ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΕΜΑΛΙΚΩΝ ΔΙΩΓΜΩΝ - Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

Παράλληλα με την κατάληψη τής Σμύρνης άρχισε και η αντί­δραση των Τούρκων με τη βοήθεια και συμπαράσταση των Ιταλών που πολλές φορές έφτανε στα όρια τής ανοικτής συνεργασίας. H βοήθεια αυτή οφειλόταν στο ότι ή Ιταλία ήθελε την επέκταση της ζώνης επιρροής της. Οι Τούρκοι αποτελούνταν από στρατιώτες, άτακτους και χωρικούς οι όποιοι οπλίζονταν, παραβιάζοντας τις αποθήκες όπλων.

Τουρκικές αντιδράσεις παρατηρήθηκαν στο Αϊδίνι, το Οδεμίσιο καί το Αϊβαλί. Ο ελληνικός στρατός προήλασε και κατέλαβε τις περιο­χές Ναζλί, Αϊδίνι, Οδεμίσι, Θειράι, Βαϊνδήρι, Πυργί, Λύγδα, Κασαμπά, Αχμετλί, το Αξάριο, την Πέργαμο και το Αϊβαλί (Κυδωνιές).

Από την πλευρά του, ο Μ. Κεμάλ μετά την Αμισό, πηγαίνει στην Αμάσεια (8-12 Ιουνίου 1919) στην οποία και έγινε η πρώτη σύσκεψη στρατιωτικής ηγεσίας που μπορεί να χαρακτηριστεί ως η διακήρυξη της αντίστασης του Τουρκικού Λαού στις συμμαχικές αποφάσεις.

Μεταξύ των αποφάσεων που πάρθηκαν στο συνέδριο ήταν και ή οργάνωση άτακτων στην περιοχή της Σμύρνης, για τη δημιουργία τακτικού στρατού με μυστική στρατολογία, του οποίου ο εξοπλισμός θα εξασφαλιζόταν με αρπαγές όπλων.

Ο Μ. Κεμάλ μετά την Αμάσεια μετέβη στο Ερζερούμ και στη συνέχεια στο συνέδριο της Σεβάστει­ας (20 Αυγούστου - 4 Σεπτεμβρίου 1919), στο οποίο μεταξύ άλλων καθορίσθηκε ότι δεν θα γινόταν δεκτή η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους στις περιοχές Αϊδινίου, Μαγνησίας και Μπαλικεσίρ, κι ότι οι Τούρκοι έπρεπε να εμφανιστούν ως γένος και όχι ως αυτοκρατορία.

Στο συνέδριο μετείχε και ο Στρατηγός Harbord,ο οποίος και πρότεινε σε πόρισμά του λίγο αργότερα την αμερικανική κηδεμονία στην Τουρκία, την κατάργηση του ξένου οικονομικού ελέγχου και των «διομολογήσεων» και την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων.

Μετά από τη νέα κατάσταση πού διαμορφώθηκε από τις 19 Μαΐου στην Αμισό (Σαμψούντα), στον τομέα της επανάστασης του Μ. Κεμάλ, οι Σύμμαχοι άρχισαν να σχεδιάζουν συνθήκη με την Τουρκία και σε αυτό το πλαίσιο τίθεται και η παραχώρηση στην Ελλάδα της περιοχής της Σμύρνης για πέντε χρόνια.

Από την πλευρά τους οι Ιταλοί, το Μάρτιο του 1920, είχαν εκκενώσει την περιοχή του Ικονίου και αποσύρθηκαν στην Αττάλεια. Οι Γάλλοι στο τέλος Μαΐου υπέγραψαν εικοσαήμερη ανακωχή με την προσωρινή Κυβέρνηση της Άγκυρας. Οι δε Άγγλοι είχαν πολλά προβλήματα στα Δαρδανέλια και στη Χερσόνησο της Νικομήδειας (ΙΖΜΙΤ), τα οποία δημιούργησαν οι Κεμαλικοί.

Ο Λόϋδ Τζωρτζ, ο οποίος είχε στο νου του το συμβιβασμό με τους Τούρκους εθνικιστές, ρώτησε τον Βενιζέλο αν θα μπορούσε να ενισχύσει την άμυνα της Νικομήδειας, διαθέτοντας μια Ελληνική μεραρχία από τη Θράκη.

Ο Βενιζέλος απάντησε ότι θα ενίσχυε την άμυνα της Νικομήδειας και επιπλέον θα εξασφάλιζε την παραλία της Προποντίδας, στην οποία έδινε εξαιρετική σημασία (και που ίσως γι’ αυτό δέχτηκε την εγκατάσταση σ’ αυτή την περιοχή). 

Ως αντάλλαγμα, όμως, ζήτησε το διαμελισμό τής Τουρκίας και τον περιορισμό της στο κεντρικό οροπέδιο.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες άρχισαν οι επιχειρήσεις τις οποίες παρακολουθούσαν οι Σύμμαχοι.

