Η πνευματική αναγέννηση στον Πόντο

Γεώργιος Τραπεζούντιος

Η εκπαιδευτική κίνηση στην περιοχή του Πόντου υπήρξε ανέκαθεν μεγάλη, ενώ επηρεαζόταν από τις κυρίαρχες πνευματικές τάσεις που διαμορφώνονταν στην Κωνσταντινούπολη, με την οποία οι Πόντιοι διατηρούσαν παραδοσιακά προνομιακές σχέσεις. Πλήθος Ποντίων λογίων, κυρίως κληρικοί, φρόντισαν για την καλλιέργεια των γραμμάτων, και ιδιαίτερα για τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και ιστορίας.
Η Τραπεζούντα εξελίχθηκε σε σημαντικό πνευματικό κέντρο, με σχολή μαθηματικών και αστρονομίας. Στα τέλη του 17ου αιώνα ιδρύθηκε στην πόλη από το Σεβαστό Κυμινήτη, που είχε σπουδάσει στην Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης, το περίφημο Φροντιστήριο Τραπεζούντας, ένα από τα λαμπρότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα του υπόδουλου ελληνισμού.
 Στη διάρκεια του 19ου αιώνα το Φροντιστήριο γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή του. Είναι ενδεικτικό ότι το 1866 φοιτούσαν σε αυτό 243 μαθητές, ενώ το ωρολόγιο πρόγραμμα περιλάμβανε μαθήματα αρχαίων ελληνικών, ελληνικής ιστορίας, γεωγραφίας, φυσικής και ψυχολογίας.
Εκτός όμως από το Φροντιστήριο, στη γη του Πόντου λειτούργησαν και άλλα σπουδαία εκπαιδευτικά ιδρύματα. Στην πόλη της Σινώπης λειτουργούσε ελληνικό σχολείο ήδη από το 1675, ενώ στην Αργυρούπολη ιδρύθηκε ελληνικό σχολείο το 1733 και στα τέλη του 18ου αιώνα δημιουργήθηκαν σχολικά συγκροτήματα στη Σαμψούντα και στην Κερασούντα.
 Η σύσταση διαφόρων φιλανθρωπικών οργανώσεων αλλά και η ενεργοποίηση των κοινοτήτων, ιδιαίτερα από τις αρχές του 19ου αιώνα και μετά, επέτρεψαν την περαιτέρω ανοικοδόμηση ελληνικών και αλληλοδιδακτικών σχολείων σε διάφορες πόλεις και τη γενίκευση έτσι της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ενδεικτική της σημασίας που αποδιδόταν στον Πόντο στην εκπαιδευτική λειτουργία ήταν και η ίδρυση το 1846 στην Τραπεζούντα Παρθεναγωγείου για τη μόρφωση των νεαρών κοριτσιών.
Ενισχυτική της πνευματικής αναγέννησης στον Πόντο το 19ο αιώνα ήταν και η εκδοτική δραστηριότητα. Μόνο στην Τραπεζούντα κυκλοφορούσαν, μετά το 1885,14 ελληνόγλωσσες εφημερίδες, με σημαντικότερη το Φάρο της Ανατολής.
Στους γνωστότερους λογίους που διέπρεψαν στην περιοχή του Πόντου συγκαταλέγονται ο Βησσαρίωνος και ο Γεώργιος Τραπεζούντιος. Ο Βησσαρίωνος γεννήθηκε στην Τραπεζούντα μεταξύ των ετών 1399 και 1403.
 Παρακολούθησε ως διάκονος τα μαθήματα του Γεώργιου Γεμιστού Πλήθωνα. Το 1437 χειροτονήθηκε επίσκοπος Νίκαιας και ένα χρόνο αργότερα συμμετείχε στη Σύνοδο της Φεράρας-Φλωρεντίας, όπου υποστήριξε με θέρμη την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τη Ρωμαιοκαθολική. 
Η στάση του αυτή τον κατέστησε αντιδημοφιλή στο Βυζάντιο, υποχρεώνοντάς τον να καταφύγει στη Ρώμη, όπου έγινε καρδινάλιος. Πέθανε το 1472. Δίχως αμφιβολία, αποτέλεσε εξέχουσα μορφή κατά τηνΎστερη Βυζαντινή Περίοδο.
Ο Γεώργιος Τραπεζούντιος γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1395 και οι γονείς του ήταν ποντιακής καταγωγής. Έγινε γνωστός για τη συμβολή του στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση, και κυρίως στην Ιταλία, μέσω της μετάφρασης στα λατινικά κειμένων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.
 Επίσης, υπήρξε υποστηρικτής της προσέγγισης καθολικών και ορθοδόξων. Αργότερα εργάστηκε για την προσέγγιση χριστιανών και  μουσουλμάνων. Μάλιστα, προσπάθησε ανεπιτυχώς να προσηλυτίσει στο χριστιανισμό το σουλτάνο Μεχμέτ Β .

Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης
Επίκουρος Καθηγητης Νεότερης
& Σύγχρονης  Ιστορίας  ΑΠΘ