Ο ΙΩΝΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΠΟΝΤΙΑΚΗΣ.

Η ΑΠΟΨΗ ΟΤΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ενός λαού είναι και η ιστορία του λαού αυτού (και αντίστροφα)  επιβεβαιώνεται και στην περίπτωση της ποντιακής διαλέκτου. 

Πράγματι, οι ιστορικές συνθήκες στις οποίες έζησε ο λαός που κατοίκησε την περιοχή του Πόντου αντικατο­πτρίζονται στις αλλαγές της γλώσσας του.

Έτσι μπορούμε, σήμερα, να διαπιστώσουμε στην ποντιακή διάλεκτο τις αρ­χικές καταβολές των πρώτων Ελλήνων αποίκων, των Ιώνων της Μιλήτου, από τις αρχές του 8ου αι. π.Χ.

Έπειτα,  τις επιδράσεις που δέχθηκαν οι άποικοι από τους αλλό­γλωσσους λαούς της περιοχής με τους οποίους ήρθαν σε επαφή. 

Κατόπιν, τον μεσαιωνικό χαρακτήρα που προσέδωσε στην ποντιακή ο μακραίωνος βυζαντινός βίος.

Ύστε­ρα, την εκτεταμένη λεξιλογική και συντακτική (σε άλλες  μικρασιατικές διαλέκτους, και γραμματική) επίδραση της τουρκικής γλώσσας που επέβαλε η μακρόχρονη τουρκική υποδούλωση. 

Τέλος, αρκετά λεξικά και μορφηματικά στοιχεία που δανείστηκε η ποντιακή από διάφορες γλώσσες με τις οποίες ήρθε σε επαφή στα νεώτερα χρόνια (γλώσ­σες ιδίως καυκασιανές, ρωσική, αρμενική, κ.ά.) όπως πέσκος («σόμπα»), παμιτόρ («ντομάτα») - άβα (γραμματικό μόρφημα για θηλυκά ονόματα με διάφορες σημασίες), κ.ά.

Ένα από τα κύρια πιο ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της ποντιακής, εκείνο «που κυρίως αποτελεί το θεμελιωδέστερο γνώρισμα της καταγωγής της διαλέκτου είναι η προφορά ως ε του η» (A. Α. Παπαδόπουλος 1941, 171),  δηλαδή, η διατήρηση στην ποντιακή της αρχαίας ιωνικής προφοράς του η:

 άκλερος, νύφε, πεγάδιν, κλέφτες, εγάπεσα, ζεμία, έτον, κεπίν (κηπίον «μικρός κήπος»), κλέμαν (κλήμα), πρέσκουμε (πρήσκομαι «πρήζομαι»), σκωλέκιν (σκωλήκιον «σκουλήκι»), συνέλ'κος («συνήλικος»), επέρα (επήρα «πήρα»), εκοιμέθα (εκοιμήθην «κοιμήθηκα»), χέρος («χήρος»), κ.ά. 

Το σημαντικό αυτό φαινόμενο έχει μεγάλη διάδοση και χαρακτηρίζει όλα, σχεδόν, τα ιδιώ­ματα της ποντιακής διαλέκτου.

Ωστόσο στην ποντιακή των τελευταίων χρόνων το φαινόμενο έχασε την κανονι­κότητα του και εμφανίζει πολλές εξαιρέσεις που οφείλονται σε αναλογικές ρυθμίσεις και ιδίως στην ισχυρή επί­δραση της κοινής νεοελληνικής, του σχολείου και της Εκ­κλησίας.

Έτσι, κοντά στο ξεραντέριν (ξηραντήριον) λέγε­ται και ποτήριν, κοντά στο λαϊστέρα (λαϊστήρα, «κούνια») λέγεται και νιφτήρα, λέγεται αληγορώ (αγληγορώ), βρο­ντή, ασκητής, μήνας, χρήμαν, κ.ά.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ποντιακής που δείχνει την ιωνική καταγωγή της είναι η διατήρηση του ιωνικού συμ­φωνικού συμπλέγματος σπ αντί του κοινού σφ: σπάζω (σφά­ζω), σπίγγω (σφίγγω), σπιχτός (σφιχτός), ασπαλώ και ασπα- λίζω (ασφαλίζω «κλειδώνω»), ανασπάλλω (ανασφάλλω «λησμονώ»), σποντυλιν, κ.ά.

Τέλος, διάφορες λέξεις-λείψανα της ιωνικής: κοσσάρα («κότα», ιων. κόσσα), έγκα («έφερα», ιων. ήνεικα, αττ. ήνεγκα), φορή («φορά») καθώς και το περίφημο και μοναδι­κό στην ποντιακή αρνητικό μόριο «κι («δεν») ιωνικό-ομηρικό ουκί. Για το αρνητικό αυτό έχουν πει: 

(α) Ο Γ. Ν. Χατζιδάκης (ΜΝΕ 1,95): «/... / ο Πόντος δια του ουκί αντί ουχί/... /ελέγχει αριδήλως την Ιωνικήν αυτού εποίκισιν».

(β) Ο A. Α. Παπαδόπουλος (1953, 85): «Εν τω συνόλω της η Ποντική διάλεκτος διαστέλλεται από την άλλην Ελληνικήν, κοινήν και ιδιωματικήν, μόνο διά μιας λέξεως».