Ο Ελληνικός Στρατός θα προήλαυνε σε 2 κατευθύνσεις, μία κύρια προς το Αξάριο - Σόμα - Πάνορμο, και μία δευτερεύουσα προς τη Φιλαδέλφεια (η οποία και καταλήφθηκε). Εδώ πολύ συχνά βλέπουμε τις Σουλτανικές δυνάμεις που ενώ είναι εχθρικές με τις Κεμαλικές να συνεργάζονται (και προς τιμήν τους).

Η επιχείρηση άρχισε με την προέλαση της βόρειας ομάδας (16 ’Ιουνίου). Την επομένη ημέρα ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε το Μπαλικεσίρ, το Κιοσελέρ, τη Μεντεχώρα και τα Υψώματα του Τάς Μπουνάρ. Στις 19 Ιουνίου η άλλη ομάδα αποβιβάστηκε στην Πάνορμο, κινήθηκε στα νότια και συναντήθηκε με τη βόρεια ομάδα.

Ο Διευθύνων Γραμματικός εκδίδει δελτία χρηματικών βοηθημάτων , τροφής και ενδυμασιών (Σαμψούντα)

Μετά την Πάνορμο, ήρθε η σειρά της Προύσας. Στην κατάληψη αυτή βοήθησαν και οι Άγγλοι. Στις 23 ’Ιουνίου οι  Άγγλοι αποβίβασαν πεζοναύτες στο λιμάνι των Μουδανιών και στις 25 οι Έλληνες κατέ­λαβαν την Προύσα. (Τον Ιούνιο η Ελλάδα κατέλαβε τη Δ. Θράκη και τον Ιούλιο την Ανατολική).

Όλες όμως αυτές οι μάχες και οι επιτυχίες που άρχισαν με την κατάληψη της Σμύρνης είχαν βαρύ αντίτιμο σε αίμα, αιχμαλωσία και προσφυγιά. Στη διάρκεια δε τής προέλασης του Ελληνικού Στρατού στην Πάνορμο και Προύσα, συμμορίες και οργανώσεις των Κεμαλικών άρχισαν συστηματικές επιθέσεις, σφαγές και λεηλασίες κατά του άοπλου ελληνικού πληθυσμού ιδιαίτερα των περιφερειών Νικομήδειας (ΙΖΜΙΤ), Σαγγάριου (SAKARYA), Νικαίας (ΙΖΝΙΚ) και Χιλής (SILE), οπότε και αυξήθηκε το προσφυγικό πρόβλημα.

Αποτέλεσμα όλων αυτών των διωγμών ήταν 60 ανθούσες Ελληνι­κές Κοινότητες από το Βόσπορο μέχρι τις εκβολές του Σαγγάριου και από τη Νίκαια μέχρι το Μπολού, με πληθυσμό πάνω από 55.000 άτομα να υποστούν άγριες επιδρομές. Παραπάνω από τριάντα πυρπολήθηκαν, με αποτέλεσμα να καταντήσουν σωροί ερειπίων και αληθινά νεκροταφεία (Αιλιανός, σελ. 377). 

«Εις 20.000 υπολογίζονται τα ως άκακα αρνιά ατιμασθέντα, σφαγέντα και εξαφανισθέντα γυναικό­παιδα» (Αιλιανός, σελ. 377).

10.000   Έλληνες κατέφυγαν στα Αμπατζάδικα και Κιρκασιακά χωριά. Οι Κιρκάσιοι οι οποίοι υποβοήθησαν την εγκατάσταση στην περιοχή των Σουλτανικών Στρατευμάτων, αντέδρασαν στα Κεμαλικά στρατεύματα και προσέφεραν άσυλο και προστασία στον ελληνικό λαό, που περίμενε την προέλαση του Ελληνικού Στρατού.

25.000 πρόσφυγες κατέφυγαν σε πιο ασφαλή μέρη. Από αυτούς ένα τμήμα (5.000 περίπου ΙST. 1920, σελ. 180) μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, γύρω από την περιοχή που είχαν οι Άγγλοι στρατιώτες. Ένα άλλο κατέφυγε στη Νικομήδεια, ένα τρίτο στην Προύσα και στην Κίο (GEMLIK).

Στις μάχες που έγιναν στα νότια τής Προποντίδας δημιουργήθηκε και μεγάλο προσφυγικό πρόβλημα μουσουλμάνων ('Ιστορία του Έλλ. Έθνους, σελ. 130· ΙST 1920, σελ. 178).

Άρης Κυριαζής

Απόσπασμα από το βιβλίο του: "Παλλινόστηση στις γλυκές πατρίδες"

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΑΝΑΡΙΟΝ

Αβέρωφ 2

Τ.Κ. 104 33 

ΑΘΗΝΑ

τηλ. : 2105238305