίλουστα (Βασίλειος Ανθόπουλος), του Κοτσά Αναστάς (Αναστάσιος Παπαδόπουλος),του Ιστύλ αγά (Στυλιανός Κοσμίδης), του Ευκλείδη Κουρτίδη.
Η Ρωμανία πέρασεν,
η Ρωμανία πάρθεν.
Η Ρωμανία κι αν πέρασεν,
ανθεί και φέρει κι άλλο.
λέει η ποντιακή Μούσα θρηνώντας και ταυτόχρονα διατρανώνοντας το αισιόδοξο μήνυμα της αναγέννησης.
Ξεριζώνονται από τις προαιώνιες εστίες τους οι πρόγονοί μας, σηκώνοντας στους ώμους των μαζί με το Σταυρό του Μαρτυρίου, τα ποντιακά λάβαρα, κλείνοντας βαθιά μες στην ψυχή τους όλο τον πλούτο των αναμνήσεων, σε δράμα, σε τραγωδία, σε έπος και σε «μεμουσωμένη» λύρα και φθάνουν στην κοινή των Πανελλήνων Μητέρα πατρίδα, την Ελλάδα, αποφασισμένοι να συμβάλουν δυναμικά στην «ανοικοδόμηση των τειχών αυτής».
Όμως η ψυχή τους- και η ψυχή των απογόνων τους-μα και η ψυχή μας τρέχει και θα τρέχει πάντοτε στους Αγίους Τόπους του αλησμόνητου Πόντου μας και τα χείλη τους, τα χείλη μας, πάντοτε θα ψιθυρίζουν:
Ανάθεμα και τα μακρά,
όθεν' κι πάει λαλία
τ' ομμάτια μ' εσκοτείνεψαν
α σην αρωθυμίαν.
Ριζώνουν επίμονα οι ξεριζωμένοι κι αποκτούν θαλερά κλωνάρια. Τα βλαστάρια τους ευδοκιμούν και καταχτούν επάξια επίζηλες θέσεις στην πολιτική, πνευματική και οικονομική ζωή της χώρας μας. Πατούν γερά στα πόδια τους, σηκώνουν ψηλά το ανάστημά τους, αγωνίζονται, διεκδικούν, απαιτούν. Το δίκαιον αραεύνε, ως άλλοι Διογένεις, για τους αδικοχαμένους, τους άκλαυτους νεκρούς τους που απόμειναν χωρίς τάφο.
Στάθης Ταξίδης
Δάσκαλος -δημοσιογράφος
Συγγραφέας βιβλίων που αναφέρονται στην ιστορία και στον πολιτισμό των Ελλήνων του Πόντου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου